Wyspa Wasylewska

Widok Wyspy Wasylewskiej od wschodu

Wyspa Wasylewska (ros. Васильевский остров, Wasiljewskij ostrow) – wyspa w delcie Newy, pomiędzy Newą i Małą Newą, o powierzchni 1090 hektarów. Jedna z wysp zajmowanych przez zabudowę miejską Petersburga. Terytorium wyspy należy do rejonu wasyleostrowskiego Petersburga[1].

Nazwa

Wyspa została w końcu XV w. nazwana na cześć Wasilija Sieleznia z Nowogrodu, właściciela miejscowych dóbr. Ludność fińska nazywała wyspę Hirvisaari (Wyspa Łosia)[2]. Na początku XVIII w. wyspę określano również Książęcą, Mienszykowa lub Prieobrażenską[2].

Historia zabudowy

(c) Alex 'Florstein' Fedorov, CC BY-SA 4.0
Pałac Mienszykowa

W momencie założenia miasta Petersburga Wyspa Wasylewska była obszarem zalesionym i bagiennym, zwłaszcza w części zachodniej. Po 1710 r. Piotr I planował rozmieścić na wyspie centrum budowanego miasta[2]. W 1710 r. na wyspie rozpoczęto wznoszenie murowanego pałacu dla Aleksandra Mienszykowa, zaufanego i bliskiego współpracownika cara. Pałac został ukończony dopiero w 1727 r., jednak już w 1711 r. gotowe były reprezentacyjne sale, w których Piotr I wyprawiał przyjęcia i uczty[3]. W 1716 r. Domenico Trezzini przygotował plan zabudowy wyspy, zakładający, iż zamiast ulic powstanie na niej sieć kanałów[2]. Plan ten jednak pozostał niezrealizowany (zamiast planowanych kanałów wytyczono ulice, nazwane liniami), a do lat 30. XVIII w. zabudowa wyspy rozwijała się bardzo wolno[2]. Podobnie niezrealizowany pozostał bardziej realistyczny projekt zagospodarowania wyspy sporządzony w 1717 r. przez Jeana-Baptiste'a Le Blonda, który zakładał m.in. wzniesienie na wyspie pałacu carskiego z ogrodem[4]. Sytuację zmieniło przeniesienie głównego portu petersburskiego na wschodni cypel wyspy, co sprzyjało szybkiej zabudowie wschodniej i południowo-wschodniej części wyspy (zachodnia pozostawała niezabudowana jeszcze w końcu stulecia[5]). W latach 1722-1732 na wyspie zbudowano gmach Dwunastu Kolegiów[6].

W 1737 r. Komisja Budowy Petersburga kierowana przez Piotra Jeropkina ostatecznie zdecydowała, by centrum Petersburga znalazło się na stałym lądzie, wokół trzech ulic rozpoczynających się przed gmachem Admiralicji[a], nie zaś na Wyspach Wasylewskiej i Zajęczej (gdzie znajdowała się Twierdza Pietropawłowska)[7].

(c) Alex 'Florstein' Fedorov, CC BY-SA 4.0
Budynek Morskiego Korpusu Kadetów

W końcu XVIII i na pocz. XIX w. w tej części Petersburga wzniesiono budynki Akademii Nauk i Akademii Sztuk, gmach Szkoły Górniczej (1806-1811[8]), gmachy 1 korpusu kadetów i morskiego korpusu kadetów[2], Kunstkamerę[9]. W budynkach mieszkalnych wznoszonych w ich sąsiedztwie zamieszkiwali urzędnicy, studenci, wykładowcy, ludzie kultury i artyści[2]. W północnej części wyspy powstał Cmentarz Smoleński z cerkwią Smoleńskiej Ikony Matki Bożej[2], natomiast przy Wielkim Prospekcie, głównej ulicy na wyspie, w latach 1768-1771 wzniesiono luterański kościół św. Katarzyny[10]. W 1756 r. w domu Gołowina na wyspie otwarto państwowy teatr rosyjski[11]. Większość budynków na wyspie była drewniana, z wyłączeniem reprezentacyjnych gmachów na brzegu Newy[12]. W 1810 r. na wschodnim cyplu wyspy wzniesiono gmach Giełdy oraz kolumny rostralne[13].

Bulwar Makarowa - północno-wschodnie nabrzeże wyspy. Widoczna cerkiew św. Katarzyny

W 1850 r. wyspę połączono z lewym brzegiem Newy (ze Stroną Admirałtiejską, Nabrzeżem Angielskim) stałym mostem Błagowieszczeńskim (dosł. Zwiastowania)[14][2]. Wcześniej funkcjonował jedynie most pontonowy[14].

Wyspa Wasylewska na planie Petersburga z 1913 r.

W II poł. XIX w. i na pocz. XX w. na Wyspie Wasylewskiej powstał szereg zakładów przemysłowych, w tym największy - Stocznia Bałtycka[2]. W latach 60. XIX w. na wyspie funkcjonowało 13 fabryk i 57 warsztatów[15]. Wokół fabryk powstawały domy przeznaczone dla robotników, często pozbawione podstawowych wygód[2][16]. W latach 1904-1906 r. z inicjatywy Towarzystwa Walki z Problemem Mieszkaniowym w zachodniej części wyspy, Gawani (dosł. Przystani), wzniesiono miasteczko robotnicze w nieco wyższym standardzie[2].

Robotnicy z zakładów położonych na wyspie brali udział w rewolucji 1905 r.[2] Podczas krwawej niedzieli w Petersburgu jedynie na Wyspie Wasylewskiej - po tym, gdy wojsko strzelało do robotniczego pochodu w innych częściach miasta - doszło do starć protestujących robotników z policją, budowano barykady[17]. Wcześniej działalność duszpasterską i społeczną wśród robotników Gawani prowadził ks. Gieorgij Gapon, proboszcz tutejszej cerkwi Ikony Matki Bożej "Miłująca", wzniesionej w robotniczej dzielnicy wyspy w latach 1889-1896[18]. Po klęsce Rosji w bitwie pod Cuszimą robotnicy ze Stoczni Bałtyckiej organizowali na wyspie wiece antyrządowe[19]. Podczas rewolucji lutowej na Wyspie Wasylewskiej odbywały się masowe demonstracje[20]. Następnie w 1917 r. na wyspie działały oddziały Czerwonej Gwardii; wzięły one udział w rewolucji październikowej[2].

W latach 20. XX wieku w zachodniej części wzniesiono osiedle Mietałłostroj, w latach 1931-1937 - dom kultury im. Kirowa[2]. Podczas blokady Leningradu wszystkie zachowane do tej pory drewniane budynki na wyspie zostały rozebrane na opał[2].

Zabudowa zachodniej części wyspy: plac Nadbałtycki

W latach 50. i 60. kontynuowano zagospodarowywanie zachodniej części wyspy, w szczególności zbudowano nowe budynki mieszkalne, Dworzec Morski, w 1979 r. hotel Nadbałtycki (Pribałtijskaja)[2].

Pod wyspą przebiega linia Newsko-Wasileostrowska petersburskiego metra, na wyspie znajduje się stacja Wasileostrowska[21]. Wyjście na wyspę jest również możliwe ze stacji Sportiwnaja linii Frunzeńsko-Primorskiej[22].

Uwagi

  1. ↑ Tj.Prospektu Newskiego, Prospektu Wozniesieńskiego i ul. Gorochowej.

Przypisy

  1. ↑ О территориальном устройстве Санкт-Петербурга (с изменениями на 28 марта 2019 года) (редакция, действующая с 1 января 2020 года), Закон Санкт-Петербурга от 25 июля 2005 года №411-68, docs.cntd.ru [dostęp 2021-03-20].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q red. B. Piotrowski, O. Czekanowa, Sankt-Pietierburg..., s. 108.
  3. ↑ J. Miles, Petersburg, s. 48-49.
  4. ↑ J. Miles, Petersburg, s. 57.
  5. ↑ J. Miles, Petersburg, s. 160.
  6. ↑ M. Wilk, Petersburg..., s. 24.
  7. ↑ J. Miles, Petersburg, s. 110-111.
  8. ↑ M. Wilk, Petersburg..., s. 82.
  9. ↑ J. Miles, Petersburg, s. 92.
  10. ↑ Фельтен Юрий Матвеевич, walkspb.ru [dostęp 2021-10-03].
  11. ↑ J. Miles, Petersburg, s. 131-132.
  12. ↑ M. Wilk, Petersburg..., s. 16.
  13. ↑ J. Miles, Petersburg, s. 233.
  14. ↑ a b J. Miles, Petersburg, s. 94.
  15. ↑ M. Wilk, Petersburg..., s. 98.
  16. ↑ J. Miles, Petersburg, s. 384.
  17. ↑ M. Wilk, Petersburg..., s. 204.
  18. ↑ L. Bazylow: Polityka wewnętrzna caratu i ruchy społeczne w Rosji na początku XX wieku. Warszawa: Książka i Wiedza, 1966, s. 342-343.
  19. ↑ M. Wilk, Petersburg..., s. 209.
  20. ↑ M. Wilk, Petersburg..., s. 227.
  21. ↑ Станция "Василеостровская" - Линия 3 «Невско-Василеостровкая», metro.vpeterburge.ru [dostęp 2021-03-21].
  22. ↑ Станция "Спортивная-1", metro.vpeterburge.ru [dostęp 2021-03-21].

Bibliografia

  • J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7.
  • red. B. Piotrowski, O. Czekanowa i in., Sankt-Pietierburg. Pietrograd. Leningrad. Encikłopiediczeskij sprawocznik, Naucznoje Izdatiel'stwo Bol'szaja Rossijskaja Encikłopiedija, ISBN 5-85270-037-1
  • M. Wilk, Petersburg. Stara i nowa historia, Wyższa Szkoła Studiów Międzynarodowych, Łódź 2003, ISBN 83-88504-17-7

Media użyte na tej stronie

Spb 06-2017 img01 Spit of Vasilievsky Island.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
Widok z lotu ptaka na wschodni cypel Wyspy Wasylewskiej (ros. Стрелка Васильевского острова) w Petersburgu, w Rosji.
Naval Institute of SPB 01.jpg
(c) Alex 'Florstein' Fedorov, CC BY-SA 4.0
Peter the Great Naval Institute of Saint Petersburg
Набережная Макарова и Церковь Святой Екатерины.jpg
Autor: Ansttia, Licencja: CC BY-SA 4.0
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
SaintPetersburgMap1913VasileostrovskyTramDepot.jpg
Vasileostrovsky tram depot on 1913 year map