XX wiek

XIX wiek <> XXI wiek

Lata 1900. • Lata 1910. • Lata 1920. • Lata 1930. • Lata 1940. • Lata 1950. • Lata 1960. • Lata 1970. • Lata 1980. • Lata 1990.

1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Mapa polityczna Europy w XX wieku

1914

1924

1942

1973

1995

XX wiek w metodologii historii

Według periodyzacji stosowanej w pracach historycznych XX wiek niekoniecznie rozpoczął się w 1901 roku. Ze względu na przemiany w różnych dziedzinach życia za datę graniczną uznaje się częściej 1914 lub 1918 rok. Data końcowa dotąd nie została ustalona, ale w coraz liczniejszych opracowaniach uznaje się za nią 1989 lub 1991 rok. Z tego powodu XX wiek jest niekiedy nazywany „najkrótszym stuleciem”^[1].

Wydarzenia historyczne

RMS Titanic (1912)

Supermarine Spitfire (1938–1954)

• rewolucja 1905 roku (1905)
• zatonięcie Titanica (1912)
• I wojna światowa (1914–1918)
• akt 5 listopada (1916)
• rewolucje w Rosji (1917)
• wybuch powstania wielkopolskiego (1918)
• rozejm w Compiègne (1918)
• traktat wersalski (1919)
• I powstanie śląskie (1919)
• pandemia grypy hiszpanki (1918–1920)
• Bitwa Warszawska (1920)
• II powstanie śląskie (1920)
• plebiscyt na Warmii i Mazurach (1920)
• plebiscyt na Górnym Śląsku (1921)
• III powstanie śląskie (1921)
• pucz monachijski (1923)
• przewrót majowy (1926)
• Wielki głód na Ukrainie (1932–1933)
• "Nowy Ład" Franklina D. Roosevelta (1933)
• Długi Marsz w Chinach (1934–1935)
• Noc długich noży w Niemczech (1934)
• wybuch wojny domowej w Hiszpanii (1936)
• wielki terror w ZSRR (1937–1938)
• noc kryształowa w Niemczech (1938)
• II wojna światowa (1939–1945)
• bitwa o Anglię (1940)
• Bitwa stalingradzka (1942–1943)
• Powstanie w getcie warszawskim (1943)
• Bitwa o Monte Cassino (1944)
• Powstanie warszawskie (1944)
• atak atomowy na Hiroszimę i Nagasaki (1945)
• konferencja w Jałcie – początek trwającego 44 lata podziału Europy (1945)
• sfałszowane wybory do Sejmu RP (1947)
• utworzenie NATO (1949)
• wojna koreańska (1950–1953)
• powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali – początek integracji europejskiej (1952)
• zdobycie Mount Everestu (1953)
• aresztowanie kard. Stefana Wyszyńskiego (1953)
• Polski październik (1956)
• utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1958)
• rewolucja kubańska (1959)
• Jurij Gagarin pierwszym człowiekiem w kosmosie (1961)
• Sobór watykański II (1962)
• kryzys kubański (1962)
• Śmierć Johna Kennedy'ego w wyniku zamachu (1963)
• Praska Wiosna (1968)
• Marzec '68 (1968)
• Pierwszy lot załogowy na orbicie wokółksiężycowej (21 grudnia 1968)
• Festiwal w Woodstock (1969)
• lądowanie człowieka na Księżycu (1969)
• Grudzień '70 (1970)
• wydarzenia radomskie (1976)
• wybranie Karola Wojtyły na papieża (1978)
• Irańska rewolucja islamska (1978)
• Radziecka interwencja w Afganistanie (1979)
• Sierpień '80 (1980)
• powstanie NSZZ „Solidarność” (1980)
• wprowadzenie w Polsce stanu wojennego (1981)
• początek epidemii AIDS (1981)
• katastrofa reaktora atomowego w Czarnobylu (1986)
• obrady okrągłego stołu - początek transformacji Polski (1989)
• upadek Muru Berlińskiego (1989)
• zjednoczenie Niemiec (1990)
• upadek ZSRR (1991)
• I wojna w Zatoce Perskiej (1991)
• początek wojny na Bałkanach (1991)
• na bazie EWG powstaje Unia Europejska (1993)
• I wojna czeczeńska (1994–1996)
• Interwencja NATO w Jugosławii (1999)
• Przystąpienie Polski do NATO (1999)

Ważne wydarzenia w nauce i technice

• 1903 – pierwszy lot samolotem braci Wright
• 1905 – szczególna teoria względności
• 1907 – wynalezienie bakelitu, pierwszego tworzywa sztucznego
• 1908 – wynalezienie śmigłowca
• 1913 – Ford T zapoczątkowuje erę rozwoju motoryzacji masowej
• 1915 – ogólna teoria względności
• 1922 – zastosowanie insuliny w leczeniu cukrzycy
• 1923 – wynalezienie szczepionki przeciw gruźlicy
• 1925 – telewizja
• ok. 1926 – mechanika kwantowa
• 1928 – odkrycie penicyliny pierwszego antybiotyku, początek skutecznej walki z większością bakteryjnych chorób zakaźnych – Alexander Fleming
• 1929 – odkrycie procesu rozszerzania się Wszechświata
• 1932 – odkrycie pierwszej antycząstki
• 1937 – silnik odrzutowy
• 1939 – samolot odrzutowy
• 1942 – reaktor jądrowy
• 1944 – komputer (ASCC lub MARK I)
• 1945 – bomba atomowa
• 1947 – postulat istnienia Wielkiego Wybuchu
• 1947 – pierwszy działający Tranzystor
• 1948 – kserograf; Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
• 1951 – teoria algorytmów
• 1952 – bomba wodorowa;
• 1953 – odkrycie struktury DNA
• 1956 – magnetowid
• 1956 – dysk twardy
• 1957 – pierwszy sztuczny satelita Ziemi
• 1959 – poduszkowiec
• 1960 – wynalezienie lasera
• 1961 – pierwszy człowiek w kosmosie (Jurij Gagarin)
• 1962 – satelitarna telewizja międzykontynentalna
• 1964 – ostateczne wyjaśnienie statusu hipotezy continuum
• 1967 – pierwszy przeszczep serca
• 1969 – lądowanie na Księżycu
• 1970 – teoria chaosu
• 1971 – kuchenka mikrofalowa
• 1972 – mikroprocesor Intel 4040
• 1977 – początki Internetu
• 1978 – płyta CD
• 1978 – pierwsze „dziecko z probówki”
• 1981 – IBM PC – komputer osobisty; prom kosmiczny
• 1997 – owca Dolly – efekt klonowania

Osoby sprawujące urząd prezydenta Polski

Królestwo Polskie i II Rzeczpospolita (1918–1939)

Władze Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie (1939–1990)

Rzeczpospolita Polska tzw. Polska Ludowa (1944–1952)

Polska Rzeczpospolita Ludowa (1952–1989)

III Rzeczpospolita (od 1989 roku)

W zestawieniu pominięto osoby tymczasowo sprawujące funkcje prezydenta i pełniące jej obowiązki, numeracja kolejnych prezydentów według daty wstąpienia na urząd

Władcy brytyjscy w XX wieku

#	Imię		Urodzony	Zmarł	Czas rządów	Rodzice
63	Wiktoria		24 maja 1819 Kensington	22 stycznia 1901 wyspa Wight	1837–1901	Edward August (1767–1820), książę Kentu Wiktoria (1786–1861), c. Franciszka Fryderyka, księcia Sachsen-Coburg-Saalfeld
64	Edward VII		9 listopada 1841 Londyn	6 maja 1910 Londyn	1901–1910	Albert Sachsen-Coburg-Gotha (1819–1861) Wiktoria Hanowerska (1819–1901), królowa Wielkiej Brytanii
65	Jerzy V		3 czerwca 1865 Londyn	20 stycznia 1936 Sandringham	1910–1936	Edward VII Koburg (1841–1910), król Wielkiej Brytanii Aleksandra Glücksburg (1844–1925), c. Chrystiana IX, króla Danii
66	Edward VIII		23 czerwca 1894 Richmond	28 maja 1972 Paryż	1936	Jerzy V Windsor (1865–1936), król Wielkiej Brytanii Maria Teck (1867–1953) c. księcia Franciszka von Teck
67	Jerzy VI		14 grudnia 1895 Sandringham	6 lutego 1952 Sandringham	1936–1952	Jerzy V Windsor (1865–1936), król Wielkiej Brytanii Maria Teck (1867–1953) c. Franciszka von Teck, księcia
68	Elżbieta II		21 kwietnia 1926 Londyn	8 września 2022 Balmoral	1952–2022	Jerzy VI Windsor (1895–1952), król Wielkiej Brytanii Elżbieta Bowes-Lyon (1900–2002) c. Claude’a Bowes-Lyona, hrabiego Strathmore i Kinghorne

Prezydenci Stanów Zjednoczonych w XX wieku

Papieże w XX wieku

Lp.	Herb	Papież Suweren Państwa Miasto Watykan[a]	Wizerunek	Imię łacińskie	Świeckie imię i nazwisko	Miejsce urodzenia	Pontyfikat
256.		Leon XIII		Leo Tertius Decimus	Gioacchino Vincenzo Raphaelo Luigi Pecci	Carpineto Romano, Cesarstwo Francuskie (Włochy)	20 lutego 1878 – 20 lipca 1903
257.		Pius X		Pius Decimus	Giuseppe Melchiorre Sarto	Riese, Cesarstwo Austrii (Włochy)	4 sierpnia 1903 – 20 sierpnia 1914
258.		Benedykt XV		Benedictus Quintus Decimus	Giacomo della Chiesa	Genua, Królestwo Sardynii (Włochy)	3 września 1914 – 22 stycznia 1922
259. / 1.		Pius XI		Pius Undecimus	Achille Ambrogio Damiano Ratti	Desio, Cesarstwo Austrii (Włochy)	6 lutego 1922 – 10 lutego 1939 (Suweren od 7 czerwca 1929)[b]
260. / 2.		Pius XII		Pius Duodecimus	Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli	Rzym, Królestwo Włoch	2 marca 1939 – 9 października 1958
261. / 3.		Jan XXIII		Ioannes Vicesimus Tertius	Angelo Giuseppe Roncalli O.F.S.	Sotto il Monte, Królestwo Włoch	28 października 1958 – 3 czerwca 1963
262. / 4.		Paweł VI		Paulus Sextus	Giovanni Battista Enrico Antonio Maria Montini	Concesio, Królestwo Włoch	21 czerwca 1963 – 6 sierpnia 1978
263. / 5.		Jan Paweł I	(c) Sentinelle del mattino International / CC-BY-SA 2.0	Ioannes Paulus Primus	Albino Luciani	Canale d’Agordo, Królestwo Włoch	26 sierpnia 1978 – 28 września 1978
264. / 6.		Jan Paweł II		Ioannes Paulus Secundus	Karol Józef Wojtyła	Wadowice, Rzeczpospolita Polska	16 października 1978 – 2 kwietnia 2005

Ważne postacie XX wieku

Neil Armstrong

Fidel Castro

Winston Churchill

Salvador Dali

Albert Einstein

Louis de Funès

(c) RIA Novosti archive, image #850809 / Vladimir Vyatkin / CC-BY-SA 3.0

Michaił Gorbaczow

(c) Bundesarchiv, Bild 146-1990-048-29A / CC-BY-SA 3.0

Adolf Hitler

(c) Georges Biard, CC BY-SA 3.0

Michael Jackson

Frida Kahlo i Diego Rivera

Nelson Mandela

Freddie Mercury

(c) The Ludwig von Mises Institute, CC-BY-SA-3.0

Ludwig von Mises

Pelé

Pablo Picasso

Elvis Presley

Nikola Tesla

Margaret Thatcher

Orson Welles

A

• Endre Ady (1877–1919) – węgierski poeta
• Anna Achmatowa (1889–1966) – rosyjska poetka
• Aleksy II (patriarcha Moskwy)
• Konrad Adenauer (1876–1967) – kanclerz RFN w latach 1949–1963
• Hafiz al-Asad (1930–2000) – prezydent Syrii w latach 1971–2000
• Salvador Allende (1908–1973)
• Idi Amin (1925–2003) – dyktator Ugandy od 1971 do 1979
• Jasir Arafat (1924–2004)
• Neil Armstrong
• W.H. Auden (1907–1973) – angielski poeta

B

• Krzysztof Kamil Baczyński (1921–1944) – polski poeta pokolenia Kolumbów
• Stefan Banach
• Stanisław Barańczak (1946–2014) – polski poeta i tłumacz
• Christiaan Barnard (1922–2001) – południowoafrykański chirurg-transplantolog
• Fulgencio Batista
• Samuel Beckett
• Alban Berg
• Bolesław Bierut (1892–1956)
• Niels Bohr
• Zbigniew Boniek
• Jean-Bédel Bokassa (1921–1996) – dyktator Republiki Środkowoafrykańskiej od 1966 do 1979
• Willy Brandt (1913–1992) – kanclerz RFN w latach 1969–1974
• Wernher von Braun (1912–1977) – niemiecki i amerykański konstruktor rakietowy
• Leonid Breżniew (1907–1982)
• Warren Buffett
• Michaił Bułhakow
• Ingmar Bergman – reżyser szwedzki
• Marc Bolan – brytyjski muzyk, gitarzysta i wokalista glamrockowej grupy T. Rex

C

• Maria Callas
• Albert Camus (1913–1960) – francuski pisarz i filozof
• Enrico Caruso
• Fidel Castro (1926–2016) – kubański rewolucjonista
• Nicolae Ceaușescu (1918–1989) – dyktator Rumunii w latach 1967–1989, obalony i stracony podczas rewolucji Rumuńskiej
• Charles Chaplin
• Ray Charles – muzyk amerykański
• Ruhollah Chomejni (1902–1989) – irański przywódca religijny
• Noam Chomsky (ur. 1928) – amerykański językoznawca
• Nikita Chruszczow (1894–1971) – radziecki przywódca
• Winston Churchill (1874–1965) – brytyjski premier
• Francis Crick
• Anton Czechow
• Kurt Cobain
• Grzegorz Ciechowski
• Johan Cruyff

D

• Salvador Dalí
• Doris Day (1922–2019)
• Plácido Domingo
• Alexander Dubček (1921–1992)

E

• Albert Einstein
• Siergiej Eisenstein (1898–1948) – rosyjski reżyser
• Elżbieta II (1926–2022)
• Antoine de Saint-Exupéry (1900–1944) – francuski pisarz, lotnik
• Thomas Alva Edison

F

• Oriana Fallaci – włoska dziennikarka i autorka
• Federico Fellini – włoski reżyser
• Enrico Fermi
• Alexander Fleming – wynalazca penicyliny
• Harrison Ford
• Henry Ford
• Francisco Franco (1892–1975) – hiszpański dyktator
• Zygmunt Freud – austriacki psycholog
• Erich Fromm (1900–1980) – niemiecki psycholog
• Michaił Frunze (1885–1925) – rosyjski rewolucjonista
• Louis de Funès (1914–1983) – francuski reżyser i aktor komediowy

G

• Jurij Gagarin
• Greta Garbo
• Charles de Gaulle
• Bill Gates
• Mohandas Gandhi (1869–1948)
• Indira Gandhi (1917–1984)
• Edward Gierek (1913–2001)
• Kazimierz Górski
• Witold Gombrowicz
• Władysław Gomułka (1905–1982)
• Michaił Gorbaczow (1931–2022)
• Ernesto Guevara „Che” (1928–1967)

H

• Stephen Hawking
• Friedrich Hayek
• Václav Havel (1936–2011) – działacz antykomunistyczny, prezydent Czechosłowacji od 1989 do 1992, prezydent Czech w latach 1993–2003
• Martin Heidegger
• Werner Heisenberg
• Zbigniew Herbert
• Ernest Hemingway
• Paul Hewson
• Paul Hindemith
• Hirohito (1901–1981) – cesarz Japonii
• Alfred Hitchcock (1899–1980)
• Adolf Hitler (1889–1945)
• Jimi Hendrix (1942–1970)
• Enver Hoxha (1908–1985) – dyktator Albanii od 1944 do 1985
• Miklós Horthy – regent Królestwa Węgier w latach 1920–1944,
• Vladimír Holan (1905–1980) – poeta czeski
• Saddam Husajn (1937–2006) – dyktator Iraku w latach 1979–2003, stracony w 2006 roku za zbrodnie wojenne
• Tom Hanks

I

• Siergiej Iljuszyn (1894–1977) – rosyjski konstruktor lotniczy
• Jeremy Irons (ur. 1948) – angielski aktor
• John Irving (ur. 1942) – amerykański pisarz
• James Ivory (ur. 1928) – amerykański reżyser
• Jarosław Iwaszkiewicz (1894–1980) – polski pisarz i poeta

J

• Wojciech Jaruzelski (1923–2014)
• Jan Paweł II (1920–2005)
• Jan XXIII
• Michael Jackson (1958–2009)
• Michael Jordan
• Carl Gustav Jung (1875–1961) – szwajcarski psychiatra

K

• János Kádár (1912–1989)
• Mu’ammar al-Kaddafi – (1942–2011) – dyktator Libii w latach 1969–2011, zginął w wojnie domowej
• Frida Kahlo – malarka meksykańska
• Franz Kafka – czeski pisarz niemieckojęzyczny
• Herbert von Karajan
• John F. Kennedy (1917–1963) – prezydent USA
• Jacqueline Kennedy Onassis – żona Johna F. Kennedy’ego, a później Arystotelesa Onassisa
• John Maynard Keynes – angielski ekonomista
• Helmut Kohl (1930–2017) – kanclerz RFN w latach 1982–1998
• o. Maksymilian Maria Kolbe
• s. Faustyna Kowalska
• Stanley Kubrick – reżyser angielski, potem w USA

L

• Stanisław Lem (1921–2006) – polski pisarz
• Włodzimierz Lenin (1870–1924)
• John Lennon (1940–1980) – brytyjski muzyk, pisarz, aktor, aktywista społeczny
• Bolesław Leśmian (1877–1937) – polski pisarz Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego
• Sophia Loren (ur. 1934) – włoska aktorka
• Martin Luther King Jr.

M

• Ferdinand Marcos (1917–1989)
• Mao Zedong
• Freddie Mercury (1946–1991) – brytyjski muzyk urodzony na Zanzibarze; frontman zespołu Queen
• Golda Meir
• Nelson Mandela (1918–2013) – działacz ruchu przeciw apartheidowi, pierwszy czarnoskóry prezydent RPA, noblista
• Tomasz Mann
• Heinrich Mann
• Diego Maradona
• Bob Marley
• Pietro Mascagni
• Tadeusz Mazowiecki (1927–2013) – premier RP
• Willy Messerschmitt (1898–1978) – niemiecki konstruktor lotniczy
• Reinhold Messner
• François Mitterrand (1916–1996) – prezydent Francji w latach 1981–1995
• Czesław Miłosz (1911–2004) – polski pisarz, noblista
• Ludwig von Mises
• Richard von Mises
• Marilyn Monroe
• Jim Morrison
• Husni Mubarak (1928–2020)
• Benito Mussolini (1883–1945)

N

• Gamal Abdel Naser (1918–1970) – egipski oficer i polityk, prezydent Egiptu, sprawujący władzę autorytarną, w latach 1954–1970
• Imre Nagy (1896–1958)
• Jawaharlal Nehru (1889–1964)
• Manuel Noriega – generał panamski, wojskowy przywódca Panamy w latach 1983–1989

O

• J. Robert Oppenheimer
• George Orwell
• Wilfred Owen (1893–1918) – angielski poeta

P

• Luciano Pavarotti
• Pelé
• Eva Perón (1919–1952)
• Juan Perón (1895–1974) – prezydent Argentyny od 1946–1955 i 1973–1974
• Fernando Pessoa (1888–1935) – poeta portugalski
• Pablo Picasso – malarz hiszpański
• Józef Piłsudski (1867–1935) – dowódca polski
• Augusto Pinochet – gen. chilijski, de facto dyktator Chile, po puczu w 1973 r
• Max Planck (1858–1947) – niemiecki fizyk, noblista
• Jerzy Popiełuszko (1947–1984) – polski duchowny, błogosławiony katolicki
• Pol Pot (1925–1998) – dyktator Kambodży w latach 1975–1979
• Elvis Presley (1935–1977)
• Giacomo Puccini
• Jimmy Page – brytyjski gitarzysta i producent, współtwórca grupy rockowej Led Zeppelin

R

• Icchak Rabin (1922–1995)
• Joseph Ratzinger (ur. 1927) kardynał, późniejszy papież Benedykt XVI
• Ronald Reagan (1911–2004)
• Władysław Reymont
• Diego Rivera – malarz meksykański
• Wilhelm Konrad Röntgen
• Joanne Kathleen Rowling
• Bertrand Russell

S

• Anwar as-Sadat (1918–1981) – egipski wojskowy i polityk, prezydent kraju w latach 1970–1981, zginął w zamachu
• Oskar Schindler
• Bruno Schulz
• Arnold Schönberg
• Mobutu Sese Seko (1930–1997)
• Henryk Sienkiewicz
• Maria Skłodowska-Curie
• Georg Solti
• Aleksandr Sołżenicyn

Józef Stalin

• Józef Stalin (1878–1953)
• Richard Strauss
• Sathya Sai Baba
• Karol Szymanowski (1882–1937) – polski kompozytor
• Wisława Szymborska (1923–2012) – polska poetka
• Suharto – polityk indonezyjski, wojskowy, wieloletni prezydent państwa.

T

• Alfred Tarski
• Margaret Thatcher (1925–2013)
• John Ronald Reuel Tolkien (1892–1973)
• Lew Trocki (1879–1940)
• Matka Teresa z Kalkuty
• Nikola Tesla (1856–1943)
• Hideki Tōjō (1884–1948) – japoński polityk i wojskowy

U

• Stanisław Ulam (1909–1984) – polski matematyk
• Liv Ullmann (ur. 1938) – norweska aktorka
• Magda Umer (ur. 1949) – polska piosenkarka
• Sigrid Undset (1882–1949) – norweska pisarka

W

• Lech Wałęsa (ur. 1943) – prezydent RP
• Henryk Wars (1902–1977) – polski kompozytor
• James Watson
• Evelyn Waugh (1903–1966) – brytyjski pisarz
• Andrew Lloyd Webber (ur. 1948) – angielski kompozytor
• Jens Weißflog
• Orson Welles – reżyser amerykański
• Raquel Welch (ur. 1940) – amerykańska aktorka
• Ludwig Wittgenstein (1889–1951) – austriacki filozof
• Klimient Woroszyłow (1881–1969) – rosyjski marszałek
• Stefan Wyszyński (1901–1981) – polski kardynał

Y

• Chuck Yeager – pilot amerykański

Z

• Emil Zátopek (1922–2000) – czeski długodystansowiec
• Krystian Zimerman (ur. 1956) – polski pianista

Zobacz też

• I i II wojna światowa
• wyścig zbrojeń
• „zimna wojna”
• kryzys paliwowy

Uwagi

Przypisy