Wysokie (rejon kamieniecki)

Wysokie
Высокае
	Herb
Państwo	Białoruś
Obwód	brzeski
Rejon	kamieniecki
Wysokość	152 m n.p.m.
Populacja (2010); • liczba ludności	; 5400
Nr kierunkowy	1631
Kod pocztowy	225080
	Położenie na mapie rejonu kamienieckiego Wysokie
	Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Wysokie
	Położenie na mapie obwodu brzeskiego Wysokie
	52°22′N 23°22′E/52,366667 23,366667
	Portal Białoruś

Wysokie, dawniej: Wysokie Litewskie (biał. Высокае; ros. Высокое) – miasto na Białorusi w obwodzie brzeskim przy granicy z Polską. 5,4 tys. mieszkańców (2010). Stacja kolejowa na linii Białystok–Czeremcha–Brześć.

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w hrabstwie wysockim w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego^[2].

Historia

Pałac Sapiehów; obraz Napoleona Ordy z lat 70. XIX w.

Prawa miejskie magdeburskie nadał miejscowości w 1494^[3] Aleksander Jagiellończyk, jednak wg innych źródeł prawa miejskie Wysokie otrzymało w XVI wieku. Administracyjnie miasto przynależało do powiatu brzeskolitewskiego województwa podlaskiego, a od 1566 województwa brzeskolitewskiego. Po Annie Jodkównie i Józefowej Petkiewicz dobra odziedziczyła po kądzieli Chlewicka, starościna radomska, a po niej Stanisław Chlewicki^[4]. Od tego ostatniego miejscowość odkupił Wawrzyniec Wojna, podskarbi wielki litewski, starosta piński, grodzieński i kobryński. On to ufundował w Wysokiem drewniany kościół parafialny na miejscu późniejszej kaplicy św. Barbary. Parafię katolicką erygowano w 1571 roku^[4]. Następnymi właścicielami majątku byli kolejno krajczy litewski Andrzej Wojna, syn Wawrzyńca. W 1603 roku Andrzej Wojna ufundował obecnie istniejący kościół^[4]. Wnuk tego ostatniego – Łukasz Wojna, sprzedał Wysokie wraz z Łumną, Swityczami, Raśną, Zubanami i Wojnówką wojewodzie witebskiemu, późniejszemu hetmanowi wielkiemu litewskiemu Pawłowi Janowi Sapieże^[4].

W dobrach Sapiehów Wysokie i wymienione wsie, a także folwarki tworzyły osobny klucz. Sapiehowie posiadali w Wysokiem zamek, lecz z pierwotnego założenia do naszych czasów przetrwała jedynie siedemnastowieczna brama i pozostałości wałów. W roku 1671 król Michał Korybut Wiśniowiecki ustanowił na prośbę Benedykta Sapiehy jarmark w Wysokiem^[4]. W roku 1700, Benedykt Sapieha zrzekł się klucza na rzecz swojego syna wojewody podlaskiego Michała Józefa Sapiehy. Poważne zniszczenia miasteczka oraz okolicznych ziem przyniosła III wojna północna. Michał Józef Sapieha i jego żona Ludwika z Wielopolskich mieli położyć znaczne zasługi dla odrestaurowania kościoła parafialnego, lecz Wysokie i przyległe folwarki nie powróciły do dawnego znaczenia ekonomicznego i politycznego^[4]. W roku 1748 spłonął zamek, jednak przypuszczalnie go odbudowano, ponieważ w roku 1753 wzmiankowano „dobra Wysokie z pałacem”. Wzmianki podają wiadomość o wielkim pożarze, który miał nawiedzić miasto w roku 1758 lub 1768. Od roku 1760 majętność stanowiła własność Jabłonowskich, od 1764 Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, siostry wojewody Aleksandra Michała Sapiehy, żony Jana Kajetana Jabłonowskiego, wojewody bracławskiego. Franciszek Sapieha (generał artylerii litewskiej), syn Aleksandra Michała, przekazał Wysokie Litewskie swojej żonie, Pelagii z Potockich, która po śmierci pierwszego męża wyszła za podpułkownika Pawła Sapiehę^[4]. Z jej inicjatywy w latach 1815-1830 zbudowano klasycystyczny pałac i założono park^[4]. W pałacu znajdowało się archiwum, pokaźna biblioteka i zbiór dzieł sztuki – splądrowany w roku 1915 podczas I wojny światowej^[4]. Od Ksawerego Sapiehy, syna Pawła, dobra wysockie otrzymała w r. 1865 jego córka Maria (żona Stanisława Potockiego). Syn Marii i Stanisława, Jakub Ksawery Potocki (1863—1934), zapisał Wysokie wraz z pozostałymi należącymi do niego majątkami na rzecz założonej przez siebie fundacji do walki z rakiem i chorobami płuc (Fundacja im. Jakuba hr. Potockiego). W posiadaniu fundacji majątek pozostawał od 27 kwietnia 1937 do czasu wkroczenia Armii Czerwonej w roku 1939^[4].

W XIX wieku popularnością cieszyły się organizowane w Wysokiem targi na konie i bydło. Rozwojowi miejscowości sprzyjało też dogodne położenie komunikacyjne na trakcie łączącym Brześć i Białystok oraz w pobliżu linii kolejowej Brześć-Grajewo. W roku 1869 wzniesiono murowaną cerkiew, która zastąpiła drewnianą cerkiew unicką z roku 1840, w mieście znajdowała się także synagoga i 4 żydowskie domy modlitwy. W 1895 roku miasteczko liczyło 4105 mieszkańców. W latach 1834, 1851, 1855 miały miejsce poważne pożary, a po kolejnym w roku 1889 wśród drewnianej w większości zabudowy zaczęły pojawiać się budynki murowane^[4]. Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy Wysokie Litewskie. 20 kwietnia 1934 roku do miasta włączono część obszarów tej gminy (3 przedmieścia i dwór majątku Wysokie Litewskie)^[5].

Zabytki

Kościół katolicki pw. Świętej Trójcy ufundowany w 1603 roku przez krajczego litewskiego Andrzeja Wojnę i konsekrowany 22 sierpnia 1609 roku. W 1692 roku na koszt proboszcza Jerzego Jankiewicza odlano dzwony. W 1700 roku kościół miał 6 ołtarzy. Zniszczony kościół odbudowano w latach 30. XVII wieku na koszt Michała Józefa Sapiehy i wg projektu Wincentego Rachetti z Warszawy^[4]. W 1768 roku w kościele złożono serce Michała Ksawerego Sapiehy. Po 1788 roku zbudowano nową plebanię^[4]. W 1845 przebudowano w stylu neogotyckim kaplicę Pana Jezusa Ukrzyżowanego. W 1871 Maria Potocka sfinansowała remont kościoła. W czasie II wojny światowej zdewastowano kościół i groby rodzinne Sapiehów. W latach 50. XX wieku kościół został przebudowany na halę sportową. Wtedy też komuniści zburzyli wieże. Oddany katolikom w 1990 r., a proboszczem w 1992 roku został ksiądz Jan Wasilewski^[4]. Kościół został odremontowany, jednak nie przywrócono mu barokowych zwieńczeń na wieżach i zdobnego szczytu nad wejściem. We wnętrzu modernistyczny ołtarz boczny z lat 20-30 XX wieku. Ławki neogotyckie^[4].

Brama kościelna w stylu barokowym z XVIII wieku.
Plebania barokowa z 1788 roku.
Kaplica katolicka pw. św. Barbary, barokowa z 1772 roku wieku wznosząca się na wysokim brzegu rzeki Pulwy. Poświęcona w 1773 roku. Zbudowana z cegły na miejscu pierwszego drewnianego kościoła katolickiego z 1571 roku. Odrestaurowana w 1909 roku. Po II wojnie wykorzystywana jako magazyn. We wnętrzu stiuki (ornamenty roślinne i motywy militarne) i trzy ołtarze rokokowe z czasów budowy^[4]. Obecne zadaszenie nie przypomina pierwotnego.
Pałac Potockich, klasycystyczny wzniesiony w latach 1816–1820 przez księżną Pelagię z Potockich Sapieżynę. Zachował się układ wnętrz i resztki dekoracji stiukowej. Po bokach pałacu dwie oficyny i zespół zabudowań gospodarczych. Po II wojnie był siedzibą pograniczników, później była w nim szkoła z internatem. Obecnie pałac opuszczony i zdewastowany.
Cerkiew prawosławna Podwyższenia Krzyża Pańskiego z 1869^[6], parafialna^[7].
Brama zamku w XVII wieku i park zamkowy założony w XVIII wieku na tarasie rzeki o pow. ok. 14 ha z dużym stawem. Na terenie parku resztki fundamentów i bastionowe umocnienia ziemne dawnego zamku. W obrębie wałów zbudowano boisko sportowe.
Kapliczka przydrożna z 1909 roku w północno-zachodniej części miasta.
Klasztor bonifratrów