Wyspa Lisianskiego

Wyspa Lisianskiego

Lisianski Island, Kapou

Zdjęcie lotnicze od północy
Państwo	Stany Zjednoczone
Stan	Hawaje
Akwen	Ocean Spokojny
Archipelag	Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie
Powierzchnia	1,6[1] km²
Najwyższy punkt	12,1[1] m n.p.m.
Populacja  • liczba ludności	0
Położenie na mapie Oceanu Spokojnego Wyspa Lisianskiego
26°04′N 173°58′W/26,066667 -173,966667

Wyspa Lisianskiego^[2] (ang. Lisianski Island, haw. Kapou, także Papa‘āpoho) – wyspa koralowa leżąca w archipelagu Hawajów, w grupie Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Administracyjnie należy do stanu Hawaje w Stanach Zjednoczonych. Jest bezludna.

Geografia

Zdjęcie satelitarne wyspy i przyległych raf Neva Shoals

Wyspa Lisianskiego to wzniesiona wyspa koralowa o powierzchni 1,6 km², trzecia co do wielkości w łańcuchu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Otacza ją rozległa platforma rafy koralowej nazwana Neva Shoal, o powierzchni 1174 km²^[1]. Wyspa ma 1,9 km długości, w jej wnętrzu znajduje się pierścień wzniesień sięgających ok. 12 m n.p.m., otaczający centralne zagłębienie (chociaż w odróżnieniu od wyspy Laysan nie ma tam jeziora)^[1]. Rafy rozciągają się dalej po południowej stronie wyspy niż po północnej^[3].

Grzbiet Hawajski: mapa ukształtowania dna morskiego

Koralowce, których szkielety utworzyły wyspę, narosły na szczycie dawnego wulkanu tarczowego, który wygasł i uległ erozji. Datowanie metodą potasowo-argonową pozwoliło stwierdzić, że wulkan był aktywny 23,4 miliona lat temu (późny oligocen)^[1]. Siły geologiczne wydźwignęły platformę koralową ponad poziom morza około 20 milionów lat temu^[4].

Wyspa Lisianskiego jest objęta ochroną prawną jako część Papahānaumokuākea Marine National Monument^[4].

Historia

Nie ma archeologicznych świadectw bytności ludzi na Wyspie Lisianskiego, ale w tradycji ustnej zachowały się opowieści świadczące, że rdzenni Hawajczycy wiedzieli o istnieniu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Kulturowo były one uznawane za krainy przodków, nieprzeznaczone dla żyjących. Badacze kultury hawajskiej powiązali Wyspę Lisianskiego z nazwą Kapou, oznaczającą „słup”, „filar”, „kolumnę”; rdzeń pou wiąże się z określeniami he‘e-ua, „zroszony deszczem” lub he‘e-lani „obmyty przez niebo”. Wyrażenie to może oznaczać filar podtrzymujący niebo i sprowadzający chmury deszczowe^[5] lub nawiązywać do tęczy sięgającej chmur^[6]. Późniejsza hawajska nazwa Papa‘āpoho oznacza po prostu „płaski obszar z zagłębieniem”, co opisuje ukształtowanie wyspy^[1][6].

Spośród Europejczyków pierwszy dotarł do tej wyspy rosyjski żeglarz Jurij Lisianski, którego statek „Newa” 15 października 1805 roku osiadł na tutejszych rafach. Dopiero po wyrzuceniu dział i innych ciężarów statek znów znalazł się na wodzie, ale nagły szkwał ponownie zepchnął go na rafę. Marynarze musieli pozbyć się kotwic, lin i innych ciężkich obiektów, zanim wydostali się z pułapki; szczęśliwie następnego dnia pogoda pozwoliła im je odzyskać. Kapitan Lisianski nazwał rafy imieniem swojego statku, a o wyspie zapisał, że „nie obiecuje podróżnikowi nic oprócz pewnego niebezpieczeństwa”^[3]. Później także inne jednostki rozbiły się na tutejszych rafach, a statek ratujący rozbitków w 1844 roku przywiózł na nią myszy, które wraz z później sprowadzonymi królikami zdewastowały przyrodę wyspy^[4]. Wyspa została włączona do Królestwa Hawajów 10 maja 1857 roku przez króla Kamehameha IV^[7]. Królestwo w 1890 wydzierżawiło ją firmie zajmującej się wydobyciem guana. Co najmniej od 1904 roku japońscy kłusownicy zabijali gniazdujące tam ptaki, aby pozyskać ich pióra. W 1909 Stany Zjednoczone objęły ptaki ochroną, a wyspa stała się częścią Hawaiian Islands Bird Reservation. W 1910 kłusownicy zostali aresztowani, skonfiskowano przy tym 1,4 tony piór z ponad 140 tysięcy zabitych ptaków^[3][4].

Przyroda

(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0

Pisklęta albatrosa czarnonogiego i badacze na plaży wyspy

Wody wokół Wyspy Lisianskiego są miejscem życia 124 gatunków ryb rafowych, z czego 58% to gatunki endemiczne dla Hawajów^[1]. Drapieżniki takie jak rekiny rafowe i karanks żółtopłetwy są bardzo agresywne, także wobec nurków^[4]. Występują tu 24 gatunki korali^[1]; rafy wokół wyspy i Neva Shoals są nazywane „ogrodami koralowymi”, ze względu na bogactwo form koralowców^[4]. Blisko wyspy spotyka się dużą różnorodność alg, która może być związana z użyźnianiem wód przez guano spłukiwane do oceanu^[4]. Na plażach Wyspy Lisianskiego często spotykane są żółwie zielone i mniszki hawajskie^[4].

Środowisko wyspy zostało poważnie zaburzone przez wpływ człowieka. Według raportów z XIX wieku roku Wyspa Lisianskiego była pierwotnie porośnięta niskimi krzewami (zapewne scewolą) i żyło na niej wiele ptaków^[3], w tym endemiczny gatunek kaczki, krzyżówka białooka^[1]. Jednak w 1844 roku zostały tu zawleczone myszy domowe^[4], od 1890 eksploatowano guano^[3], w 1903 introdukowane zostały króliki^[1], a od 1904 kłusownicy prowadzili rzeź ptaków^[3]. W 1915 roku wyspę odwiedził przyrodnik, który opisał ją jako „ponurą i spustoszoną”, niemal pozbawioną roślinności^[3]. Kiedy w 1923 roku do wyspy dotarł USS Tanager, króliki zdążyły wymrzeć z głodu, a roślinność zaczęła się odradzać^[3].

Obecnie nie żyją tu żadne endemiczne rośliny ani ptaki lądowe, ale występuje endemiczna ćma Helicoverpa minuta i podgatunek pluskwiaka, Nysius fullawayi flavus^[1]. Jest to też jedyne miejsce w archipelagu hawajskim, gdzie rosną drzewa Pisonia grandis^[1]. Na wyspie gnieżdżą się liczne ptaki morskie, w tym prawie 3/4 petreli bonińskich gniazdujących na Hawajach^[4]. W niektórych latach ponad milion rybitw czarnogrzbietych odwiedza Wyspę Lisianskiego^[4]. Na wybrzeżach spotyka się ptaki migrujące, takie jak siewka złotawa, brodziec alaskański i kulik alaskański^[4].

Przypisy

Bibliografia

• N.N. AL N.N., O.O. CE O.O., Papahānaumokuākea Marine National Monument Management Plan, 2008 [dostęp 2022-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2022-07-31]  (ang.).