Yarhisar (1907)

Yarhisar

„Yarhisar” między 1910 a 1915 rokiem
Klasa	niszczyciel
Typ	Samsun
Historia
Stocznia	Forges et Chantiers de la Gironde, Bordeaux
Położenie stępki	1906
Wodowanie	1907
Imperium Osmańskie
Wejście do służby	1907
Zatopiony	3 grudnia 1915
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	normalna: 284 tony
Długość	całkowita: 58,2 metra między pionami: 56,3 metra
Szerokość	6,3 metra
Zanurzenie	2,8 metra
Napęd
2 maszyny parowe o łącznej mocy 5950 KM 2 kotły, 2 śruby
Prędkość	28 węzłów
Zasięg	975 Mm przy prędkości 15 węzłów
Uzbrojenie
1 działo kal. 65 mm 4 działa kal. 47 mm (4 x I) 6 torped
Wyrzutnie torpedowe	2 × 450 mm (2 x I)
Załoga	67

Yarhisar – turecki niszczyciel z początku XX wieku, jedna z czterech zbudowanych we Francji jednostek typu Samsun.

Okręt został zwodowany w 1907 roku w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde w Bordeaux, a w skład marynarki Imperium Osmańskiego wszedł w 1907 roku. Wziął udział w wojnie włosko-tureckiej, I wojnie bałkańskiej i I wojnie światowej. Jednostka została zatopiona 3 grudnia 1915 roku przez brytyjski okręt podwodny HMS E11.

Projekt i budowa

Niszczyciele typu Samsun^[a] zostały zamówione przez Turcję we Francji w 1906 roku^[2][3]. Kontrakt na budowę jednostek podpisano 22 stycznia 1906 roku^[4]. Okręty były ulepszoną wersją pierwszego typu francuskich niszczycieli – Durandal^[2][3].

„Yarhisar” zbudowany został w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde w Bordeaux^[2][5]. Stępkę okrętu położono w 1906 roku, a zwodowany został w 1907 roku^[3][5].

Dane taktyczno-techniczne

Okręt był niszczycielem z kadłubem wykonanym ze stali o długości całkowitej 58,2 metra (między pionami 56,3 metra) szerokości 6,3 metra i zanurzeniu 2,8 metra^[5][6]. Wyporność normalna wynosiła 284 tony^[2][5][b]. Jednostka napędzana była przez dwie pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania SACAG o łącznej mocy 5950 KM, do których parę dostarczały dwa kotły typu Normand^[6][7]. Prędkość maksymalna napędzanego dwoma śrubami okrętu wynosiła 28 węzłów^[2][8]. Okręt zabierał zapas 70 ton węgla, co zapewniało zasięg wynoszący 975 Mm przy prędkości 15 węzłów^[5][9][c].

Na uzbrojenie artyleryjskie okrętu składały się: pojedyncze działo kalibru 65 mm QF L/50 M1902 z zapasem 300 nabojów i cztery pojedyncze szybkostrzelne działa kal. 47 mm QF L/50 M1902 (z łącznym zapasem 1200 nabojów)^[5][6]. Broń torpedową stanowiły zamontowane na pokładzie dwie pojedyncze obracalne wyrzutnie kal. 450 mm, z łącznym zapasem sześciu torped^[6][7].

Załoga okrętu składała się z 67 oficerów, podoficerów i marynarzy^[2][6][d].

Służba

„Yarhisar” został przyjęty w skład marynarki wojennej Imperium Osmańskiego w 1907 roku w Stambule^[5][6]. W maju 1909 roku wziął udział w pierwszych manewrach floty tureckiej na Morzu Marmara^[10]. 1 października 1911 roku, po wybuchu wojny włosko-tureckiej, „Yarhisar” wraz z siostrzanymi niszczycielami „Samsun”, „Basra” i „Taşoz” wszedł w skład zespołu floty osmańskiej skierowanego do obrony Dardaneli (w jego skład wchodziły także pancerniki „Barbaros Hayreddin”, „Turgut Reis” i „Mesudiye” oraz torpedowiec „Demirhisar”), jednak już nazajutrz wszystkie okręty powróciły do Stambułu w celu dokonania koniecznych napraw i pobrania zaopatrzenia^[11]. Na pozycje obronne flota osmańska powróciła 12 października, nie przejawiając większej aktywności do końca konfliktu^[12].

Podczas I wojny bałkańskiej, w dniach 29–30 października 1912 roku „Yarhisar” wraz z krążownikiem „Mecidiye” ochraniały przed operującymi z Warny bułgarskimi torpedowcami zbudowany w 1872 roku transportowiec „Marmara” o pojemności 2472 BRT, który przewoził żołnierzy z Trabzonu do Midye^[13]. 21 listopada krążowniki „Mecidiye” i „Hamidiye”, eskortowane przez „Yarhisar” i torpedowiec „Berk Efşan”, wyszły z Bosforu i udały się pod Warnę^[14]. W nocy z 21 na 22 listopada okręty osmańskie zostały zaatakowane przez bułgarskie torpedowce „Dryzki”, „Letjaszti”, „Smeli” i „Strogi”, w wyniku czego o godzinie 0:04 na pozycji 43°09′45″N 28°21′05″E/43,162500 28,351389 „Hamidiye” został trafiony torpedą wystrzeloną przez „Strogiego” i doznał uszkodzeń^[14]. „Yarhisar” i „Berk Efşan” próbowały dogonić wycofujące się okręty wroga, jednak nie udało się ich odnaleźć i oba obie jednostki powróciły do storpedowanego krążownika^[14]. 14 grudnia „Yarhisar” oraz torpedowce „Akhisar” i „Musul” zostały przebazowane na Morze Marmara^[15].

14 stycznia 1913 roku krążownik „Hamidiye” w asyście niszczycieli „Yarhisar” i „Basra” patrolował wejście do Dardaneli^[16]. 18 stycznia zespół floty osmańskiej (okręt flagowy „Barbaros Hayreddin”, „Mecidiye”, „Berk-i Satvet”, „Yarhisar” i „Basra”) wziął udział w starciu z flotą grecką koło Lemnos^[17]. 22 lutego „Yarhisar” wchodził w skład zespołu okrętów, którego zadaniem było odwrócenie uwagi od działań krążownika „Hamidiye” poszukującego bułgarskich statków handlowych (w jego skład wchodziły ponadto krążownik „Mecidiye”, niszczyciele „Muâvenet-i Milliye” i „Gayret-i Vataniye” oraz torpedowce „Demirhisar” i „Hamidabad”)^[18]. 3 marca „Yarhisar”, „Muâvenet-i Milliye” i „Gayret-i Vataniye” patrolowały wody Zatoki Saros i w rejonie wysp Tavşan Adaları^[18]. 9 marca niszczyciel wraz z „Berk-i Satvet” zatrzymał nieopodal Tavşan Adaları francuski parowiec „Henri”, który po obsadzeniu przez pochodzącą z „Yarhisara” załogę pryzową został doprowadzony do Çanakkale^[18].

W momencie wybuchu I wojny światowej niszczyciel był już przestarzały i miał niską wartość bojową^[5]. 29 października 1914 roku pancerniki „Barbaros Hayreddin” i „Turgut Reis” w eskorcie niszczycieli „Yarhisar” i „Basra” uczestniczyły u wejścia do Bosforu w zabezpieczeniu wypadu krążowników „Berk-i Satvet” i „Midilli” pod Noworosyjsk^[19].

W 1915 roku wyeksploatowana siłownia okrętu pozwalała na osiągnięcie prędkości maksymalnej 17 węzłów, a liczebność załogi wzrosła do 91 osób (17 Niemców i 74 Turków)^[6][7]. Przed atakiem sił Ententy na Gallipoli „Yarhisar” wraz z siostrzanymi niszczycielami eskortował transporty wojsk osmańskich, organizowane w celu wzmocnienia sił broniących Dardaneli^[20]. 27 kwietnia nieopodal Półwyspu Gallipoli niszczyciel stał się celem nieudanego ataku przeprowadzonego przez australijski okręt podwodny HMAS AE2^[21]. 27 maja „Yarhisar” i „Draç” eskortowały zmierzający do Gelibolu pancernik „Barbaros Hayreddin”, unikając dzięki księżycowej nocy ataku ze strony HMS E11^[22]. 17 czerwca „Yarhisar” i „Samsun” próbowały zaatakować na Morzu Marmara HMS E14, jednak uciekł on swoim prześladowcom^[23]. 7 sierpnia „Yarhisar”, „Gayret-i Vataniye” i „Musul” wyszły ze Stambułu i przybyły w rejon, gdzie poprzedniego dnia HMS E11 zatopił krążownik „Peyk-i Şevket”, uczestnicząc w zdejmowaniu z wraku uzbrojenia, wyposażenia i amunicji^[24]. 22 sierpnia, kiedy niszczyciel eskortował na Morzu Marmara zbudowany w 1895 roku holownik „Dofen” (124 BRT) i cztery barki, został zaatakowany ogniem artyleryjskim przez HMS E11^[24]. „Yarhisar” nie zdołał obronić wszystkich eskortowanych jednostek – brytyjski okręt podwodny zatopił holownik i jedną z barek, biorąc na pokład 12 rozbitków^[24]. 5 października niszczyciel został wysłany w rejon działania kolejnego brytyjskiego okrętu podwodnego HMS H1, który zatopił tego dnia trzy małe żaglowce i dwa parowce, jednak osmański okręt nie zdołał zaszkodzić napastnikowi^[25]. 18 października nieopodal Bandırmy „Yarhisar” i „Basra” zaskoczyły na powierzchni HMS E12, który jednak zdołał uciec^[25].

3 grudnia 1915 roku o godzinie 12:30 nieopodal Yalova „Yarhisar” stał się celem ataku torpedowego przeprowadzonego przez HMS E11^[2][26]. Torpeda trafiła na wysokości rufowej kotłowni i przełamała okręt na dwie części, które wkrótce zatonęły^[26]. HMS E11 rozpoczął ratowanie rozbitków, których następnie przekazał na przepływający nieopodal żaglowiec, który przewiózł ich na Heybeliadę^[26].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
• Ivan Gogin: SAMSUN destroyers (1907). Navypedia. [dostęp 2021-12-06]. (ang.).
• Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
• Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 978-1557506597. (ang.).
• Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-659-0.
• Ryan K. Noppen: Okręty osmańskiej marynarki wojennej 1914–1918. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65652-65-2.
• The Naval Annual, 1915. T.A. Brassey (red.). London: William Cloves and Sons, 1915. (ang.).