Złoć

Złoć
	; Złoć żółta
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	liliowate
Rodzaj	złoć
	Nazwa systematyczna
	Gagea Salisb.; Ann. Bot. (König & Sims) 2: 555. 1 Sep 1806
	Typ nomenklatoryczny
	nie desygnowany (non designatus)
Synonimy
	Boissiera Haens. ex Willk.; Bulbillaria Zucc.; Cronyxium Raf.; Giraldiella Dammer; Hemierium Raf.; Hornungia Bernh.; Kharkevichia Levichev; Lloydia Salisb. ex Rchb.; Nectarobothrium Ledeb.; Ornithoxanthum Link; Plecostigma Turcz.; Reggeria Raf.; Rhabdocrinum Rchb.; Solenarium Dulac; Szechenyia Kanitz; Upoxis Adans.;

Kwiat złoci małej

Cebule złoci łąkowej

Złoć (Gagea Salisb.) – rodzaj roślin z rodziny liliowatych. Należy do niego ponad 200 gatunków^[4]. Występują one w Eurazji, północnej Afryce i północnozachodniej Ameryce Północnej. Do polskiej flory należy 5–6 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego). Przedstawiciele rodzaju rosną na różnych siedliskach – w lasach, zaroślach, łąkach oraz na terenach pustynnych i skalistych^[5].

Naukowa nazwa rodzajowa upamiętnia Sir Thomasa Gage'a (1781–1820) – lichenologa z Hengrave koło Suffolk^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje Europę (głównie zachodnią i południową), północną Afrykę i Azję, w wąskim ujęciu rodzaju sięgając na wschodzie do Azji Środkowej i zachodnich Himalajów^[5]. W szerokim ujęciu należą tu także gatunki rosnące także we wschodniej Azji i północnozachodniej Ameryce Północnej^[4]. Największe zróżnicowanie gatunków występuje w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji Środkowej^[6].

Gatunki dziko rosnące w Polsce^[7]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

złoć łąkowa Gagea pratensis (Pers.) Dumort.
złoć mała Gagea minima (L.) Ker Gawl.
złoć pochwolistna Gagea spathacea (Hayne) Salisb.
złoć polna Gagea arvensis (Pers.) Dumort. ≡ Gagea villosa (M.Bieb.) Sweet
złoć żółta Gagea lutea (L.) Ker Gawl.

Po włączeniu tu rodzaju lilijka Lloydia do listy tej dochodzi także lilijka alpejska Lloydia serotina (L.) Rchb. ≡ Gagea serotina (L.) Ker Gawl.^[4]

Morfologia

Pokrój: Nieduże rośliny zielne (do 15 cm wysokości), byliny cebulkowe^[5].
Organy podziemne: Cebule owalne lub kuliste, otulone suchą okrywą i czasem kołnierzem pozostałości po liściach, u podstawy czasem z mniejszymi cebulkami^[6].
Łodyga: Zwykle pojedyncza^[6].
Liście: Nieliczne, odziomkowe wyrastające wprost z cebuli i dwa liście łodygowe, naprzeciwległe. Liście włosowate, równowąskie lub wąsko lancetowate^[5]^[6].
Kwiaty: Rzadko pojedyncze, zwykle po kilka, do kilkunastu, skupionych w baldach, baldachogrono lub grono, kwiatostan podparty zwykle podsadką. Kwiaty obupłciowe z 6 wolnymi listkami okwiatu w dwóch okółkach. Okwiat żółty lub żółtozielony, bardzo rzadko biały (sekcja Anthericoides) lub w innym kolorze. Okwiat trwały, po przekwitnieniu często powiększający się i otulający owoc. Pręcików 6 równych lub 3 z nich dłuższe. Nitki pręcików włosowate, czasem u nasady rozszerzone i spłaszczone. Zalążnia trójkomorowa, w każdej komorze rozwija się wiele zalążków. Szyjka słupka długa, znamię główkowato rozszerzone lub trójdzielne^[6].
Owoce: Torebka, zwykle trójkanciasta. Nasion wiele drobnych, kulistych (u gatunków leśnych i łąkowych) lub spłaszczonych (u rosnących na pustyniach)^[6]^[5].

Biologia

Kwitnące wczesną wiosną geofity. Liczba chromosomów 2n = 24, 36, 48, 60, 72, 106.

Systematyka

Rodzaj z wieloma podobnymi do siebie gatunkami, często trudnymi do identyfikacji, słabo opisanymi. Jeszcze w XXI wieku wciąż opisywane są nowe gatunki także z Europy (np. Gagea tisoniana opisana ze środkowych Włoch w 2007 roku). Gatunki wyróżniane są na podstawie kryteriów morfologicznych, ale także anatomicznych, kariologicznych, ekologicznych i fitogeograficznych^[8]. Słaby stopień poznania tego rodzaju wynika ze stosunkowo niewielkiego zróżnicowania morfologicznego roślin, krótkiego okresu wzrostu nad powierzchnią ziemi, możliwości hybrydyzacji i braku monografii^[9].

Podział rodzaju na sekcje wciąż ulega modyfikacjom. Niektóre gatunki tworzą wyraźne grupy monofiletyczne, relacje między innymi pozostają wciąż przedmiotem badań, formułowane są wciąż nowe koncepcje systematyczne^[10]. W świetle badań molekularnych pewne jest, że kladem bazalnym rodzaju jest sekcja Anthericoides z występującymi nad Morzem Śródziemnym gatunkami G. graeca i G. trinervia. W obrębie rodzaju umieszczane są też obecnie gatunki wyróżnianego wcześniej odrębnie rodzaju lilijka (Lloydia L.), wydzielone jako sekcja^[11].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należy do podrodziny Lilioideae Eaton (synonimy: Erythroniaceae Martynov, Fritillariaceae R. A. Salisbury, Liriaceae Batsch, Medeolaceae Takhtajan, Tulipaceae Batsch). Obok Gagea należy do niej 10 innych rodzajów tworzących klad bazalny w obrębie rodziny liliowatych Liliaceae Jussieu z rzędu liliowców Liliales Perleb.

Pozycja systematyczna rodzaju w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.)^[12].

Wykaz gatunków^[4]

Gagea × absurda Levichev
Gagea afghanica A.Terracc.
Gagea aipetriensis Levichev
Gagea alashanica Y.Z.Zhao & L.Q.Zhao
Gagea alberti Regel
Gagea alexeenkoana Miscz.
Gagea alexejana Kamelin ex Levichev
Gagea alexii Ali & Levichev
Gagea algeriensis (Chabert) Chabert ex Batt.
Gagea alii Levichev
Gagea almaatensis Levichev, A.Peterson & J.Peterson
Gagea altaica Schischk. & Sumnev.
Gagea amblyopetala Boiss. & Heldr.
Gagea ancestralis Levichev
Gagea angelae Levichev & Schnittler
Gagea angrenica Levichev
Gagea anisopoda Popov
Gagea antakiensis Kayikçi, Ocak & Teksen
Gagea apulica Peruzzi & J.-M.Tison
Gagea artemczukii Krasnova
Gagea azutavica Kotukhov
Gagea baluchistanica Levichev & Ali
Gagea baschkyzylsaica Levichev
Gagea bashoensis Ali
Gagea bergii Litv.
Gagea bezengiensis Levichev
Gagea bithynica Pascher
Gagea bohemica (Zauschn.) Schult. & Schult.f.
Gagea bornmuelleriana Pascher
Gagea bowes-lyonii Levichev
Gagea brevistolonifera Levichev
Gagea bulbifera (Pall.) Salisb.
Gagea caelestis Levichev
Gagea calantha Levichev
Gagea calcicola Zarrei & Wilkin
Gagea calyptrifolia Levichev
Gagea capillifolia Vved.
Gagea capusii A.Terracc.
Gagea caroli-kochii Grossh.
Gagea chabertii A.Terracc.
Gagea chanae Grossh.
Gagea charadzeae Davlian.
Gagea chinensis Y.Z.Zhao & L.Q.Zhao
Gagea chitralensis S.Dasgupta & Deb
Gagea chlorantha (M.Bieb.) Schult. & Schult.f.
Gagea chloroneura Rech.f.
Gagea chomutovae (Pascher) Pascher
Gagea chrysantha (Jan) Schult. & Schult.f.
Gagea circumplexa Vved.
Gagea commutata K.Koch
Gagea confusa A.Terracc.
Gagea cuneata Levichev & Murtaz.
Gagea czatkalica Levichev
Gagea daghestanica Levichev & Murtaz.
Gagea daqingshanensis L.Q.Zhao & Jie Yang
Gagea davlianidzeae Levichev
Gagea dayana Chodat & Beauverd
Gagea delicatula Vved.
Gagea deserticola Levichev
Gagea divaricata Regel
Gagea drummondii Levichev & Ali
Gagea dschungarica Regel
Gagea dubia A.Terracc.
Gagea durieui Parl.
Gagea eleonorae Levichev
Gagea exilis Vved.
Gagea fedtschenkoana Pascher
Gagea ferganica Levichev
Gagea fibrosa (Desf.) Schult. & Schult.f.
Gagea filiformis (Ledeb.) Kar. & Kir.
Gagea flavonutans (H.Hara) Zarrei & Wilkin
Gagea foliosa (C.Presl) Schult. & Schult.f.
Gagea fragifera (Vill.) E.Bayer & G.López
Gagea gageoides (Zucc.) Vved.
Gagea germainae Grossh.
Gagea glacialis K.Koch
Gagea glaucescens Levichev
Gagea goekyigitii Eker & Teksen
Gagea goljakovii Levichev
Gagea gracillima Pamp.
Gagea graeca (L.) Irmisch
Gagea graminifolia Vved.
Gagea granatellii (Parl.) Parl.
Gagea granulosa Turcz.
Gagea gymnopoda Vved.
Gagea gypsacea Levichev
Gagea × haeckelii C.W.Dufft & M.Schulze
Gagea helenae Grossh.
Gagea hiensis Pascher
Gagea hissarica Lipsky
Gagea humicola Levichev
Gagea huochengensis Levichev
Gagea ignota Levichev
Gagea incrustata Vved.
Gagea intercedens Pascher
Gagea iranica Zarrei & Zarre
Gagea jaeschkei Pascher
Gagea japonica Pascher
Gagea jensii Levichev & Schnittler
Gagea jispensis Ali & Levichev
Gagea joannis Grossh.
Gagea juliae Pascher
Gagea kamelinii Levichev
Gagea kneissea J.Thiébaut
Gagea kopetdagensis Vved.
Gagea kunawurensis (Royle) Greuter
Gagea kuraiensis Levichev
Gagea kuraminica Levichev
Gagea lacaitae A.Terracc.
Gagea leosii Ali & Levichev
Gagea libanotica (Hochst.) Greuter
Gagea lojaconoi Peruzzi
Gagea longiscapa Grossh.
Gagea × luberonensis J.-M.Tison
Gagea ludmilae Levichev
Gagea lusitanica A.Terracc.
Gagea lutea (L.) Ker Gawl. – złoć żółta
Gagea luteoides Stapf
Gagea maeotica Artemczuk
Gagea marchica Henker, Kiesew., U.Raabe & Rätzel
Gagea mauritanica Durieu
Gagea menitskyi Levichev
Gagea mergalahensis Ali & Levichev
Gagea michaelis Golosk.
Gagea micrantha (Boiss.) Pascher
Gagea minima (L.) Ker Gawl. – złoć mała
Gagea minutiflora Regel
Gagea minutissima Vved.
Gagea moniliformis J.-M.Tison
Gagea multipedunculifera Levichev
Gagea nabievii Levichev
Gagea nakaiana Kitag.
Gagea neopopovii Golosk.
Gagea nevadensis Boiss.
Gagea noltiei Peruzzi, J.-M.Tison, A.Peterson & J.Peterson
Gagea novoascanica Klokov
Gagea olgae Regel
Gagea omalensis J.-M.Tison
Gagea paedophila Vved.
Gagea pakistanica Levichev & Ali
Gagea × pampaninii A.Terracc.
Gagea paniculata Levichev
Gagea pauciflora (Turcz. ex Trautv.) Ledeb.
Gagea pedata Levichev
Gagea peduncularis (C.Presl) Pascher
Gagea peruzzii J.-M.Tison
Gagea podolica Schult. & Schult.f.
Gagea × polidorii J.-M.Tison
Gagea polymorpha Boiss.
Gagea × pomeranica R.Ruthe
Gagea popovii Vved.
Gagea praemixta Vved.
Gagea pratensis (Pers.) Dumort. – złoć łąkowa
Gagea pseudominutiflora Levichev
Gagea pseudopeduncularis J.-M.Tison
Gagea punjabica Levichev & Ali
Gagea pusilla (F.W.Schmidt) Sweet
Gagea quasitenuifolia Levichev
Gagea quettica Levichev & Ali
Gagea ramulosa A.Terracc.
Gagea rawalpindica Levichev & Ali
Gagea reinhardii Levichev
Gagea reticulata (Pall.) Schult. & Schult.f.
Gagea reverchonii Degen
Gagea rigida Boiss. & Spruner
Gagea robusta Zarrei & Wilkin
Gagea rubicunda Meinsh.
Gagea rubinae Ali
Gagea rufidula Levichev
Gagea rupicola Levichev
Gagea sarmentosa K.Koch
Gagea sarysuensis Murz.
Gagea schachimardanica Levichev
Gagea schugnanica Levichev & Navruzsh.
Gagea scythica Artemczuk
Gagea serotina (L.) Ker Gawl. – lilijka alpejska
Gagea setifolia Baker
Gagea shmakoviana Levichev
Gagea sicula Lojac.
Gagea siphonantha Rech.f.
Gagea sivasica Hamzaoglu
Gagea soleirolii F.W.Schultz
Gagea spathacea (Hayne) Salisb. – złoć pochwolistna
Gagea spelaea Levichev & Lazkov
Gagea spumosa Levichev
Gagea staintonii Rech.f.
Gagea stepposa L.Z.Shue
Gagea subtilis Vved.
Gagea sulfurea Miscz.
Gagea tadshikistanica Levichev
Gagea takhtajanii Levichev
Gagea talassica Levichev
Gagea taschkentica Levichev
Gagea taurica Steven
Gagea tenera Pascher
Gagea tenuissima Miscz.
Gagea tesquicola Krasnova
Gagea × theobaldii Brügger
Gagea tisoniana Peruzzi, Bartolucci, Frignani & Minut.
Gagea toktogulii Levichev
Gagea toppinii S.Dasgupta & Deb
Gagea transversalis Steven
Gagea triflora (Ledeb.) Schult. & Schult.f.
Gagea trinervia (Viv.) Greuter
Gagea turanica Levichev
Gagea ucrainica Klokov
Gagea ugamica Pavlov
Gagea ulazsaica Levichev
Gagea uliginosa Siehe & Pascher
Gagea utriculosa Levichev
Gagea × vaga Levichev
Gagea vaginata Pascher
Gagea vanensis Teksen & Karaman
Gagea vegeta Vved.
Gagea villosa (M.Bieb.) Sweet – złoć polna
Gagea villosula Vved.
Gagea vvedenskyi Grossh.
Gagea wallichii Levichev & Ali
Gagea wendelboi Rech.f.
Gagea xiphoidea Levichev

Zastosowanie

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. W krajach o łagodnym klimacie w ogrodach skalnych uprawia się Gagea graeca i G. penduncularis^[13]. W Polsce wszystkie rodzime gatunki wskazywane są jako ciekawy i barwny, wczesnowiosenny element kompozycji zieleńców, zwłaszcza w przypadku masowego występowania (uprawy) pod drzewami i krzewami, stanowiący uzupełnienie dla zawilców i fiołków^[14].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).
↑ ^a ^b Gagea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-08-06].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Gagea Salisb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-06].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 421. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Gagea in Flora of China. eFloras.org. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 85, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Lorenzo Peruzzi, Fabrizio Bartolucci, Flavio Frignani, Francesco Minutillo. Gagea tisoniana, a new species of Gagea Salisb. sect. Gagea (Liliaceae) from central Italy. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 155 (3), s. 337-347, 2007-11-01. DOI: 10.1111/j.1095-8339.2007.00710.x. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).
↑ A. Peterson, H. John, E. Koch, J. Peterson. A molecular phylogeny of the genus Gagea (Liliaceae) in Germany inferred from non-coding chloroplast and nuclear DNA sequences. „Plant Systematics and Evolution”. 245 (3-4): 145-162, maj 2004. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-003-0114-y. [dostęp 2009-05-01]. (ang.).
↑ L. Peruzzi, A. Peterson, J.M. Tison, J. Peterson. Phylogenetic relationships of Gagea Salisb. (Liliaceae) in Italy, inferred from molecular and morphological data matrices. „Plant Systematics and Evolution”. 276 (3-4): 219-234, grudzień 2008. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-008-0081-4. ISSN 1615-6110. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).
↑ A. Peterson, I. Levichevb, J. Peterson. Systematics of Gagea and Lloydia (Liliaceae) and infrageneric classification of Gagea based on molecular and morphological data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46 (2), s. 446-465, luty 2008. Elsevier. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.11.016. ISSN 1055-7903. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).
↑ Crescent Bloom: Gagea. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-03]. (ang.).
↑ Christopher Brickell: Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Muza S.A., 1993. ISBN 83-7079-157-3.
↑ Aleksander Łukasiewicz: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).

[ing-3] Gagea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-08-06].

[powo-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Gagea Salisb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-06].

[philips-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 421. ISBN 0-333-74890-5.

[efloras-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Gagea in Flora of China. eFloras.org. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 85, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[8] Lorenzo Peruzzi, Fabrizio Bartolucci, Flavio Frignani, Francesco Minutillo. Gagea tisoniana, a new species of Gagea Salisb. sect. Gagea (Liliaceae) from central Italy. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 155 (3), s. 337-347, 2007-11-01. DOI: 10.1111/j.1095-8339.2007.00710.x. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).

[9] A. Peterson, H. John, E. Koch, J. Peterson. A molecular phylogeny of the genus Gagea (Liliaceae) in Germany inferred from non-coding chloroplast and nuclear DNA sequences. „Plant Systematics and Evolution”. 245 (3-4): 145-162, maj 2004. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-003-0114-y. [dostęp 2009-05-01]. (ang.).

[10] L. Peruzzi, A. Peterson, J.M. Tison, J. Peterson. Phylogenetic relationships of Gagea Salisb. (Liliaceae) in Italy, inferred from molecular and morphological data matrices. „Plant Systematics and Evolution”. 276 (3-4): 219-234, grudzień 2008. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-008-0081-4. ISSN 1615-6110. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).

[11] A. Peterson, I. Levichevb, J. Peterson. Systematics of Gagea and Lloydia (Liliaceae) and infrageneric classification of Gagea based on molecular and morphological data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46 (2), s. 446-465, luty 2008. Elsevier. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.11.016. ISSN 1055-7903. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).

[12] Crescent Bloom: Gagea. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-03]. (ang.).

[13] Christopher Brickell: Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Muza S.A., 1993. ISBN 83-7079-157-3.

[14] Aleksander Łukasiewicz: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne