Wytrysk przedwczesny

Wytrysk przedwczesny (łac. eiaculatio praecox) – dysfunkcja seksualna polegająca na ejakulacji (wytrysku) po minimalnej stymulacji seksualnej, osiągniętej wcześniej, niż mężczyzna chce (przed penetracją lub wkrótce po rozpoczęciu penetracji pochwy), co prowadzi do napięcia, niepokoju lub frustracji u mężczyzny lub partnerki^[1]. Jest to definicja oparta na Second Consultation on Erectile and Sexual Dysfunctions zaproponowana przez WHO w 2004.

Zaburzenie dość powszechne, dotyczy około 1/3 aktywnych seksualnie mężczyzn^[2]. Raport seksualności Polaków publikowany przez prof. Lwa-Starowicza w 2002 i 2005 wskazuje, że problem ten dotyczy 37% Polaków.

Obecnie w diagnostyce wytrysku przedwczesnego stosowane jest pojęcie czasu wewnątrzpochwowego opóźnienia wytrysku, pozwalające ocenić ciężkość tej dysfunkcji.

W przypadku dłuższej abstynencji seksualnej szybkie następowanie wytrysku jest zjawiskiem naturalnym. Niekiedy jednak przejawia się prawie stale, mimo częstego współżycia.

Przyczyny

W piśmiennictwie można spotkać następujące przyczyny wytrysku przedwczesnego^[2]:

• narcyzm, negatywne nastawienie do kobiet
• negatywne doświadczenia podczas inicjacji seksualnej
• lęk zadaniowy
• zbyt rzadkie współżycie
• nieświadomość, że wytryski są zbyt wczesne
• duża łatwość podniecania się
• duża czułość żołędzi prącia
• zaburzenia neurologiczne
• infekcje dróg moczowych
• uwarunkowania masturbacyjne

Lękowe oczekiwanie powtórzenia się wytrysku przedwczesnego przy znacznym pobudzeniu seksualnym może powodować wytrysk bez erekcji, podobnie jak brak możliwości przedłużenia stosunku.

Cykl odpowiedzi seksualnej u mężczyzn

Odpowiedź seksualną u mężczyzn opisano jako cykl charakterystycznych zmian fizycznych, obejmujących 4 fazy: pożądanie, pobudzenie, orgazm (wytrysk) i wygaszenie. Zmiany fizyczne związane z fazą pożądania, podczas której mężczyzna może fantazjować na temat aktywności seksualnej, obejmują wzrost długości i średnicy penisa oraz uniesienie jąder. Faza pobudzenia wiąże się z erekcją, przyspieszeniem akcji serca i oddechu, wzrostem ciśnienia krwi oraz napięcia mięśniowego. Z orgazmem i wytryskiem wiążą się skurcze jąder, najądrzy, nasieniowodów, pęcherzyków nasiennych, stercza, cewki moczowej, prącia i zwieracza odbytu, a także szczyt wzrostu częstości akcji serca i oddechów, które wspólnie doprowadzają do wydzielenia i wyrzutu płynu nasiennego. W fazie wygaszenia zmiany fizyczne, obecne w pierwszych trzech fazach, ustępują i dochodzi do rozejścia się obrzmienia prącia. Męskie dysfunkcje seksualne zwykle występują w jednej z pierwszych trzech faz cyklu odpowiedzi seksualnej, czyli jest to albo dysfunkcja pożądania seksualnego (np. hipoaktywne pożądanie seksualne), pobudzenia (np. dysfunkcja erekcji [ED]), albo dysfunkcja orgazmu/wytrysku (tzn. przedwczesny wytrysk [PW], opóźniony wytrysk i brak wytrysku). Przedwczesny wytrysk wynika z szybkiego dopełnienia pierwszych dwóch faz cyklu odpowiedzi seksualnej, ale nie zawsze jest związany z nadmiernym lub zaburzonym pobudzeniem.

Fizjologia wytrysku

Wytrysk jest procesem dwufazowym, składającym się z wydzielenia i wyrzutu, angażującym odrębne struktury anatomiczne. Faza wydzielenia jest kontrolowana centralnie i jest zależna od funkcji najądrzy, nasieniowodów, pęcherzyków nasiennych, stercza, odcinka sterczowego cewki moczowej i szyi pęcherza moczowego. Podczas tej fazy płyn nasienny jest wydzielany ze stercza i pęcherzyków nasiennych, mięśnie gładkie przewodu nasiennego kurczą się, transportując ejakulat, a sperma jest wyrzucana do tylnej części cewki moczowej. Faza wyrzutu jest wynikiem odruchu rdzenia kręgowego i biorą w niej udział: szyja pęcherza moczowego, cewka moczowa i mięśnie poprzecznie prążkowane miednicy, energicznie przesuwając nasienie przez światło cewki moczowej.

Rola serotoniny w przedwczesnym wytrysku

Na wytrysk ma wpływ kontrola ośrodkowego układu nerwowego. Proces ten jest regulowany poprzez wzajemnie połączone obszary czuciowe mózgu, ośrodki ruchowe i bierze w nim udział szereg neuroprzekaźników, w tym serotonina (5-hydroksytryptamina [5-HT]), dopamina, oksytocyna i inne. Dostępne badania kliniczne dowodzą, że kluczową rolę w wytrysku odgrywa serotonina i określone podtypy receptora 5-HT. Receptory 5-HT1B i 5-HT2C są z kolei zaangażowane w proces opóźniania wytrysku. Wykazano też, że modulacja stężenia 5-HT selektywnymi inhibitorami wychwytu serotoniny (SSRI) istotnie wydłuża czas opóźnienia wytrysku.

Skutki przedwczesnego wytrysku

Na podstawie wyników kilku dużych badań ankietowych wykazano, że istotny odsetek populacji mężczyzn skarży się na skutki związane z PW. Na przykład w badaniu Premature Ejaculation Prevalence and Attitudes (PEPA) opisano częstość występowania, charakterystykę i aktualne leczenie tej dysfunkcji seksualnej wśród 12 133 mężczyzn w Niemczech, Włoszech i Stanach Zjednoczonych. Mężczyzn klasyfikowano jako zgłaszających objawy PW, jeżeli podawali słabą lub brak odczuwanej kontroli nad wytryskiem, który stanowił problem dla nich lub ich partnerki. Odsetek mężczyzn zgłaszających objawy PW w badaniu PEPA w różnych krajach i grupach wiekowych był podobny. Odróżnia to PW od ED (dysfunkcja erekcji), który jest częstszy u starszych mężczyzn. Około 50% mężczyzn z objawami PW podało, że objawy były obecne od ich pierwszego stosunku płciowego. Mężczyźni z objawami PW istotnie rzadziej określali swój stan zdrowia jako „doskonały” lub „bardzo dobry”. PW ma wpływ na wiele aspektów życia zarówno mężczyzn, jak i ich partnerek. We Francji, Niemczech, Włoszech i Wielkiej Brytanii przeprowadzono duże badanie obserwacyjne z udziałem mężczyzn z i bez PW (Giuliano F i wsp., 2008). To badanie oceniało różnice pomiędzy mężczyznami z PW i bez niego w zakresie czasu opóźnienia wytrysku wewnątrzpochwowego (IELT) oraz profilu przedwczesnego wytrysku (PEP). Mężczyźni z PW rozpoznanym przez lekarzy w tym europejskim badaniu obserwacyjnym istotnie rzadziej zgłaszali „dobrą” lub „bardzo dobrą” odczuwaną kontrolę nad wytryskiem. Mężczyźni z PW także częściej zgłaszali trudności interpersonalne ze swoją partnerką związane z wytryskiem i rzadziej podawali dużą satysfakcję ze współżycia seksualnego w porównaniu do mężczyzn bez PW. Czas opóźnienia wytrysku wewnątrzpochwowego był istotnie krótszy u mężczyzn z PW w porównaniu do mężczyzn bez PW. Ogólnie, zgłaszany wpływ PW był podobny we wszystkich krajach i był również podobny do wyników zgłaszanych w poprzednim badaniu z udziałem mężczyzn ze Stanów Zjednoczonych. Istotnie większy odsetek pacjentów z PW ocenił jako „znaczny” lub „bardzo duży” poziom osobistego dyskomfortu wynikającego z PW. Ponadto negatywny wpływ PW rozciąga się poza sferę dysfunkcji seksualnych, gdyż osłabia pewność siebie i może być przyczyną dyskomfortu psychicznego, lęku, niepewności i depresji. Natomiast badacze tacy jak Rosen RC i Althof S. wykazali, że w istotnie wyższym odsetku partnerki osób bez PW zgłaszały, że osiągały orgazm „zawsze” lub „często” w porównaniu do osób z PW. Wielokrotnie dowiedziono, że PW ujemnie wpływa na partnerki, gdyż ma szkodliwy wpływ na związek – pomijając to, że utrudnia samotnym mężczyznom rozpoczęcie nowego związku partnerskiego. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety czują, że centralnym problemem w PW jest brak kontroli, co prowadzi do braku zadowolenia pary. Pary zgłaszały uczucie, że „czegoś brakuje”, a także tendencję unikania podnoszenia tego problemu przez partnerki. Mężczyźni z PW wspominają o krótkim czasie opóźnienia wytrysku, słabej kontroli nad wytryskiem oraz stresie związanym z wytryskiem.

Diagnoza i rozpoznanie przedwczesnego wytrysku

Kryteria rozpoznania PW zaproponowało wiele organizacji. W wielu badaniach obserwacyjnych i badaniach klinicznych wykorzystano kryteria Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders [DSM-IV-TR]). W wielu innych kryteriach rozpoznania PW są elementy wspólne z DSM-IV-TR, w tym krótki czas opóźnienia wytrysku, poczucie słabej kontroli nad wytryskiem lub jej braku oraz negatywne konsekwencje osobiste (np. stres, trudności, zmartwienie). Kryteria DSM-IV-TR wskazują również, że istotne jest odróżnienie PW trwającego przez całe życie, który był obecny od pierwszego doświadczenia seksualnego oraz PW nabytego, który rozwinął się w późniejszym okresie życia. Zasadniczo przyjmuje się, że jako pacjentów z dysfunkcją PW klasyfikuje się mężczyzn, u których:

• czas wewnątrzpochwowego opóźnienia wytrysku (ang.: Intravaginal Ejaculatory Latency Time, IELT) jest krótszy niż dwie minuty;
• stwierdza się chroniczną lub nawracającą ejakulację (wytrysk) przy minimalnej stymulacji seksualnej lub krótko po penetracji oraz niezależnie od kontroli mężczyzny;
• występuje znaczny niepokój osobisty lub interpersonalny jako konsekwencja przedwczesnej ejakulacji;
• występuje słaba lub brak kontroli nad wytryskiem (ejakulacją)
• odnotowuje się przedwczesne ejakulacje (wytryski) podczas większości stosunków seksualnych w czasie ostatnich 6 miesięcy.

Leczenie

W terapii wytrysku przedwczesnego wykorzystuje się szereg metod. Mają one bardzo wysoką, sięgającą prawie 90%, skuteczność^[2].

• farmakoterapia (SSRI stosowane stale lub doraźnie, zwłaszcza w postaci krótkodziałającej
  • dapoksetyna – krótkodziałający SSRI wskazany do leczenia PW u mężczyzn w wieku od 18 do 64 lat. Stosowanie dapoksetyny wydłuża czas opóźnienia wytrysku i poprawia odczuwaną kontrolę nad wytryskiem, a także redukuje osobisty stres i trudności interpersonalne w związku z wytryskiem. Lek zażywa się doraźnie przed planowaną aktywnością seksualną. Wykazano, że dapoksetyna jest skutecznym i dobrze tolerowanym lekiem do leczenia doraźnego PW.
  • tramadol
  • sildenafil
  • inne inhibitory fosfodiesterazy typu 5)
• znieczulenie żołędzi prącia (leki aplikuje się na 20-30 minut przed współżyciem seksualnym, dłuższe utrzymywanie leku może powodować zaburzenia wzwodu. Po nałożeniu leku najlepiej założyć prezerwatywę, co zwiększa skuteczność leku. Przed stosunkiem prezerwatywę można usunąć i zmyć resztki leku, co zmniejsza działanie niepożądane u partnerki).
• indywidualnie opracowane ćwiczenia masturbacyjne samodzielnie lub z partnerką
• relaksacja
• psychoterapia (indywidualna lub partnerska)

Zobacz też

• ejakulacja
• czas wewnątrzpochwowego opóźnienia wytrysku
• dapoksetyna
• ćwiczenia Kegla
• PSSD
• wytrysk opóźniony
• wytrysk wsteczny

Bibliografia

• Buvat J, Tesfaye F, Rothman M, Rivas D, Giuliano F. Dapoxetine for the treatment of premature ejaculation: results from a randomized, double-blind, placebo-controlled trial in 22 countries [published online ahead of print January 22, 2009]. Eur Urol. 2009;55:957-968.
• McCarty EJ, Dinsmore WW. Dapoxetine: an evidence-based review of its effectiveness intreatment of premature ejaculation. Core Evidence. 2012;7:1-14.
• Eyler AE, Biggs WS. Medical human sexuality in family medicine practice. In: Rakel RE, eds. Textbook of Family Medicine. 7th ED Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2007.
• Ruth K. Westheimer, Encyklopedia seksu (1997), tłum. Z.Grudzińska, Wydawnictwo: Al fine, ​ISBN 83-86829-91-5​

Przypisy

Anatomia człowieka: zagadnienia związane z męskim układem rozrodczym Narządy wewnętrzne jądro najądrze gruczoł krokowy pęcherzyk nasienny gruczoły opuszkowo-cewkowe cewka moczowa nasieniowód ciała jamiste Narządy zewnętrzne penis żołądź napletek wędzidełko napletkowe moszna Biologia rozrodu erekcja zapłodnienie zaplemnienie niepłodność impotencja rozmiary penisa Nasienie plemnik spermatogeneza akrosom kapacytacja sperma ejakulacja ejakulat wytrysk przedwczesny wytrysk opóźniony wytrysk wsteczny polucja spermicydy Odchylenia ejakulatu objętościowe aspermia hipospermia hiperspermia ilościowe azoospermia oligospermia polizoospermia jakościowe teratozoospermia asthenozoospermia leukocytospermia normospermia Kontekst kulturowy obrzezanie infibulacja kastracja wazektomia