Yamata no Orochi

Yoshitoshi Tsukioka (1839-1892), Susanoo walczący z Yamato no Orochi
Kuniteru Utagawa (1818-1860), Niebiański władca Gozu walczy ze smokiem, ratując księżniczkę
Kuniyoshi Utagawa (1797-1861), Susanoo obserwujący bestię pływającą pod wodą

Yamata no Orochi (jap. 八岐大蛇, 八俣遠呂智, 八俣遠呂知 Wielki Wąż o Ośmiu Głowach i Ośmiu Ogonach) lub krócej Orochi (大蛇, Wielki Wąż) – legendarny potwór z japońskiej mitologii. Został zabity przez Susanoo, boga burz i mórz.

Mitologia

Legendy o Yamata no Orochi[1] pochodzą oryginalnie z dwóch starożytnych tekstów z japońskiej mitologii i historii. W pierwszej wersji z 680 roku n.e. imię smoka zostało zapisane w Kojiki jako 八岐遠呂智, a w wersji z 720 roku n.e. w Nihongi jako 八岐大蛇. W obu wersjach mitu o Orochim bóg burz i wiatrów Susanoo, czy też Susa-no-Ō jest wygnany z nieba za oszukiwanie swojej siostry Amaterasu, bogini słońca.

Po wydaleniu z nieba, Susanoo spotyka dwoje "bóstw ziemskich" (kunitsukami, bogowie ziemi) w pobliżu źródła rzeki Hi, w prowincji Izumo. Bogowie są załamani, ponieważ zostali zmuszeni do oddawania bestii swoich córek, co roku jednej przez kolejnych siedem lat, a właśnie nadszedł okres, gdy muszą poświęcić ósmą z nich Kushi-Inada-hime (jap. 櫛名田比売 grzebień / cudowną księżniczkę pola ryżu). Kojiki podaje następującą wersję historii:

Tak więc, po wydaleniu, [Jego-Ekscelencja-Szybki-Porywczy-Pan] zstąpił do miejsca [zwanego] Tori-kami w pobliżu źródła rzeki Hi w kraju Izumo. W tym czasie zauważył pałeczki do jedzenia płynące w dół strumienia. Więc Jego-Ekscelencja-Szybki-Porywczy-Pan, myśląc, że ktoś musi zamieszkiwać w górze rzeki, udał się w poszukiwaniu ludzi, gdzie natknął się na starca i staruszkę, którzy trzymali młodą dziewczynę między sobą i rzewnie płakali. Więc postanowił zapytać: "Kim wy jesteście?", na pytanie stary człowiek odpowiedział: "Jestem ziemskim bóstwem, dzieckiem Bóstwa Właściciela-Wielkiej-Góry, a imię nadane mi to Głaszczący-Stopy-Staruszek, a imię mej małżonki to Głaszcząca-Dłonie-Staruszka, z kolei moja córka nosi imię Cudownej-Księżniczki-Pola". Więc Susanoo znowu zapytał: "Co jest przyczyną waszego płaczu?" [Starzec] odpowiedział: "Pierwotnie miałem osiem młodych córek, ale ośmio-rozwidlony wąż Koshi przybywał raz do roku i je zjadał [jedną], a teraz nadszedł wyznaczony czas, gdy przybędzie. Dlatego płaczemy. "Wtedy rzekł do niego: "Jaką przybiera formę?", a [starzec] odpowiedział: "Jego oczy są jak akahagachi, ma jedno ciało, a osiem głów i osiem ogonów. Ponadto na jego ciele rośnie mech, a także cyprys i kryptomeria. Jest długi na osiem wzgórz i osiem dolin, a jedno jego spojrzenie na brzuchu powoduje ciągłe krwawienie i stan zapalny" (nazwa aka-kagachi to dawna nazwa hōzuki, zimowej wiśni). Następnie Jego-Ekscelencja-Szybki-Porywczy-Pan powiedział do Starego Bóstwa: "Jeśli to jest twoja córka, możesz mi ją zaoferować?" A ten odpowiedział: "Z całym szacunkiem, ale nie znamy twojego imienia". Wtedy on odpowiedział: "Jestem starszym bratem Wielkiego-Bóstwa-Sierpniowego-Błyszczącego-Nieba, a teraz zstąpiłem z nieba". Wtedy bóstwa Głaszczący-Stopy-Staruszek i Głaszcząca-Dłonie-Staruszka padły na kolana i powiedziały: "Jeśli tak ma być, z szacunkiem oferujemy [ją dla ciebie]". Więc Jego-Ekscelencja-Szybki-Porywczy-Pan, jednocześnie biorąc za żonę młodą dziewczynę zamienił ją w grzebień o niezliczonych zębach, który trzymał w swoich włosach, po czym powiedział do Bóstw Głaszczącego-Stopy-Staruszka i Głaszczącej-Dłonie-Staruszki: "Wydestylujcie osiem razy wyrafinowany trunek. Należy także w całym ogrodzeniu przygotować osiem wejść, a w każdym postawić bramę, a w nich postawić [również] osiem platform. Na każdej platformie należy postawić pojemnik na alkohol i nalać do każdego z nich ośmiokrotnie destylowane wyrafinowane trunki i czekać". Więc gdy czekali po przygotowaniu wszystkiego zgodnie z jego rozkazami, ośmio-rozwidlony wąż przyszedł tak jak [staruszek] powiedział i natychmiast zanurzył głowę w każdej kadzi pijąc alkohol. Gdy skończył pić był zbyt nietrzeźwy, aby utrzymać w powietrzu [głowy], więc upadł na ziemię i zasnął. Następnie Jego-Ekscelencja-Szybki-Porywczy-Pan wyciągnął swoją szablę i pociął węża na kawałki, tak, aby płynąca tam rzeka Hi zmieniła się w rzekę krwi. A gdy próbował przeciąć ogon, krawędź miecza sierpa złamała się. Uważając, że to dziwne, iż jego miecz został zniszczony, spojrzał w miejsce, gdzie uderzył, i odnalazł wielki miecz. Zabrał dziwny miecz i przekazał go swojej siostrze Wielkiemu-Bóstwu-Sierpniowego-Błyszczącego-Nieba. Był to Wielki Miecz-Trawosiecz. (Chamberlain 1919:71-3)


Porównując tę wersję do podanej w Nihongi (Aston 1896:1:52-53) Yamata no Orochi "to było osiem rozwidlonych głów i osiem rozwidlonych ogonów, a jego oczy były czerwone, jak zimowe wiśnie, a na plecach rosły jodły i cyprysy. Rozciągał się on na osiem wzgórz i osiem dolin." Nazwy botaniczne użyte do opisania Orochi to aka-kagachi lub hōzuki (miechunka zwana także zimową wiśnią i japońską latarnią), hikage (mech, Lycopodiopsida), hinoki (japoński cyprys, Chamaecyparis obtusa) oraz sugi (japoński cedr, Cryptomeria japonica).

Legendarny miecz Kusanagi-no-Tsurugi wraz z Yata no Kagami i Yasakani-no Magatama są trzema japońskimi regaliami cesarskimi.

Tłumaczenie prof. Wiesława Kotańskiego[2]

Wygnany zatem z niebios Niepohamowany Mąż zstąpił na ziemię w okolicy zwanej Torikami w górnym biegu rzeki Hi w okręgu Izumo. Wtedy właśnie spłynęły rzeką pałeczki służące do jedzenia.
Pomyślał więc Niepohamowany Mąż, że w górze rzeki mieszkają ludzie, i udał się w tamte strony na poszukiwania. Spotkał niebawem dwoje ludzi, starca i staruszkę, którzy płakali i którym wtórowała młoda dziewczyna. Zapytał ich wtedy: "Kim jesteście?" Rzekł mu na to ów starzec: "Ja jestem ziemski duch, potomek Rodzica Wielkich Gór. Moje imię brzmi Duch Uspokajający Ruchy Nóg, imię żony mojej – Duch Uspokajający Ruchy Rąk, imię zaś córki – Dziewoja Przedziwnie Spokojna". Zapytał ich jeszcze Niepohamowany Mąż: "Jaki jest powód tego, że płaczecie?" Odpowiedział na to starzec: "Miałem ja z początku osiem córek, ale przybywał tu co roku wąż z Koshi na osiem rozszczepiony cielsk i po kolei pożerał moje córy. Nadchodzi czas, gdy znowu ma się pojawić, i dlatego płaczemy". Tak powiedział. Zapytał wtedy Niepohamowany Mąż: "Jaki jest jego wygląd?" Odpowiedział mu starzec: "Oczy jego są czerwone jak kwiaty miechunki, cielsko ma jedno, ale osiem łbów i osiem ogonów. Na cielsku rośnie mu mech, cyprysy i kryptomerie. Jest tak wielki, że zajmuje osiem kotlin i osiem wzgórz. A jego kałdun wszędzie i o każdej porze ocieka krwią". Tak mu powiedział.
Rzekł tedy Porywczy Niepohamowany Mąż do starca: "Czy oddałbyś mi swą córkę?" Odparł na to starzec: "Zaiste czynisz mi zaszczyt, ale nie znam twego imienia..." I dał mu odpowiedź Niepohamowany mówiąc: "Jam jest brat wielkiego świętego ducha, Świecącej na Niebie. Dopiero niedawno zstąpiłem z nieba". Odrzekł wówczas Duch Uspokajający Ruchy Nóg i Duch Uspokajający Ruchy Rąk: "Skoro jest tak, jak mówisz, to spotyka nas wielki zaszczyt. Ofiarujemy ci swą córkę". Zamienił tedy natychmiast Porywczy Niepohamowany Mąż ową dziewczynę w zaczarowany wielozębny grzebień, zatknął go sobie we włosy i rzekł do Ducha Uspokajającego Ruchy Nóg i Ducha Uspokajającego Ruchy Rąk: "Jeśli zaś o was idzie, nawarzcie tu okowity osiemkroć warzonej i postawcie dookoła zagrodę, a w tej zagrodzie uczyńcie osiem wrót, we wszystkich wrotach uwiążcie stojaki, każdy o ośmiu poziomach, na każdym zaś poziomie umieśćcie kadzie na okowitę, każdą kadź napełnijcie okowitą osiemkroć warzoną i czekajcie!" Tak im polecił. Przygotowali wszystko, jak im przykazał, i czekali. I w samej rzeczy się pojawił, tak jak mu mówiono, ów wąż na osiem rozszczepiony cielsk. Zaraz też począł zanurzać swe łby kolejno we wszystkich kadziach i wypił z nich okowitę. Spoił się, zwalił jak długi i zasnął.
Natenczas Porywczy Niepohamowany Mąż obnażył miecz długi na dziesięć piędzi, który nosił u boku, i pociął owego węża na ćwierci, aż krwią jego spłynęła rzeka Hi. A gdy ciął jeden ze środkowych ogonów, wyszczerbił brzeszczot swego oręża. Spostrzegłszy to zdziwił się niepomiernie. A gdy rozpłatał głębiej ogon końcem swego oręża, znalazł tam miecz, a uznając, że jest wspaniały, doniósł o wszystkim Świecącej na Niebie i ofiarował jej swą zdobycz. Był to właśnie Miecz-Trawosiecz.

Słownictwo

  • Torikami – miejsce identyfikowane z górą Sentsū-san (1142 m) w prefekturze Shimane (na granicy z prefekturą Tottori)
  • Rzeka Hi – przez obecne prefektury Shimane i Tottori (obszar dawnego Izumo) płyną dwie rzeki o podobnej nazwie: Hii i Hino; w zależności od źródeł, każda z nich jest łączona z mitem o walce Susanoo ze smokiem Orochi
  • Duch Uspokajający Ruchy Nóg – Ashinazuchi
  • Duch Uspokajający Ruchy Rąk – Tenazuchi
  • Dziewoja Przedziwnie Spokojna – Kushinadahime
  • Ziemski duch – kuni-tsu kami; przeciwieństwo duchów nieba ama-tsu kami, które są personifikacjami zjawisk występujących w przyrodzie i jako idee, czyli wzorce tych zjawisk, mają siedzibę w nadziemskich rejonach, gdzie egzystują w niewidoczny sposób, ingerując w razie konieczności w sprawy ziemskie. Na ziemi natomiast mogą przebywać inne duchy powołane do działania bezpośredniego, do uczestnictwa we wszystkich konkretnych zjawiskach natury i kultury, z uwzględnieniem kompetencji, którą im wyznaczyły niebiosa. Pochodzenie kuni-tsu kami nie jest jasne, ale mogą być potomstwem bogów nieba
  • Rodzic Wielkich Gór – Ōyamatsumi, bóstwo narodzone w trakcie tworzenia kraju przez Izanami i Izanagi, bóg gór[3]
  • Koshi – nazwa starożytnej wsi w okręgu Izumo
  • Miechunka – (arch.) kagachi, współczesna nazwa hōzuki (Physalis alkekengi var. franchetii)
  • Cyprysy i kryptomerie – hi obecnie hinoki (Chamaecyparis obtusa, cyprysik japoński) i sugi (Cryptomeria japonica, kryptomeria japońska)
  • Miecz-TrawosieczKusanagi-no tachi lub Kusanagi-no tsurugi
  • Świecąca na Niebie – Amaterasu
  • Niepohamowany Mąż – Susanoo
  • Gozu (rys.) – Król Niebios o Głowie Wołu, znany również jako Gion Tenjin, japońska wersja bóstwa z buddyzmu indyjskiego, utożsamiany z Susanoo[4]
Susanoo zabijający Yamata-no-Orochi
Obraz namalowany ok. 1870 r. przez Chikanobu Toyoharę (1838-1912), w środku Susanoo, na prawo od niego Kushinadahime i para staruszków-duchów ziemi, Ashinazuchi i Tenazuchi

Analogie mitologiczne

Wielogłowe smoki i węże występują m.in.:

  • Balaur w rumuńskiej mitologii;
  • Bune w chrześcijańskiej demonologii;
  • Kāliyā w indyjskiej mitologii;
  • Nehebkau w egipskiej mitologii;
  • Żmij w słowiańskiej mitologii.
  • Hydra lernejska w mitologii greckiej

W kulturze popularnej

  • Orochi pojawił się w japońskim filmie z 1959 roku pod tytułem "The Three Treasures".
  • Yamata no Orochi pojawił się w animowanym filmie z 1963 "Mała księżniczka i ośmiogłowy smok".
  • Orochi pojawił się również w remake'u filmu z 1994 pod tytułem "Orochi, Ośmiogłowy smok".
  • W 2001 roku w filmie "Godzilla, Mothra i King Ghidorah: Wielka bitwa potworów", King Ghidorah, przeciwnik Godzilli jest podobny do Yamata no Orochi.
  • W latach 2004-2005 Orochi pojawił się jako przeciwnik w mandze (i anime) "Kapłanki przeklętych dni".
  • Yamata no Orochi pojawia się jako legendarny ośmiogłowy wąż, główny antagonista oraz boss w grze Ōkami firmy Capcom.
  • Yamata no Orochi to forma ducha stróża Ryo z mangi i anime Król szamanów.
  • W anime Naruto Shippuden podczas walki Sasuke z Itachim, gdy kontrole nad tym pierwszym przejmuje Orochimaru, uwalnia on technikę Yamata No Jutsu, w której przybiera formę ogromnego, białego węża o ośmiu głowach i takiej samej liczbie ogonów.

Przypisy

  1. Naomichi Matsunaga: Encyclopedia of Shinto - Yamata no orochi. Kokugakuin University, 2005. [dostęp 2018-01-11]. (ang.).
  2. Wiesław Kotański: Kojiki czyli księga dawnych wydarzeń. Warszawa: PIW, 1986. ISBN 83-06-00223-7.
  3. Kaoru Nakayama: Encyclopedia of Shinto - Ōyamatsumi no kami. Kokugakuin University, 2005. [dostęp 2018-01-11]. (ang.).
  4. Teruyoshi Yonei: Encyclopedia of Shinto - Gozu Tennō. Kokugakuin University, 2005. [dostęp 2018-01-11]. (ang.).

Bibliografia

  • Aston, William George, 1896. Nihongi: Chronicles of Japan from the Earliest Times to A.D. 697. 2 vols. Kegan Paul. 1972 Tuttle reprint.
  • Benedict, Paul K. 1985. "Toppakō: Tōnan Ajia no gengo kara Nihongo e 突破口等東南アジアの言語から日本え," Nishi Yoshio 西義郎, tr. Computational Analyses of Asian and African Languages 25.
  • Benedict, Paul K. 1990. Japanese Austro/Tai. Karoma.
  • Carr, Michael. 1990. "Chinese Dragon Names", Linguistics of the Tibeto-Burman Area 13.2:87-189.
  • Chamberlain, Basil H., tr. 1919. The Kojiki, Records of Ancient Matters. 1981 Tuttle reprint.
  • Littleton, C. Scott. 1981. "Susa-nö-wo versus Ya-mata nö woröti: An Indo-European Theme in Japanese Mythology." History of Religions 20:269-80.
  • Miller, Roy Andrew. 1971. Japanese and the Other Altaic Languages. University of Chicago Press.
  • Miller, Roy Andrew. 1987. "[Review of] Toppakō: Tōnan Ajia no gengo kara Nihongo e … By Paul K. Benedict. Translated by Nishi Yoshio." Language 63.3:643-648.
  • Smith, G. Elliot. 1919. The Evolution of the Dragon. London: Longmans, Green & Company.
  • Visser, Marinus Willern de. 1913. The Dragon in China and Japan. J. Müller.
  • Kojiki czyli księga dawnych wydarzeń, Wiesław Kotański (tłum.), Warszawa: PIW, 1986, ISBN 83-06-00223-7, OCLC 830223822.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Amaterasu cave crop.jpg
Japanese Sun goddess Amaterasu emerging from a cave. (This is a part of the full artwork).
Susanoo-no-Mikoto-slays-Yamata-no-Orochi-in-Izumo-By-Tsukioka-Yoshitoshi.png
Nippon ryakushi, “A Brief History of Japan”. The Goddess Amaterasu Omikami's younger brother, Susanoo no Mikoto, was banished from Takamagahara. The artwork shows Susanoo no Mikoto slays the 8 – headed serpent Yamata-no-Orochi upstream of the river at Hirokawa in Izumo Province. Published by Izawa Genjiro, 1887. Designed in the same format as the set Dai Nippon shiyaku zue, 1879. An extremely rare triptych. Very fine impression and colour. Signed Taiso Yoshitoshi ga.
Kuniteru Gozu dragon.jpg
Gozu Tennō kills a dragon to save Princess Inada. He, whose name literarily means "ox-headed heavenly king," is a deity of Buddhist origin considered identical to Shinto's Susano'o no Mikoto. Note that Tennō (天王) here means "heavenly king" and is distinguished from Japanese Emperor's title Tennō (天皇), though the two share the same pronunciation.
YamataNoOrochi.jpg
The kami Susanoo-no-Mikoto slays the eight-headed beast Yamata-no-Orochi. After slaying the beast, Susanoo found the sword Kusanagi-no-Tsurugi in one of the eight tails of the gigantic serpent.
Dragon Susanoo no mikoto and the water dragon.jpg
This print illustrates the kami Susanoo-no-Mikoto, the Impetuous Male, while he is watching the dragon swimming under the water. Probably the day he was dispatched by the emperor to kill an eight-headed dragon.