Wystawa Berlińska

Wystawa Berlińska – ekspozycja propagandowa, przygotowana w Berlinie przez nazistowskie władze III Rzeszy w 1933, pod hasłem „Wschód krajem przyszłości Niemiec”. Wystawa została zainspirowana przez rewizjonistyczną organizację Bund Deutscher Osten (pol. Związek Niemiecki Wschód) i sfinansowana przez władze niemieckich prowincji wschodnich. Wystawa Berlińska trwała przez 60 dni, od 4 grudnia 1933 do 4 lutego 1934, wpisując się w cykl podobnych wystaw propagandowych zorganizowanych przez nazistów na terenie Niemiec w latach 30. Była jedną z największych ekspozycji tego typu wystawianą w Niemczech przed 1939.

Honorowy patronat nad ekspozycją objęli politycy, m.in. prezydent Paul von Hindenburg, pruski premier Hermann Göring, ministrowie Wilhelm Frick i Richard Darré, szef SS i policji Heinrich Himmler i przywódca nazistowskich organizacji młodzieżowych (m.in. Hitlerjugend) Baldur von Schirach.

Ceremonii otwarcia w dniu 4 grudnia 1933 dokonał osobiście teoretyk nazistowski Alfred Rosenberg. W uroczystości wzięły udział osobistości elity politycznej, gospodarczej i kulturalnej ówczesnych Niemiec. Obecni byli wyżsi urzędnicy większości ministerstw Rzeszy i Prus, przedstawiciele władz NSDAP, Hilterjugend, Sturmabteilung, Schutzstaffel, VDA^[1]. Ponadto przedstawiciele świata nauki niemieckiej: prof. Albert Brackmann, prof. Bolko von Richthofen z Królewca, Walter Geisler geograf z Wrocławia, rektorzy wyższych uczelni Berlina, a także delegacje studentów z uniwersytetów i placówek naukowo dydaktycznych z całych Niemiec. Obecni byli ponadto reprezentanci miast niemieckich z prowincji wschodnich, organizacji gospodarczych oraz przedstawiciele radio i prasy niemieckiej.

Pierwsze przemówienie na rozpoczęciu uroczystości otwarcia wygłosił Alfred Rosenberg, stwierdził on iż:

Kolejną mowę wygłosił m.in. Wilhelm Frick, który podkreślił, iż wystawa ma na celu uświadomienie Niemcom, „jak wielką ofiarę składa ten naród w imię pokojowej polityki zapoczątkowanej przez kanclerza Adolfa Hitlera”, oraz iż „Niemcy prowadzą konsekwentnie politykę ugody i nie zamierzają nikogo atakować”.^[2] Pomimo tych deklaracji, rzeczywiste cele polityki narodowych socjalistów różniły się od oficjalnie ogłaszanych, a treści prezentowane na wystawie przeczyły „pokojowym” przemówieniom czołowych przywódców nazistowskich.

Cele

Materiały zgromadzone na wystawie, zostały odpowiednio przygotowane według wytycznych NSDAP, i miały prezentować z góry przyjęte określone tezy polityczne, stanowiące wówczas jeden z priorytetów działalności politycznej narodowych socjalistów w Niemczech. Najważniejszymi z nich była rewizjonistyczna teza o „krzywdach” wyrządzonych narodowi niemieckiemu po 1919 (wówczas państwo niemieckie dążyło do obalenia postanowień traktatu wersalskiego), oraz o udziale Polski w oderwaniu „historycznie niemieckich” ziem od Rzeszy. Według ustaleń pomysłodawców wystawy, ustalono na specjalej naradzie (kierowanej przez zastępcę przewodniczącego BDO, dr. Ernsta Thiele) w Berlinie w lipcu 1933, konieczność zaangażowania do realizacji zamierzonych celów propagandowych, fachowców z dziedziny historii politycznej, geografii, pracowników muzeów i archiwistów oraz historyków sztuki. Cykl podobnych wystaw zorganizowanych w Niemczech w latach 1933-1939, w większości wypadków w tendencyjny sposób przedstawiający stosunki polsko-niemieckie, propagandowo uzasadniał społeczeństwu roszczenia państwa niemieckiego wobec innych krajów na wschodzie i prowadzoną ekspansywną politykę międzynarodową. Wystawa kształtowała również pożądaną świadomość historyczną odbiorców i stawała się okazją dla działaczy nazistowskich do wygłaszania przemówień politycznych, rozpowszechnianych następnie przez środki masowego przekazu na cały kraj.

Wystawa

Wystawa Berlińska składała się z czterech działów:

1. Ludy ziem wschodnich.
2. Krajobraz "niemieckiego wschodu".
3. Historyczny rozwój miast i wsi na wschód od Odry.
4. Wschodnie rubieże Niemiec po roku 1919.

Eksponaty zebrane na wystawie (głównie liczne zestawy fotogramów, map, przedmiotów archeologicznych i muzealnych) miały na celu uświadomienie widzom krzywd wyrządzonych Niemcom po I wojnie światowej. Kluczem wystawy było hasło "Niemieckiego Wschodu" obejmującego "praniemieckie" (niem. Urdeutsch) tereny przyznane Polsce, północne tereny Czechosłowacji, Austrię, Siedmiogród i południowo-wschodni rejon basenu Morza Bałtyckiego.

Zagrożenia ze strony Polaków dowodziły mapy i plansze przedstawiające spalone niemieckie wsie i miasta w okresie wojny Polski z zakonem krzyżackim w latach 1411-1419, oraz podobne konflikty z lat 1655-1657 w Prusach Wschodnich, kiedy to według autorów wystawy Polacy zachowywali się wobec Niemców jak Tatarzy, lata 1709-1711, kiedy to Polacy mieli przywlec zarazę, która spowodowała śmierć 40% mieszkańców Prus Wschodnich.

Najbardziej sugestywną częścią wystawy był dział przygotowany przez historyka niemieckiego K. von Loescha, traktujący o wschodnich rubieżach Niemiec po roku 1919. Autor przedstawił w nim traktat wersalski jako haniebne wymuszenie niesprawiedliwych granic Niemiec na wschodzie, dyskryminowanie niemieckiej mniejszości w Polsce oraz postępujący upadek gospodarczy Prus Wschodnich, Pogranicza i Śląska.

Według K. von Loescha, Polska zawdzięczała swą niepodległość Niemcom (czego dowodem miał być akt z 5 listopada 1916), zaś odpłaciła za to zagarnięciem ziem które do niej nie należały^[3], stając się zlepkiem narodowości bez większego znaczenia politycznego.

Na wystawie przedstawiono też sylwetki słynnych osób mieszkających na niemieckich Kresach^[4]: obok Fryderyka Wielkiego, Immanuela Kanta, Josepha Eichendorffa, Johanna Fichtego miał się do nich zaliczać także astronom Mikołaj Kopernik.

Reakcje

Polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych zostało poinformowane o wystawie przez posła RP w Berlinie, który relacjonując wystawę stwierdził, iż powtórzono w niej wszystkie dotychczasowe argumenty propagandy niemieckiej, mające uzasadniać rewizjonistyczne dążenia Niemiec w Europie Wschodniej. W swoim raporcie, poseł RP zwracał uwagę iż organizuje się masowe wycieczki z całych Niemiec na ekspozycję berlińską podczas pertraktacji o nawiązanie dobrosąsiedzkich stosunków polsko-niemieckich^[5].

Wystawa wywołała liczne komentarze i dyskusje w polskiej prasie. Gazety niemieckie, szczególnie organy prasowe inicjatora i organizatora ekspozycji, związku Bund Deutscher Osten, na przykład gazeta „Ostland”, w większości namawiały do zwiedzania Wystawy Berlińskiej, podkreślając iż była to największa tego typu ekspozycja, dowodząca odwiecznych praw narodu niemieckiego do jego kresów wschodnich.

Przypisy

Bibliografia

• Karol Fiedor, Bund Deutscher Osten w systemie antypolskiej propagandy, Instytut Śląski w Opolu, Warszawa-Wrocław 1977