Wyszków

Wyszków
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Klasycystyczny pałac z 1780
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

wyszkowski

Gmina

Wyszków

Prawa miejskie

1501-1870 i od 1919[1]

Burmistrz

Grzegorz Nowosielski

Powierzchnia

20,78 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


27 074[2]
1302,9 os./km²

Strefa numeracyjna

29

Kod pocztowy

07-200, 07-202

Tablice rejestracyjne

WWY

Położenie na mapie gminy Wyszków
Mapa konturowa gminy Wyszków, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego
Mapa konturowa powiatu wyszkowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Ziemia52°35′35″N 21°27′33″E/52,593056 21,459167
TERC (TERYT)

1435054

SIMC

0966470

Urząd miejski
Aleja Róż 2
07-200 Wyszków
Strona internetowa

Wyszkówmiasto w Polsce w województwie mazowieckim. Siedziba powiatu wyszkowskiego i gminy miejsko-wiejskiej Wyszków. Był miastem duchownym[3].

Prywatne miasto duchowne Wyszkowo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto liczyło 27 309 mieszkańców[5].

Miasto jest położone nad Bugiem na skraju Międzyrzecza Łomżyńskiego i Doliny Dolnego Bugu, w pobliżu Puszczy Białej i Kamienieckiej[1], 55 km na północny wschód od Warszawy, przy drodze krajowej nr 8 Warszawa – Białystok.

Od 1956 do 1975 i ponownie od 1999 r. Wyszków jest siedzibą powiatu[1].

Położenie

Wyszków leży na wschodzie Polski w województwie mazowieckim, gminie Wyszków i powiecie wyszkowskim. Wyszków położony jest na północny wschód od Warszawy, nad rzeką Bug.

Historia

Wyszków jest wzmiankowany od 1203 r.[1], najpierw pod nazwą Wyszkowo. Ośrodek starej parafii z XII w. związanej w początkowym okresie z grodem w Brańsku (obecny Brańszczyk). 26 marca 1501 biskup płocki Wincenty Przerębski uzyskał zgodę króla Jana Olbrachta na nadanie praw miejskich osadzie Wyszków i jako właściciel nadał je 11 marca 1502[6][1]. Przed rozbiorami należał do biskupów płockich. W 1528 r. wybudowano most na Bugu, Wyszków stał się ważnym punktem handlowym na skrzyżowaniu dróg, budowa komory celnej przyśpieszyła rozwój miasta[7]. Zniszczony w czasie wojen szwedzkich w połowie XVII wieku. W 1655 roku w tutejszym dworze biskupim zmarł Karol Ferdynand Waza. Od 1795 r. w zaborze pruskim, następnie od 1807 r. w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. w Królestwie Kongresowym (zaborze rosyjskim). W 1863 r. ożywiona działalność oddziałów powstańczych.

W ramach represji po powstaniu styczniowym 19 maja 1870 Wyszków stracił prawa miejskie i odzyskał je 4 lutego 1919. Szybki rozwój miasta po otwarciu w 1897 r. linii kolejowej PilawaTłuszczOstrołęka. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w sierpniu 1920 stanowił ostatnie miejsce postoju Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski (planowanego jako rząd marionetkowy Polskiej Republiki Rad) w czasie ofensywy Armii Czerwonej na Warszawę. Epizod ten uwiecznił Stefan Żeromski w opowiadaniu Na probostwie w Wyszkowie. 18 sierpnia 1920 miasto wyzwolili żołnierze 31 Pułku Strzelców Kaniowskich[8].

Przed II wojną światową liczył 12 tysięcy mieszkańców, z czego połowę stanowili Żydzi. W dniach 8–10 września 1939 toczyły się zacięte walki 1 Dywizji Piechoty Legionów z Grupy Operacyjnej „Wyszków” z Niemcami forsującymi Bug. W okresie okupacji niemieckiej mieścił się w mieście oddział roboczy obozu w Beniaminowie dla jeńców sowieckich (w 1984 r. przy ul. Okrzei ustawiono poświęcony ich pamięci głaz pamiątkowy)[9]. Niemcy dokonywali w Wyszkowie masowych egzekucji, zamordowano ponad 7 tysięcy mieszkańców (300 zaraz po zajęciu miasta). 6 kwietnia 1944 r. rozstrzelano tu m.in. 14 członków PPR i żołnierzy AL[9]. Podczas walk między nacierającymi oddziałami pancernymi a broniącą mostu dywizją niemiecką miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.

W latach 1946–1951 w okolicach m. Wyszkowa w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka „Wira”. W Polsce Ludowej rozbudowano hutę szkła, w 1963 r. uruchomiono fabrykę mebli i urządzeń wyposażenia wnętrz. Od 1973 roku działa Wyszkowski Ośrodek Kultury „Hutnik”. W 1975 r. powstała filia FSO – Zakład Zespołów Napędowych, a rok później fabryka mebli kuchennych[7]. W 1978 roku na pl. Daszyńskiego odsłonięto Pomnik Wdzięczności ku czci bojowników ruchu oporu, żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Czerwonej[9]. Pomnik został zburzony w sierpniu 2011 r.[10]

30 października 2018 r. w parku miejskim odsłonięto pomnik – ławeczkę matematyka i kryptologa Jerzego Różyckiego, absolwenta przedwojennego wyszkowskiego gimnazjum w 1926[11].

Zmiany granic miasta

W 1939 do miasta została przyłączona część Rybienka Nowego (Wygoda i Zapole). W latach 1952–1954 do miasta należał Skuszew na lewym brzegu Bugu. W związku z powstaniem gromad w 1954 z granic miasta wyłączono Latoszek, który przyłączono znów w 1961, razem z Rybienkiem Leśnym i Rybienkiem Łochowskim.

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Wyszkowa w 2014 roku[2].


Piramida wieku Wyszkow.png

Gospodarka

  • Przemysł: dawniej meblarski (Wyszkowska Fabryka Mebli), samochodowy (filia FSO, Zakład Zespołów Napędowych) i browar (1860-2001)[12], obecnie: szklarski (huta szkła Ardagh Glass), metalowy, węzeł drogowy, drukarnia amerykańskiej firmy Quad Graphics Europe[13].

Transport

Przez miasto przechodzą drogi:

Powstała też obwodnica Wyszkowa, która jest częścią drogi ekspresowej S8.

Przez Wyszków biegnie linia kolejowa nr 29 TłuszczOstrołęka[14], łącząca Ostrołękę z Warszawą, z dworcem w Wyszkowie i przystankiem w Rybienku Leśnym.

13 grudnia 2012 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy ul. Komisji Edukacji Narodowej.

Turystyka

  • Wypoczynek: na lewym brzegu Bugu ośrodek letniskowy – Rybienko Leśne, Sanatorium Neuropsychiatrii Dziecięcej.

Media

Oświata

Zabytki

Pałac w Rybienku Starym
Willa Siewierzanka (1933-1936)
  • Obelisk Wazów wystawiony na polecenie króla Jana Kazimierza na cześć jego brata Karola Ferdynanda Wazy, który zmarł w Wyszkowie. Obelisk zaprojektował Giovanni Battista Gisleni.
  • Kościół św. Idziego z 1793 roku w stylu klasycystycznym. W 1884 roku dobudowano dwie kaplice. W 1939 roku kościół spłonął. W 1959 po odbudowie ponownie konsekrowany.
  • Pałac w Rybienku Starym, klasycystyczny z 1780 roku zbudowany dla biskupa inflanckiego Jana Stefana Giedroycia. Od 1831 roku w rękach Augusta Morzkowskiego. Od 1879 roku do 1945 roku właścicielami była rodzina Skarżyńskich. Przebudowany na początku XX wieku m.in. poprzez dobudowanie tarasu. Po usunięciu uszkodzeń z wojny 1920 roku umieszczono w nim pensjonat goszczący m.in. Kossaka, Kotarbińskiego, Aleksandra Zelwerowicza. W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku spłonęło poddasze. Od 1945 roku własność Ministerstwa Zdrowia, które ulokowało w nim m.in. sanatorium dziecięce. Od 1989 roku własność SARP. Obecnie własność prywatna.
  • Stróżówka pałacowa w stylu neogotyckim z połowy XIX wieku. Dawniej w jej pobliżu znajdowała się rezydencja biskupów płockich.
  • Browar z XIX wieku, ul. 1 Armii WP nr 54.
  • Willa z okresu międzywojennego, ul. Zakolejowa/Pułtuska.

Wspólnoty wyznaniowe

Sport

  • KS Camper Wyszków (siatkówka męska)
  • Bug Wyszków (piłka nożna męska)
  • UKS Loczki Wyszków (piłka nożna żeńska)
  • Rhinos Wyszków (futbol amerykański męski)

Wyszków w kulturze

Upamiętnienie

Nazwę miasta nadano uniwersalnemu masowcowi m/s „Wyszków”, który pływał pod tą nazwą w latach 1979–2006[17].

Współpraca międzynarodowa

MiastoKrajData podpisania umowy
 Ejszyszki Litwa2 września 2006[18]
 Kohtla-Järve Estonia2 września 2006[18][19]
 Wyszogród Ukraina2006[18]
 Winnica Ukrainaluty 2013[18][20]

Galeria zdjęć

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d e Wyszków, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-05-30].
  2. a b Wyszków w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
  4. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
  5. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, ISSN 2083-3342.
  6. Ireneusz Elward, Historia miasta, wyszkow.pl [dostęp 2022-01-26].
  7. a b Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński: „Mazowsze, mały przewodnik”, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 248.
  8. Feliks Libert: Zarys historji wojennej 31-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, s. 30–31, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
  9. a b c Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 504.
  10. Rozbiórka Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej. wyszkow.pl, 2011-08-05. [dostęp 2019-03-18].
  11. Elżbieta Szczuka: Na ławeczce obok Różyckiego (foto). nowywyszkowiak.pl, 2018-10-30. [dostęp 2019-03-18].
  12. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1983, ISBN 83-217-2329-2, s. 340.
  13. Quad/Graphics. wyszkow.pl. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
  14. Hubert Waguła, Sławomir Fedorowicz, Linia kolejowa 29 (PL) • Tłuszcz – Ostrołęka / © Atlas Kolejowy Polski i Czech, pl.atlaskolejowy.net [dostęp 2017-04-29].
  15. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-01-22].
  16. Marta Pietruszko: Wiktoria Tołłoczko-Tur zaprasza do Galerii im. Sleńdzińskich. poranny.pl.
  17. „Sider shine” – ten statek nazywał się kiedyś „Wyszków”. Viscobar – Wyszków. [dostęp 2016-12-13].
  18. a b c d Współpraca zagraniczna Gminy Wyszków. Tubawyszkowa.pl, 2012-12-07. [dostęp 2013-03-05].
  19. Delegaci miasta partnerskiego Kohtla – Jarve w Wyszkowie. Urząd Miejski w Wyszkowie, 2011-08-29. [dostęp 2013-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-24)].
  20. WYSZKÓW ZACIEŚNIA WSPÓŁPRACĘ Z WINNICĄ ZAPRZYJAŹNIONYM MIASTEM NA UKRAINIE. Kurier W, 2013-02-12. [dostęp 2013-03-05].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Willa Siewierzanka, 1933-1936.jpg
Autor: Joanna Gryzewska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Wyszków (Rybienko Leśne), willa Siewierzanka, 1933-1936
Wyszkow idzi.JPG
Autor: brzeszczot gmail com, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół Św. Idziego w Wyszkowie
Wyszkow panorama.jpg
Autor: Brzeszczot brzeszczot gmail com, Licencja: CC BY 2.5
Panorama Wyszkowa. Rzeka Bug i kościół Św. Idziego)
Zespół pałacowy, XVIII, XIX.jpg
Autor: Joanna Gryzewska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Wyszków, zespół pałacowy, XVIII, XIX
Wyszkow most.jpg
Autor: Brzezsczot, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Most na rzece Bug w Wyszkowie
Powiat wyszkowski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu wyszkowskiego, Polska
Wyszkow Bug.jpg
Wyszków – widok na Bug z mostu drogowego.
Wyszkow wlodkowic.jpg
Autor: Brzeszczot, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Wyższa szkoła im. Pawła Włodkowica, filia w Wyszkowie
Wyszkow biblioteka.jpg
Autor: Brzeszczot, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Wyszków - biblioteka miejska
Wyszkow rondo.jpg
Autor: Brzeszczot brzeszczot gmail com, Licencja: CC BY 2.5
Centrum Wyszkowa - miejskie rondo (skrzyżowanie ulicy Sowińskiego i Pułtuskiej)
Wyszkow lo.jpg
Autor: Brzeszczot, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Szkoła Podstawowa nr 1 i Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida w Wyszkowie
Wyszków (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Wyszków, Polska
Wyszkow-Obelisk Wazow.jpg
Autor: Giovanni Battista Gisleni, fot. Brzeszczot, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Monument dedicated to memory of Charles Ferdinand Vasa, bishop of Płock, erected after his death in 1655 in Wyszków.
Wyszkow bug.jpg
Autor: Brzeszczot brzeszczot gmail com, Licencja: CC BY-SA 2.5
Rzeka Bug w Wyszkowie (widok z mostu samochodowego)
Wyszkow basen.jpg
Autor: Brzeszczot, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pływalnia miejska "Błękitna"
Pałac, 1780, XIX.jpg
Autor: Joanna Gryzewska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Wyszków, pałac, 1780, XIX
Wyszkow wojciech.jpg
Autor: Brzeszczot, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej w parafii Świętego Wojciecha w Wyszkowie
Piramida wieku Wyszkow.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Wyszkowa, 2014
Wyszkow most kolejowy.JPG
Autor: Brzeszczot brzeszczot gmail com, Licencja: CC BY 2.5
Wyszków - most kolejowy na rzece Bug
Wyszkow haubica.jpg
Autor: Brzeszczot, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Haubica nad brzegiem rzeki Bug w Wyszkowie
POL Wyszków COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL Wyszków flag.svg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0