Wzmocniona współpraca

Unia Europejska Ten artykuł jest częścią serii: Polityka i instytucje Unii Europejskiej Instytucje UE Parlament Europejski Przewodniczący David Sassoli Członek PE Okręgi wyborcze Wybory (według państwa) 2019 Grupy polityczne Stałe komitety Eurodeputowani IX kadencji Rada Europejska Przewodniczący Charles Michel Rada Prezydencja Niemcy (VII - XII 2020) Komisja Europejska Komisja Ursuli von der Leyen Przewodniczący Ursula von der Leyen Wysoki przedstawiciel Josep Borrell Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Trybunał Sprawiedliwości Prezes Koen Lenaerts Członkowie Sąd Przewodniczący Marc van der Woude Europejski Bank Centralny Prezes Christine Lagarde Trybunał Obrachunkowy Prezes Klaus-Heiner Lehne Instytucje Grupy EBI Grupa EBI Europejski Bank Inwestycyjny Werner Hoyer Europejski Fundusz Inwestycyjny Instytut EBI Organy doradcze UE Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny Komitet Regionów Organy międzyinstytucjonalne Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Emily O’Reilly Europejski Inspektor Ochrony Danych Wojciech Wiewiórowski Europejski Urząd Doboru Kadr Europejska Szkoła Administracji Urząd Publikacji Unii Europejskiej Organy i jednostki zdecentralizowane Agencje, samodzielne jednostki organizacyjne i wspólne przedsięwzięcia UE oraz Euroatomu Prawo Acquis Procedura legislacyjna Traktaty Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje Europejska Inicjatywa Obywatelska Zalecenia i opinie Inne Unia gospodarcza i walutowa Eurogrupa Rozszerzenia Relacje zagraniczne Europejskie partie polityczne Budżet UE Dom Historii Europejskiej

Portal Unia Europejska

Wzmocniona współpraca – mechanizm pozwalający grupie co najmniej dziewięciu państw członkowskich Unii Europejskiej na pogłębienie współpracy w ramach kompetencji niewyłącznych Unii. Celem wzmocnionej współpracy jest "sprzyjanie realizacji celów Unii, ochrona jej interesów oraz wzmocnienie procesu jej integracji". Współpraca ma charakter otwarty – może w niej brać udział każde państwo członkowskie spełniające warunki określone w decyzji ustanawiającej współpracę oraz zobowiązujące się przestrzegać akty prawne już przyjęte w ramach tej współpracy. Współpraca nie może naruszać rynku wewnętrznego ani spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii, a także nie może wprowadzać dyskryminacji żadnego państwa członkowskiego w zakresie handlu ani naruszać zasad konkurencji.

Regulacje dotyczące mechanizmu zawarte są w art. 20 Traktatu o Unii Europejskiej oraz art. 326-334 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Historia

Mechanizm wzmocnionej współpracy został wprowadzony przez Traktat amsterdamski, jednak już wcześniej istniały inicjatywy europejskie, w których nie wszystkie państwa członkowskie brały udział (np. układ z Schengen czy Unia Gospodarcza i Walutowa)^[1]. Obecne zasady określone zostały przez Traktat lizboński. Z mechanizmu wzmocnionej współpracy skorzystano jak dotąd dwa razy (stan na 17 sierpnia 2011 roku).

Współpraca niedotycząca wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

Ustanowienie oraz przystąpienie do współpracy

Decyzję o ustanowieniu wzmocnionej współpracy może podjąć Rada Unii Europejskiej za zgodą Parlamentu Europejskiego w sytuacji, gdy cele tej współpracy nie mogą zostać zrealizowane przez Unię jako całość w rozsądnym terminie. Państwa, które pragną ustanowić pomiędzy sobą wzmocnioną współpracę, kierują do Komisji Europejskiej wniosek określający zakres zastosowania i cele przewidywanej współpracy. Komisja może przedłożyć Radzie UE odpowiedni wniosek lub odmówić, zawiadamiając zainteresowane państwa członkowskie i podając uzasadnienie.

Państwo członkowskie pragnące przystąpić do już realizowanej współpracy notyfikuje swój zamiar Radzie UE i Komisji Europejskiej. Jeśli warunki uczestnictwa zostały spełnione, Komisja w ciągu czterech miesięcy potwierdza uczestnictwo danego państwa. Może przy tym określić środki przejściowe dotyczące stosowania aktów prawnych przyjętych już w ramach współpracy. Jeśli Komisja uzna, że warunki nie zostały spełnione, wskazuje środki konieczne do spełnienia warunków i określa termin ponownego rozpatrzenia wniosku. Jeśli po upływie tego terminu Komisja uzna, że warunki nadal nie są spełnione, zainteresowane państwo może zwrócić się o decyzję do Rady UE, podejmującej decyzję w sposób analogiczny do podjęcia decyzji o ustanowieniu współpracy. W przypadku decyzji pozytywnej, na wniosek Komisji może określić środki przejściowe, o których mowa powyżej.

Funkcjonowanie

Państwa uczestniczące we współpracy mogą korzystać z instytucji Unii. W posiedzeniu Rady UE decydującym w kwestiach dotyczących wzmocnionej współpracy mogą uczestniczyć wszystkie państwa członkowskie, jednak jedynie państwa uczestniczące we współpracy mają prawo głosu oraz brane są pod uwagę przy określaniu zaistnienia jednomyślności.

Wydatki wynikające z realizacji wzmocnionej współpracy, z wyjątkiem kosztów administracyjnych instytucji Unii, ponoszą państwa członkowskie, chyba że Rada UE, stanowiąc jednomyślnie głosami wszystkich swych członków, po konsultacji z Parlamentem Europejskim, zadecyduje inaczej.

Jeśli postanowienia Traktatów dotyczące dziedziny znajdującej się w sferze wzmocnionej współpracy przewidują konieczność jednomyślności Rady UE, Rada UE, stanowiąc jednomyślnie (w gronie uczestników współpracy), może podjąć decyzję o stanowieniu większością kwalifikowaną w ramach współpracy. Jeśli natomiast przewidują stosowanie specjalnej procedury prawodawczej, w analogiczny sposób Rada UE, po konsultacji z Parlamentem Europejskim, może podjąć decyzję o stosowaniu zwykłej procedury prawodawczej.

Akty prawne przyjmowane w ramach wzmocnionej współpracy dotyczą jedynie państw w niej uczestniczących i nie należą do acquis communautaire. Państwa kandydujące do Unii Europejskiej nie są zobowiązane do ich przyjęcia.

Współpraca w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

Współpraca w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa opiera się na zasadach ogólnych dotyczących wzmocnionej współpracy, z wyjątkiem kilku kwestii:

• Wniosek o ustanowienie wzmocnionej współpracy nie jest kierowany do Komisji Europejskiej, lecz bezpośrednio do Rady UE. Rada UE uzyskuje opinie dotyczące wniosku od wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa (w zakresie spójności przewidywanej współpracy z WPZiB) oraz Komisji Europejskiej (w zakresie spójności z innymi politykami Unii). Wniosek podawany jest także do wiadomości Parlamentu Europejskiego. Rada UE podejmuje decyzję o ustanowieniu współpracy stanowiąc jednomyślnie.
• Analogicznie państwo pragnące przystąpić do wzmocnionej współpracy w zakresie WPZiB notyfikuje swój wniosek Radzie UE, wysokiemu przedstawicielowi oraz Komisji Europejskiej. Rada UE, po konsultacji z wysokim przedstawicielem i Komisją, może stwierdzić spełnianie warunków uczestnictwa przez państwo oraz określić środki przejściowe. W przypadku stwierdzenia niespełniania warunków określa niezbędne środki ku ich spełnieniu oraz termin złożenia następnego wniosku.
• W przypadku decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub obronne nie stosuje się możliwości zmiany koniecznej większości lub procedury prawodawczej.

Odrębną formą współpracy w sprawach obronnych jest stała współpraca strukturalna.

Zastosowanie

Wzmocniona współpraca w zakresie prawa rozwodowego

Państwa uczestniczące we wzmocnionej współpracy w zakresie prawa rozwodowego oznaczone kolorem żółtym, pozostałe państwa członkowskie UE – kolorem niebieskim

W lipcu 2008 roku grupa dziewięciu państw (Francja, Włochy, Hiszpania, Luksemburg, Austria, Rumunia, Węgry, Słowenia i Grecja) ogłosiła zamiar ustanowienia wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa rozwodowego. Związane to było z zablokowaniem przez Szwecję dotyczącego tej kwestii porozumienia. Podjęcie współpracy rozważały także Niemcy, Litwa, Portugalia, Belgia i Słowacja^[2]. Komisja była niechętna propozycji obawiając się zaistnienia w Unii zbyt dużych podziałów, dlatego dyskusja w tym zakresie zamarła. Jednak w grudniu 2009 roku rząd Hiszpanii ogłosił, że zamierza wrócić do tej kwestii w okresie swej prezydencji. Decyzja ta spotkała się z pozytywną reakcją sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Francji, Jean-Marie Bockela^[3]. W marcu 2010 roku Komisja przedstawiła swoje propozycje w tym zakresie^[4]. Po zaakceptowaniu propozycji przez Parlament Europejski w czerwcu 2010 roku, 12 lipca 2010 roku Rada UE ustanowiła wzmocnioną współpracę w tym zakresie. Do współpracy przystąpiło ostatecznie czternaście państw: Austria, Belgia, Bułgaria, Hiszpania, Francja, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Węgry i Włochy. Z dniem 21 listopada 2012 r. Litwa przystąpiła do wzmocnionej współpracy w zakresie prawa właściwego dla rozwodów, a regulacja weszła w życie z dniem 22 maja 2014 r.^[5].

Jednolity patent europejski

10 marca 2011 Rada UE zatwierdziła wzmocnioną współpracę 25 państw (bez Włoch i Hiszpanii) w sprawie jednolitych patentów^[6]. Celem jest obniżenie kosztów uzyskania patentu na obszarze całej Unii Europejskiej. 14 kwietnia Komisja Europejska przedstawiła swoje propozycje legislacyjne w tym zakresie. Zgodnie z nimi wnioski patentowe będzie można składać w dowolnym języku, a następnie będą one tłumaczone na jeden z języków Europejskiego Urzędu Patentowego – angielski, francuski lub niemiecki. Koszty tłumaczenia będą zwracane posiadaczowi patentu. Tak uzyskany patent ma obowiązywać we wszystkich państwach uczestniczących we wzmocnionej współpracy^[7]. 29 maja Włochy i Hiszpania zaskarżyły proponowane regulacje do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej^[8].

Debata

Mechanizm wzmocnionej współpracy posiada zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Zwolennicy uważają, że zwiększa on dynamikę integracji, umożliwiając realizację programów, do których nie wszystkie państwa chcą lub mogą przystąpić. Przeciwnicy uważają go za naruszenie zasady solidarności i obawiają się powstania "Europy dwóch prędkości"^[1].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej