Xawery Dunikowski

Xawery Dunikowski
	; Xawery Dunikowski (ok. 1955)
Imię i nazwisko	Franciszek Xawery Dunikowski
Data i miejsce urodzenia	24 listopada 1875 ; Kraków
Data i miejsce śmierci	26 stycznia 1964 ; Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	rzeźba, malarstwo
Muzeum artysty	Muzeum Rzeźby im. X. Dunikowskiego w Królikarni
	Ważne dzieła
	Tchnienie; Fatum; Macierzyństwo; Autoportret (Idę ku słońcu); Grobowiec Bolesława Śmiałego; Francuzka I; Głowy wawelskie; Pomnik Józefa Dietla w Krakowie; Pomnik Czynu Powstańczego; Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej; Pomnik Żołnierza 1 Armii WP;
	Odznaczenia

Sygnatura Xawerego Dunikowskiego na pomniku Józefa Dietla

Franciszek Xawery Dunikowski^[1] (ur. 24 listopada 1875 w Krakowie^[2], zm. 26 stycznia 1964 w Warszawie) – polski rzeźbiarz, malarz i pedagog. Budowniczy Polski Ludowej.

Życiorys

Pochodził ze zubożałej szlachty. Jego ojciec Mieczysław pracował jako nadkonduktor kolei warszawsko-wiedeńskiej. Edukację rozpoczął w Szkole Technicznej w Warszawie. W 1896 przyjechał do Krakowa studiować w Szkole Sztuk Pięknych u rzeźbiarzy: Alfreda Dauna w latach 1896–1899 i Konstantego Laszczki 1899–1903.

Po studiach wyjechał do Warszawy, aby objąć stanowisko profesora rzeźby w Szkole Sztuk Plastycznych. W 1905 w restauracji Lijewskiego w Warszawie postrzelił śmiertelnie atakującego go malarza Wacława Pawliszaka, któremu wcześniej odmówił dania satysfakcji^[3]. Później został zwolniony z aresztu za kaucją w wysokości 2 tys. rubli. W 1908 z nieformalnego związku z Sarą Lipską urodziło się jedyne dziecko Xawerego Dunikowskiego, córka Maria Xawera^[4]. W Warszawie pracował do roku 1910, po czym wyjechał do Krakowa. W 1914 wyjechał na stypendium do Londynu. Kolejne lata spędził w Paryżu, służył w kompanii Bajończyków w Legii Cudzoziemskiej^[5]. Po szkoleniu wojskowym jesienią 1914 roku zwolniono go z powodu stanu zdrowia i nie walczył na froncie. W 1922 wrócił do Polski, aby objąć katedrę rzeźby na krakowskiej ASP. Postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 20 września 1930 został mianowany profesorem zwyczajnym rzeźby^[6]. Do grona uczniów Dunikowskiego zaliczali się m.in.: Jerzy Bandura, August Dyrda, Zygmunt Gawlik, Józef Gosławski, Maria Jarema, Ludwik Konarzewski (junior), Marian Konieczny, Jacek Puget, Henryk Wiciński^[7] oraz Jerzy Bereś.

W okresie międzywojennym otrzymał wiele prestiżowych nagród, wykonał setki realizacji, które przyniosły mu międzynarodową sławę. W 1936 otrzymał nagrodę plastyczną Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego^[8]. Z dzieł z tego okresu można wymienić postacie czterech ewangelistów na gmachu Seminarium Śląskiego w Krakowie z 1927, głowy wawelskie z lat 1925–1927 i pomnik prezydenta Krakowa Józefa Dietla z 1936.

Przez większą część okresu okupacji był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz (nr obozowy 774), gdzie trafił po aresztowaniu w 1940. Po wojnie, w latach 1945–1955, kierował katedrą rzeźby na krakowskiej ASP. W 1955 na stałe przeniósł się do Warszawy. W 1959 został profesorem i kierownikiem katedry rzeźby w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. Po wojnie Dunikowskiego zrealizował m.in. Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny (1955) powstały w wyniku przebudowania niemieckiego mauzoleum. Z obrazów warto wspomnieć Portret córki z 1924 i Autoportret w stroju mandaryna z 1935. W Krakowie mieszkał w latach 1938–1940 i 1945–1955 przy ulicy Karmelickiej 27 (na kamienicy tablica upamiętniająca artystę). Wielokrotnie honorowany przez władze PRL, w listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina^[9].

W Warszawie w latach 1959–1964 mieszkał w domu przy al. Juliana Marchlewskiego (obecnie al. Jana Pawła II) 36^[10].

Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A26-tuje-18/19)^[11].

Ordery i odznaczenia

Order Budowniczych Polski Ludowej (22 lipca 1949)^[12]
Order Sztandaru Pracy I klasy (14 grudnia 1955)^[13]
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (15 października 1948)^[14]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[15]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)^[16]^[17]
Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[18]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (28 lutego 1955)^[19]

Wybrane realizacje

Macierzyństwo (1900)
Tchnienie (1901)
Fatum (1904)
cykl Kobiety brzemienne (1906)
Grobowiec Bolesława Śmiałego (1917)
Autoportret (1917)
cykl Głowy Wawelskie (1925–1926)
Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny (1946–1955)
Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej
Pomnik Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego w Warszawie (1963)

Galeria

Pomnik Józefa Dietla, Kraków
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa Kraków ul. Kopernika 26.
Rzeźby projektu Xawerego Dunikowskiego. Postać Chrystusa odkuł Karol Hukan.
Cmentarz Rakowicki, Grobowiec Pareńskich
Plakieta projektu Xawerego Dunikowskiego.
Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej, Olsztyn
Pomnik Czynu Powstańczego, Góra św. Anny
Pomnik Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego, Warszawa
Królikarnia – Muzeum Xawerego Dunikowskiego
Popiersie Xawerego Dunikowskiego w Alei Sław na skwerze Harcerskim w Kielcach
Grób Xawerego Dunikowskiego, cmentarz Wojskowy na Powązkach

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano między innymi bulwar we Wrocławiu, ulice w Bydgoszczy, Częstochowie, Gdańsku, Gliwicach, Krakowie, Słupsku, Wałbrzychu, Zielonej Górze, Warszawie, Poznaniu, Pszczynie, Lublinie, Łodzi, Szczecinie, Kędzierzynie-Koźlu oraz plac w Olsztynie. Jego imię nosi również Zespół Szkół w Zawierciu. W warszawskiej Królikarni mieści się również muzeum poświęcone artyście^[20].

W listopadzie 1975 na budynku przy al. Jana Pawła II 36 w Warszawie, gdzie w latach 1959–1964 mieszkał artysta, odsłonięto tablicę pamiątkową^[10].

24 listopada 1975 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Ursynów zostało nadane imię Xawerego Dunikowskiego^[21].

Przypisy

↑ Włodzimierz Sokorski: Xawery Dunikowski. Iskry, 1978, s. 97, seria: Współczesne życiorysy Polaków. OCLC 5098404.
↑ StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 155 .
↑ Krwawy dramat w Warszawie. „Nowości Illustrowane”. 5, s. 2, 28 stycznia 1905.
↑ Damian Gajda "Sara Lipska – muza Xawerego Dunikowskiego. Artystka w cieniu swojego mistrza" Wysokie Obcasy 25 października 2012
↑ Xawery Dunikowski – Portrety
↑ Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej. R. 13, 1930 nr 10 ( 27 X), [Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego], 1930, s. 508 [dostęp 2020-10-01] .
↑ Aleksandra Melbechowska-Luty: Posągi i ludzie. Rzeźba polska dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Neriton, 2005, s. 202. ISBN 83-89729-40-7.
↑ Ksawery Dunikowski laureatem nagrody plastycznej M. W. R. i O. P.. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 77 z 2 kwietnia 1936.
↑ „Życie Warszawy”, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, str. 1
↑ ^a ^b Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 126. ISBN 83-01-06109-X.
↑ Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy w. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989, s. 41. ISBN 83-217-2641-0.
↑ M.P. z 1950 r. nr 5, poz. 51 „za wybitne zasługi położone dla dzieła budowy Polski Ludowej”.
↑ M.P. z 1956 r. nr 23, poz. 335 „w związku z 80 rocznicą urodzin za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie rzeźby”.
↑ M.P. z 1948 r. nr 76, poz. 668 „za wybitne zasługi w dziedzinie rozwoju sztuki polskiej”.
↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu rozwoju sztuki”.
↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za działalność artystyczną” - jako Ksawery Dunikowski.
↑ Odznaczenie orderem „Polonia Restituta”. „Gazeta Lwowska”, s. 8, Nr 260 z 11 listopada 1928.
↑ Rocznik Polskiej Akademii Literatury, Warszawa 1937, s. 255.
↑ M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 - Uchwała Rady Państwa z dnia 28 lutego 1955 r. nr 0/350 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Królikarnia. Historia. krolikarnia.mnw.art.pl. [dostęp 2011-09-18].
↑ Uchwała nr 34 Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 24 listopada 1975 r. w sprawie nadania nazw ulicom, "Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 30 grudnia 1975 r., nr 16, poz. 115, s. 1.

Linki zewnętrzne

Piotr Szubert: Xawery (Ksawery) Dunikowski. culture.pl. [dostęp 2011-08-16].
Xawery Dunikowski – film z 1963 roku. filmpolski.pl. [dostęp 2010-01-04].
Tajemnica Pana X – film z 1994 roku (historia morderstwa Wacława Pawliszaka). filmpolski.pl. [dostęp 2010-01-04].
Krewki Xawery Dunikowski. weranda.pl. [dostęp 2010-01-04].
Karolina Stasiak: Niepokorny Dunikowski. Wyjątkowa wystawa w Orońsku. gazeta.pl, 2011-07-06. [dostęp 2011-09-18].
Niepokorny, czyli cała prawda o Xawerym Dunikowskim na wystawie z okazji 30-lecia Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. rzezba-oronsko.pl. [dostęp 2011-09-18].
Xawery Dunikowski podczas prac nad głową robotnika w PKF na stronie KronikaRP
Wystawa rzeźb Xawerego Dunikowskiego w Krakowie w PKF na stronie KronikaRP
25. rocznica śmierci Xawerego Dunikowskiego w PKF na stronie KronikaRP

[Sokorski-1978-s97-1] Włodzimierz Sokorski: Xawery Dunikowski. Iskry, 1978, s. 97, seria: Współczesne życiorysy Polaków. OCLC 5098404.

[kto155-2] StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 155 .

[Krwawy_dramat_w_Warszawie-s2-3] Krwawy dramat w Warszawie. „Nowości Illustrowane”. 5, s. 2, 28 stycznia 1905.

[--------lwojJ-4] Damian Gajda "Sara Lipska – muza Xawerego Dunikowskiego. Artystka w cieniu swojego mistrza" Wysokie Obcasy 25 października 2012

[--------gKJyD-5] Xawery Dunikowski – Portrety

[1930-s508-6] Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej. R. 13, 1930 nr 10 ( 27 X), [Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego], 1930, s. 508 [dostęp 2020-10-01] .

[Melbechowska_Luty2005-s202-7] Aleksandra Melbechowska-Luty: Posągi i ludzie. Rzeźba polska dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Neriton, 2005, s. 202. ISBN 83-89729-40-7.

[Ksawery_Dunikowski_laureatem-s1-8] Ksawery Dunikowski laureatem nagrody plastycznej M. W. R. i O. P.. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 77 z 2 kwietnia 1936.

[Życie_Warszawy_nr_306_1808-9] „Życie Warszawy”, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, str. 1

[Ciepłowski-10] Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 126. ISBN 83-01-06109-X.

[Malczewski_red1989-s41-11] Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy w. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989, s. 41. ISBN 83-217-2641-0.

[Monitor_Polski_1950_5_51-12] M.P. z 1950 r. nr 5, poz. 51 „za wybitne zasługi położone dla dzieła budowy Polski Ludowej”.

[Monitor_Polski_1956_23_335-13] M.P. z 1956 r. nr 23, poz. 335 „w związku z 80 rocznicą urodzin za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie rzeźby”.

[Monitor_Polski_1948_76_668-14] M.P. z 1948 r. nr 76, poz. 668 „za wybitne zasługi w dziedzinie rozwoju sztuki polskiej”.

[15] M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu rozwoju sztuki”.

[16] M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za działalność artystyczną” - jako Ksawery Dunikowski.

[Odznaczenie_orderem_Polonia-s8-17] Odznaczenie orderem „Polonia Restituta”. „Gazeta Lwowska”, s. 8, Nr 260 z 11 listopada 1928.

[Rocznik_Polskiej_Akademii-18] Rocznik Polskiej Akademii Literatury, Warszawa 1937, s. 255.

[19] M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 - Uchwała Rady Państwa z dnia 28 lutego 1955 r. nr 0/350 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[http_www_krolikarnia_mnw-20] Królikarnia. Historia. krolikarnia.mnw.art.pl. [dostęp 2011-09-18].

[Uchwała_nr_34_Rady_Narodowej-21] Uchwała nr 34 Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 24 listopada 1975 r. w sprawie nadania nazw ulicom, "Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 30 grudnia 1975 r., nr 16, poz. 115, s. 1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne