XXI Puchar Gordona Bennetta (balonowy)

XXI Balonowy Puchar Gordona Bennetta

Bazylea (Szwajcaria) Warszawa
Puchar Gordona Bennetta z 1933 roku
Data	2 września 1933
Miejscowość	Chicago
Organizator	FAI
Liczba zawodników	8 załóg
Liczba reprezentacji	6
Zwycięzcy
Polska	Franciszek Hynek Zbigniew Burzyński

XXI Puchar Gordona Bennetta – zawody balonów wolnych o Puchar Gordona Bennetta, które odbyły się w 1933 roku w Chicago. Zgłoszonych w nich było siedem załóg z pięciu krajów, z których wystartowało sześć. Zwycięzcami po raz pierwszy została polska załoga Franciszek Hynek i Zbigniew Burzyński na balonie Kościuszko, co zostało odnotowane jako duży sukces sportowy lotnictwa polskiego. Miejsca lądowania wypadały na terytorium USA i Kanady, przy tym załogi dwóch balonów: Kościuszko i Goodyear IX po wylądowaniu w puszczy kanadyjskiej miały problemy z dotarciem do miejsc zamieszkanych.

Historia

Zawody balonów wolnych o Puchar Gordon Bennetta były organizowane od 1906 roku. W 1933 roku organizatorem były Stany Zjednoczone, których załoga rok wcześniej nie tylko wygrała zawody, ale dzięki zwycięstwu po raz trzeci z kolei zdobyła puchar na własność. Zwycięską załogę tworzyli podpułkownicy Settle i Bushnell na balonie U.S. Navy^[1]. Ponieważ poprzedni puchar ufundowany w 1929 roku przez Henry’ego Forda przeszedł na własność Amerykanów, nowy w 1933 roku ufundowała redakcja Chicago Daily News^[2].

W zawodach zorganizowanych w Chicago wzięło udział sześć balonów: dwa z USA i po jednym z Niemiec, Francji, Belgii i Polski^[3]. Powodem zgłoszenia tak małej ilości załóg z Europy były duże koszty. Tylko Niemcy w ostatniej chwili podjęli decyzję o wysłaniu drugiego balonu. Piloci zostali wybrani spośród 8 kandydatów po wyścigu kwalifikacyjnym^[4]. Zawody rozpoczęły się 2 września 1933 roku jako jedna z imprez towarzyszących trwającej od czerwca Wystawie Światowej^[1]. Były też jedną z atrakcji trwających w dniach 1–4 września wyścigów lotniczych International Air Races^[5]. Zgodnie z regulaminem zwycięzcą miała zostać załoga, która przeleci najdłuższy odcinek w linii prostej od miejsca startu do miejsca lądowania^[3].

Udział Polaków

Na zawody poleciał zastępca szefa Departamentu Aeronautyki płk Tytus Karpiński wraz z kpt. Franciszkiem Hynkiem i por. Zbigniewem Burzyńskim. Załoga zabrała balon Kościuszko, który został wykonany w warsztatach I Baonu balonowego w Jabłonnie o pojemności 2200 m³^[6]. Zawodnicy za pośrednictwem biura Orbis odbyli podróż koleją do Hawru, a stamtąd statkiem „Ile de France” do USA^[7].

Balon Kościuszko

Mapka pokazująca trasy balonów biorących udział w zawodach w 1933 roku. Napis podkreśla sukces Polaków, którzy wygrali startując po raz drugi w zawodach

Balon Kościuszko został zbudowany w Wojskowych Warsztatach Balonowych w Jabłonnie i otrzymał znaki rejestracyjne SP-ADS. Balon ważył 600 kg i mógł zabrać około 1400 kg balastu (tj. około 140 worków piasku). Posiadał radioodbiornik i butle z tlenem, ponieważ jego maksymalny pułap wynosił 9500 m n.p.m. Butle pełniły też rolę balastu i po zużyciu były na specjalnych spadochronach wyrzucane. W razie konieczności wodowania gondola posiadała specjalne pływaki, a dodatkowo na czas zawodów przymocowano do niej małą gumową łódkę^[3]. Zakłady w Jabłonnie budując balon, zastosowały nowe rozwiązania: „powłoka wykonana była z materiału bawełnianego powlekanego cienkimi warstwami gumy, z użyciem dwóch gatunków materiału. Pierwszych sześć górnych pierścieni powłoki skonstruowano z cięższego materiału obustronnie gumowanego, natomiast pozostałe dolne z tkaniny jednostronnie powlekanej mieszanką kauczukową. Udoskonalono konstrukcję sieci, klapy i obręczy nośnej oraz zbudowano wygodny lekki kosz dla załogi i wyposażenia”^[1].

Przebieg zawodów

W zawodach wzięło udział 6 załóg. Ponieważ ciśnienie gazu węglowego, którym napełniano balony, było niskie, proces ten musiał rozpocząć się już 1 września^[4]. Oprócz 1700 m³ gazu dodano 500 m³ wodoru^[8]. Balon niemiecki Wilhelm von Opel miał przed startem wypadek. Powłoka balonu została porwana przez wiatr, a potem uderzyła w ziemię. Z powodu uszkodzenia balonu, załoga musiała wycofać się z zawodów^[9][10].

Zwycięzcy XXI Pucharu Gordona Bennetta

Start rozpoczął się 2 września o 18.00 z lotniska w Curtiss Wright Reynolds Aiport w Glenview na przedmieściach Chicago. Jako pierwszy wystartował balon amerykański pilotowany przez van Ormana, następnie belgijski, jako trzeci wyruszył US Navy, a po nim Deutschland. Polscy zawodnicy wystartowali o 19.06, a po nich wyruszyła załoga francuska. Każdy balon był przepychany na platformę i wyruszał w podróż przy dźwiękach hymnu narodowego. Start oglądało 80 tys. widzów^[4]. Niemiecki balon Deutschland po pokonaniu jeziora Michigan wylądował na brzegach jeziora Huron^[4].

Polscy zawodnicy początkowo lecieli na wysokości 50 do 500 metrów nad ziemią. Wiatr znosił ich na północny wschód. Przelecieli nad jeziorem Michigan, potem Huron. 3 września rano lecieli na wysokości 1000 metrów i postanowili wznieść się na 4500 metrów. Na tej wysokości lecieli do 4 września, wznosząc się momentami wyżej, bo na 6500 metrów. Aby utrzymać się w powietrzu, pozbyli się całości balastu, wyrzucając radioaparat, ciepłe buty, aparaty tlenowe, a na końcu prowiant. 4 września rano wylądowali w lesie na terenie Kanady. Kosz zawisł na drzewie na wysokości 2,5 metra. Przez 5 dni polscy zawodnicy przedzierali się w kierunku linii kolejowej, którą zauważyli na dwie godziny przed lądowaniem, mając do jedzenia tylko 12 pomarańczy^[11]. Aby wydobyć balon musiano w puszczy wyrąbać kilkumetrową „aleję”^[12].

Problemy mieli również piloci amerykańskiego balonu Goodyear IX, którzy zaginęli w puszczy kanadyjskiej^[13]. 8 września organizatorzy poprosili władze amerykańskie i kanadyjskie o pomoc w poszukiwaniu załogi dwóch balonów: polskiego i amerykańskiego. W poszukiwaniach wzięło udział 7 samolotów wojskowych^[14]. Załoga amerykańska po wylądowaniu w puszczy dotarła do linii telefonicznej i uszkodziła ją, licząc na przybycie ekipy remontowej. Ta udzieliła pomocy „będącym już u kresu sił” zawodnikom^[15]. Ward van Orman, trzykrotny zwycięzca Pucharu, który jako wdowiec opiekował się 3 dzieci postanowił zrezygnować z ponownego udziału w zawodach^[16].

Załoga balonu US Navy ustanowiła rekord czasu lotu na balonie o pojemności 2200 m³ po locie trwającym 51 godzin^[17]. Wyniki zawodów ogłoszono w drugiej połowie września, a wręczenie pucharu miało miejsce 1 października^[18].

Zajęte miejsce	Balon	Pojemność [m³]	Załoga	Kraj	Czas lotu [h]	Odległość w km	Miejsce lądowania (najbliższe duże miasto)
1	Kościuszko	2200	Franciszek Hynek Zbigniew Burzyński	Polska	39:32[19]	1361,00	Kanada Riviere a Pierre
2	US Navy	2200	Thomas G. W. Settle Charles H. Kendall	Stany Zjednoczone	51:00[17]	1248,00	USA Hotchkiss Grove[20] (Branford)
3	Goodyear IX		Ward Tunte van Orman Frank A. Trotter	Stany Zjednoczone		791,00	Kanada (Sudbury)[21]
4	Deutschland	2200	Richard Schütze Erich Körner	III Rzesza	26:00	403,00	USA Klingstone Michigan[22]
5	World’s Fair[23]		Philippe Quersin Martial Van Schelle	Belgia		368,00	USA Harbor Springs[24]
6	Verdun		Georges Ravaine Georges M. Blanchet	Francja		249,00	USA Albion[25]
–	Wilhelm von Opel	2200	Erich Deku Fritz von Opel	III Rzesza	nie wystartował
–			E. Tilgenkamp Ernest L. Maag	Szwajcaria	nie wystartował[26]

Wręczenie nagród

Zbigniew Burzyński obok balonu Kościuszko w kanadyjskiej puszczy

Wręczenie nagród zaplanowano na terenie wystawy „Sto lat postępu” w Chicago. Dzień wcześniej polscy zawodnicy przylecieli samolotem z Nowego Jorku. Na lotnisku witali ich licznie zgromadzeni przedstawiciele Polonii. 1 października w obecności 30 tys. widzów (w tym 25 tys. Polaków), po odczytaniu telegramów z gratulacjami od prezydenta USA, zostały wręczone nagrody. Jako pierwszy medale wystawy światowej wręczył wiceprezes wystawy Peterson, następnie szef departamentu lotnictwa William McGrocken przekazał im czek na 1000 dolarów, a na końcu wydawca Chicago Daily News płk Knox wręczył puchar^[18]. W uroczystościach wziął udział polski konsul Tytus Zbyszewski, a stacje radiowe National Broadcasting Company przeprowadziły transmisję^[18].

Powrót do kraju

Do Polski zawodnicy wrócili z Nowego Jorku statkiem „Kościuszko”. Wpłynął on do portu w Gdyni 15 października rano. Zawodnicy zostali powitani przez 8 tys. czekających kibiców wraz z przedstawicielami rządu, w tym dyrektorem urzędu morskiego, oraz komandorem Stefanem Frankowskim z ramienia armii^[27]. Po odegraniu hymnu polskiego i amerykańskiego, zawodnicy, owacyjnie witani zaprezentowali zdobyty puchar. Po południu odlecieli do Warszawy. Tam na lotnisku mokotowskim witali ich przedstawiciele rządu, lotnictwa i wojska oraz tłumy publiczności^[27]. Zwycięstwo Hynka i Burzyńskiego stało się trzecim dużym sukcesem lotnictwa polskiego na arenie międzynarodowej (po zawodach Challenge w 1932 roku i przelocie Stanisława Skarżyńskiego przez Atlantyk), więc spotkało się z szerokim odzewem społecznym, przynosząc zwycięskiej załodze popularność^[27]. Za zasługi na polu rozwoju i propagandy aeronautyki polskiej kapitan F. Hynek i porucznik Z. Burzyński zostali udekorowani Złotym Krzyżem Zasługi^[28][29].

Upamiętnienie

W 1934 roku Aeroklub Polski wydał wspomnienia Zbigniewa Burzyńskiego Kościuszko nad Ameryką^[30].

W 1981 roku Poczta Polska wydała kilka znaczków poświęconych sportowi balonowemu. Na dwóch z nich upamiętniono zwycięzców Pucharu Gordon Bennetta w 1933 roku^[31]:

• znaczek o nominale 3 złote zaprojektowany przez Ryszarda Dudzickiego, nr katalogowy 2584^[32]
• znaczek nieząbkowany o nominale 10,50 zaprojektowany przez Ryszarda Dudzickiego, nr katalogowy 2587. Upamiętniał on cztery polskie załogi, które przed wybuchem II wojny światowej zdobyły Puchar Gordon Bennetta^[32].

6 września 2019 roku w Warszawskiej dzielnicy Włochy został odsłonięty mural upamiętniający jednego ze zwycięzców zawodów w 1933 roku Franciszka Hynka. Pokazano na nim balon Kościuszko, na którym dwukrotnie zwyciężał, a w gondoli sylwetki pilota i obserwatora^[33][34].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• International Air Races and Gordon Bennett Balloon Race. Digital Public Library of America. [dostęp 2019-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-01)]. (plakat zawodów)
• 5 Nations Seek Balloon Title (1933) - James Gordon Bennett Race w serwisie YouTube