Wywrót (leśnictwo)

Typowy przypadek wywrotu całkowitego, pojedynczego

Wywrót całkowity, grupowy. W napływach korzeniowych świerka widoczny znacznie cieńszy grab.

Liczne wywroty świerkowe: grupowe, widoczne wywroty podparte

Wywrót, wykrot, wiatrował – drzewo z naderwanym korzeniem, lub całkowicie wywrócone w wyniku działania wiatru, rzadziej w wyniku okiści i deszczu.

Przyczyny powstawania

Najczęściej wywrotami są drzewa z płytkim systemem korzeniowym. Drzewa z systemem palowym częściej się łamią, powodując wiatrołomy. Przy silnie nasiąkniętej glebie i bocznym wychyleniu środka ciężkości pnia i korony drzewa może dojść do wywrotu nawet przy niewielkim wietrze. W takich warunkach przewracają się również drzewa zwykle odporne na wywracanie (np. sosna zwyczajna).

Wykroty

Termin wykrot stosowany jest w literaturze co najmniej w dwóch znaczeniach. Może być to

• zagłębienie w ziemi wraz z wyrwaną bryłą korzeniową^[1] (korzeniami^[2][3]) przewróconego drzewa^[2][3][4], a nawet sama jama po korzeniach^[4][5][6][7] lub korzenie^[4].

Często precyzuje się, że chodzi o drzewo wywrócone przez wiatr^[2][3].

Są używane wyrażenia głęboki wykrot^[2][6], wpaść^[2][6][7] (wskoczyć^[6]) do wykrotu, stoczyć się, schować się w wykrot^[6], stoczył się w głęboki wykrot i czuł, że się już nie wygramoli^[6].

Na tak rozumiany wykrot składają się:

• część wypukła^[8] – karpa (system korzeniowy przewróconego drzewa)^[4][8] z materiałem glebowo-zwietrzelinowym^[8], tarcza korzeniowa, bryła korzeniowa^[1]
• część wklęsła^[8] – zagłębienie^[4][8] (zagłębienie powykrotowe^[1], obniżenie, jama^[8])

Należy tutaj zwrócić uwagę, że termin karpa może też oznaczać pniak i korzenie po ściętym drzewie^[4][5].

• całe drzewo przewrócone wyrwane z korzeniami^{[1][2][3][9][10][11][12][13][14]} (wywrot^[10][13][14], wiatrował^[2][10][14], wichrował^[10]), czasem z powstałą jamą^[1][8].

Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Łodzi w swoich wytycznych z 2015 roku dotyczących postępowania ze zniszczonymi drzewami podaje, że może to być również drzewo znacznie pochylone (ale z naderwanym systemem korzeniowym)^[14].

XIX-wieczny pierwszy „Słownik języka polskiego” Lindego precyzuje, że wywrócone z korzeniem od wiatru^[12], dość podobnie zresztą współczesne słowniki^[2][3].

„Słownik gwar polskich” Karłowicza (T. VI z 1911 r.) podaje z kolei dodatkowo, że wykrocisko to miejsce, gdzie od burzy drzewo powalone (czasem wekrociska), wykrocić to wyłamać drzewo z korzeniem (w odniesieniu do wichru), liczba mnoga od wykrot to czasem wekroty, a w niektórych regionach wykrot to wywożone z lasu uschłe gałęzie i drzewa^[13].

Przemieszczenie materiału glebowo-zwietrzelinowego znajdującego się w systemie korzeniowym (karpie) spowodowane jego wyrwaniem określane jest terminem saltacja wykrotowa (denudacja wykrotowa)^[4].

Po jakimś czasie karpa (z materiałem glebowo-zwietrzelinowym^[8]) w wyniku degradacji przekształca się w kopiec (kopczyk^[8], pagórek powykrotowy, pagórek mineralno-organiczny^[1]). Powstaje w tens sposób „mikrotopografia zagłębień i kopców ziemnych” („morfologia wykrotowa”^[4], mikrorzeźba jamowo kopczykowa^[8]). Do nazw kopiec i zagłębienie często dodaje się przymiotnik „reliktowy” (dla odróżnienia od współczesnych karp i zagłębień)^[4].

Klasyfikacja

Wywroty dzielą się na:

• całkowite – gdy pień drzewa wraz z koroną leży na ziemi
• częściowe – gdy karpa jest wyraźnie naderwana
  • zwykłe – jeżeli pień lub korona nie opiera się o inne drzewo
  • podparty (zawieszony) – gdy pień lub korona opiera się o inne drzewo

oraz:

• pojedyncze – jeżeli wywrót dotyczy tylko jednego drzewa
• grupowe – kiedy wywrócone są również drzewa sąsiednie, a ich system korzeniowy jest silnie spleciony i tworzy wrażenie jednej wielkiej karpy

Zobacz też

• śniegołom
• wiatrołom
• martwe drewno w lesie

Przypisy