Wyspa Odrodzenia

zdjęcie satelitarne, listopad 1994

Wyspa Odrodzenia (ros. Остров Возрождения – Ostrow Wozrożdienija; po uzbecku Tiklanish orollari), do około 2001 roku wyspa na Jeziorze Aralskim.

Jej dawny obszar jest podzielony granicą pomiędzy Kazachstanem a Uzbekistanem, przy czym delimitacji ani demarkacji terenu nie dokonano, toteż pozostaje on terytorium spornym.

Historia

Mapa Jeziora Aralskiego z 1853; pośrodku widoczne Carskie Wyspy

Tworzenie się pomostu lądowego pomiędzy lądem stałym a południowym brzegiem wyspy (2001)

Miejsce, w którym leżała wyspa (2014)

Pierwsi europejscy podróżnicy i kartografowie dotarli do Jeziora Aralskiego w XVIII wieku (m.in. Dmitrij Gładyszew i Iwan Murawin w 1740). Na mapach z tamtych czasów na Jeziorze Aralskim widoczne są bardzo liczne wyspy, zresztą kazachska i uzbecka nazwa jeziora – Arał tengyzy i Orol dengizi – oznacza "Morze Wysp". Na mapie Aleksieja Butakowa z roku 1853 widoczny jest m.in. archipelag Carskich Wysp (przybliżone współrzędne geograficzne 45°10'N 59°10'E), z których dwie największe nazwane są Wyspą Mikołaja I oraz Wyspą Carewicza. Kilkadziesiąt kilometrów na południe od Carskich Wysp znajdują się dwie kolejne (Bellingshausena i Łazariewa). Wszystkie te wyspy, w miarę wysychania Jeziora Aralskiego na przestrzeni XX wieku^[1]powiększały swą powierzchnię, aby połączyć się w dużą wyspę, którą nazwano Wyspą Odrodzenia^[2]. Latem 2001 jej południowy brzeg połączył się z uzbeckim brzegiem jeziora^[3], zamieniając wyspę w półwysep, a przed 2014 wyspa zanikła zupełnie, łącząc się z lądem^[3].

Zabudowania

W 1948 wybudowano na wyspie tajne laboratorium testowania broni biologicznej. Przy laboratorium znajdowało się zamieszkane przez ok. 1500 osób osiedle o nazwie Kantubek (Кантубек) i drugie o nazwie Wozrożdienije (Возрождениe), obydwa obecnie opustoszałe i zrujnowane. Na zdjęciach satelitarnych tej okolicy widoczne jest także duże lotnisko z czterema krzyżującymi się pasami startowymi^[4], z których najdłuższy ma blisko 3 km długości. W laboratorium hodowano, testowano i przechowywano odmiany m.in. wąglika i licznych innych bakterii mogących służyć do wywoływania epidemii na terytorium przeciwnika. Laboratorium zostało opuszczone w roku 1991, a wiele spośród znajdujących się tam pojemników ze śmiercionośną zawartością (m.in. z przetrwalnikami wąglika) nie zostało zniszczonych ani prawidłowo zabezpieczonych przed uszkodzeniem (w tym m.in. przed korozją). Skala zagrożenia, jakiego można obawiać się po tym laboratorium znana jest między innymi dzięki uciekinierowi z ZSRR, Kantajanowi Alibekowowi, który kierował sowieckim programem wąglika w innym kazachskim centrum broni biologicznej, w Stepnogorsku. Porzucone i rdzewiejące pojemniki z bakteriami wyhodowanymi na Wyspie Odrodzenia mogą się rozszczelnić i wówczas za pośrednictwem ptaków^[5] (a obecnie, jako że dawna wyspa stała się półwyspem, także za pośrednictwem zwierząt lądowych) zarazki mogą być rozwleczone wokoło i w rezultacie zagrozić ludziom.

Wiosną i latem 2002 Brian Hayes, amerykański biochemik, poprowadził 113-osobową ekspedycję, która na mocy porozumienia między rządami Uzbekistanu i USA zneutralizowała od 100 do 200 ton wąglika. Koszt tej trzymiesięcznej operacji wyniósł około 5 milionów dolarów.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• porównanie zdjęć wyspy z 1989 i 2003. earthobservatory.nasa.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-20)].
• porozumienie uzbecko-amerykańskie w sprawie odkażenia wyspy. cns.miis.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-06)].
• dawne instalacje sowieckiej broni biologicznej w Kazachstanie: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. cns.miis.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-05)].
• satelitarne i lotnicze zdjęcia laboratorium sowieckiego z lat 60.