York Factory

York Factory

York Factory – widok na zabytkowy magazyn
Państwo	Kanada
Prowincja	Manitoba
Populacja  • liczba ludności	0
Położenie na mapie Manitoby York Factory
Położenie na mapie Kanady York Factory
57°00′10″N 92°18′15″W/57,002778 -92,304167
Portal Kanada

York Factory – opuszczona miejscowość w Kanadzie, w północno-wschodniej części prowincji Manitoba, położona na północnym brzegu rzeki Hayes, blisko jej ujścia do Zatoki Hudsona, dawna placówka handlowa Kompanii Zatoki Hudsona^[1].

Historia

Obszar wokół Zatoki Hudsona był w XVII wieku przedmiotem rywalizacji angielsko-francuskiej, stanowiąc teren łowiecki obfitujący w bobry, których futra były przedmiotem pożądania Europejczyków^[2]. W 1682 roku Francuzi pod przywództwem trapera Pierre'a-Esprita Radissona założyli fort nad ujściem rzeki Hayes, na jej południowym brzegu. Dwa lata później Radisson, tym razem w służbie angielskiej Kompanii Zatoki Hudsona założył nowy posterunek, tym razem na północnym brzegu. Osada nazwana została York Factory na cześć gubernatora kompanii, księcia Yorku (późniejszego króla Jakuba II). Słowo factory oznaczało faktorię, siedzibę naczelnego kupca, zwanego faktorem (ang. factor). Lokalizacja osady miała duże znaczenie dla późniejszego jej rozwoju, bowiem zarówno rzeka Hayes, jak i uchodząca kilka kilometrów na północ Nelson, prowadziły daleko w głąb lądu, stanowiąc dogodny szlak dla handlarzy futrem^[1].

York Factory było jedyną placówką Kompanii Zatoki Hudsona, która oparła się francuskiej ofensywie lądowej w 1686 roku; pozostałe – Moose Factory, Fort Charles i Fort Albany zostały zdobyte przez Francuzów. Dopiero w 1694 roku, w trakcie wojny króla Wilhelma, francuscy żołnierze pod dowództwem Pierre'a Le Moyne d’Iberville zajęli osadę, nadając jej nazwę Fort Bourbon. Odbita przez Anglików po dziesięciu miesiącach, ponownie zajęta przez Francuzów została po bitwie morskiej w Zatoce Hudsona w 1697 roku^[1]. Osada sześciokrotnie przechodziła z rąk do rąk^[3], aż do 1713 roku, kiedy to na mocy pokoju utrechckiego wszystkie terytoria wokół Zatoki Hudsona przeszły w posiadanie brytyjskie^[1].

W 1782 roku osada została raz jeszcze zdobyta i zniszczona przez Francuzów, którymi dowodził Jean-François de La Pérouse. W XVIII wieku kilkukrotnie nawiedzały ją też katastrofalne powodzie. Za każdym razem odbudowywana, w co raz to innych miejscach, aż do ostatecznego wytypowanego w 1788 roku^[1][3].

York Factory zyskało na znaczeniu pod koniec XVIII i na początku XIX wieku, stając się jednym z głównych ośrodków handlowych, administracyjnych i przeładunkowych Kompanii Zatoki Hudsona. Był to jej najważniejszy port morski, przez który wwożone było zaopatrzenie i towary dla placówek handlowych położonych w głębi lądu, a wywożone sprowadzone z nich futra^[3]. W połowie XIX wieku York Factory liczyło około 30-50 budynków ułożonych na planie litery H, z których największym był położony w samym środku magazyn^[1]. Kompania zatrudniała wówczas na terenie osady około 35-40 pracowników^[3]. W 1810 roku York Factory ustanowione zostało ośrodkiem administracyjnym departamentu północnego kompanii^[1].

Miejscowość utraciła na znaczeniu w 2. połowie XIX wieku, wraz z rozwojem kolei, która w 1871 roku połączyła Manitobę z atlantyckim wybrzeżem Kanady, stanowiąc dogodną alternatywę wobec wcześniejszych szlaków morskich wiodących przez Zatokę Hudsona. Większość towarów dawniej przeładowywanych w York Factory, trafiała odtąd do miasta Winnipeg, które przejęło także funkcje administracyjne. Osada zdegradowana została do roli placówki handlowej. Ostatni statek opuścił tamtejszy port w 1931 roku. W 1957 roku Kompania Zatoki Hudsona zamknęła i opuściła placówkę. W 1968 roku teren przekazany został rządowi federalnemu, który wyznaczył go zabytkiem (ang. National Historic Site)^[1].

Do dnia dzisiejszego zachował się budynek głównego magazynu oraz jeden z budynków gospodarczych^[1].

Galeria

• 

  Plan osady z 1840 roku

• 

  York Factory na litografii z 1853 roku

• 

  York Factory ok. 1925 roku

Przypisy

Linki zewnętrzne

• York Factory National Historic Site of Canada – Parks Canada (ang.)