Złoć

Złoć
Ilustracja
Złoć żółta
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

liliowate

Rodzaj

złoć

Nazwa systematyczna
Gagea Salisb.
Ann. Bot. (König & Sims) 2: 555. 1 Sep 1806[3]
Typ nomenklatoryczny

nie desygnowany (non designatus)[3]

Złoć (Gagea Salisb.) – rodzaj roślin z rodziny liliowatych. Należy do niego ponad 200 gatunków[4]. Występują one w Eurazji, północnej Afryce i północnozachodniej Ameryce Północnej. Do polskiej flory należy 5–6 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego). Przedstawiciele rodzaju rosną na różnych siedliskach – w lasach, zaroślach, łąkach oraz na terenach pustynnych i skalistych[5].

Naukowa nazwa rodzajowa upamiętnia Sir Thomasa Gage'a (1781–1820) – lichenologa z Hengrave koło Suffolk[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje Europę (głównie zachodnią i południową), północną Afrykę i Azję, w wąskim ujęciu rodzaju sięgając na wschodzie do Azji Środkowej i zachodnich Himalajów[5]. W szerokim ujęciu należą tu także gatunki rosnące także we wschodniej Azji i północnozachodniej Ameryce Północnej[4]. Największe zróżnicowanie gatunków występuje w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji Środkowej[6].

Gatunki dziko rosnące w Polsce[7]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Po włączeniu tu rodzaju lilijka Lloydia do listy tej dochodzi także lilijka alpejska Lloydia serotina (L.) Rchb.Gagea serotina (L.) Ker Gawl.[4]

Morfologia

Pokrój
Nieduże rośliny zielne (do 15 cm wysokości), byliny cebulkowe[5].
Organy podziemne
Cebule owalne lub kuliste, otulone suchą okrywą i czasem kołnierzem pozostałości po liściach, u podstawy czasem z mniejszymi cebulkami[6].
Łodyga
Zwykle pojedyncza[6].
Liście
Nieliczne, odziomkowe wyrastające wprost z cebuli i dwa liście łodygowe, naprzeciwległe. Liście włosowate, równowąskie lub wąsko lancetowate[5][6].
Kwiaty
Rzadko pojedyncze, zwykle po kilka, do kilkunastu, skupionych w baldach, baldachogrono lub grono, kwiatostan podparty zwykle podsadką. Kwiaty obupłciowe z 6 wolnymi listkami okwiatu w dwóch okółkach. Okwiat żółty lub żółtozielony, bardzo rzadko biały (sekcja Anthericoides) lub w innym kolorze. Okwiat trwały, po przekwitnieniu często powiększający się i otulający owoc. Pręcików 6 równych lub 3 z nich dłuższe. Nitki pręcików włosowate, czasem u nasady rozszerzone i spłaszczone. Zalążnia trójkomorowa, w każdej komorze rozwija się wiele zalążków. Szyjka słupka długa, znamię główkowato rozszerzone lub trójdzielne[6].
Owoce
Torebka, zwykle trójkanciasta. Nasion wiele drobnych, kulistych (u gatunków leśnych i łąkowych) lub spłaszczonych (u rosnących na pustyniach)[6][5].

Biologia

Kwitnące wczesną wiosną geofity. Liczba chromosomów 2n = 24, 36, 48, 60, 72, 106.

Systematyka

Rodzaj z wieloma podobnymi do siebie gatunkami, często trudnymi do identyfikacji, słabo opisanymi. Jeszcze w XXI wieku wciąż opisywane są nowe gatunki także z Europy (np. Gagea tisoniana opisana ze środkowych Włoch w 2007 roku). Gatunki wyróżniane są na podstawie kryteriów morfologicznych, ale także anatomicznych, kariologicznych, ekologicznych i fitogeograficznych[8]. Słaby stopień poznania tego rodzaju wynika ze stosunkowo niewielkiego zróżnicowania morfologicznego roślin, krótkiego okresu wzrostu nad powierzchnią ziemi, możliwości hybrydyzacji i braku monografii[9].

Podział rodzaju na sekcje wciąż ulega modyfikacjom. Niektóre gatunki tworzą wyraźne grupy monofiletyczne, relacje między innymi pozostają wciąż przedmiotem badań, formułowane są wciąż nowe koncepcje systematyczne[10]. W świetle badań molekularnych pewne jest, że kladem bazalnym rodzaju jest sekcja Anthericoides z występującymi nad Morzem Śródziemnym gatunkami G. graeca i G. trinervia. W obrębie rodzaju umieszczane są też obecnie gatunki wyróżnianego wcześniej odrębnie rodzaju lilijka (Lloydia L.), wydzielone jako sekcja[11].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należy do podrodziny Lilioideae Eaton (synonimy: Erythroniaceae Martynov, Fritillariaceae R. A. Salisbury, Liriaceae Batsch, Medeolaceae Takhtajan, Tulipaceae Batsch). Obok Gagea należy do niej 10 innych rodzajów tworzących klad bazalny w obrębie rodziny liliowatych Liliaceae Jussieu z rzędu liliowców Liliales Perleb.

Pozycja systematyczna rodzaju w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.)[12].

Wykaz gatunków[4]
  • Gagea × absurda Levichev
  • Gagea afghanica A.Terracc.
  • Gagea aipetriensis Levichev
  • Gagea alashanica Y.Z.Zhao & L.Q.Zhao
  • Gagea alberti Regel
  • Gagea alexeenkoana Miscz.
  • Gagea alexejana Kamelin ex Levichev
  • Gagea alexii Ali & Levichev
  • Gagea algeriensis (Chabert) Chabert ex Batt.
  • Gagea alii Levichev
  • Gagea almaatensis Levichev, A.Peterson & J.Peterson
  • Gagea altaica Schischk. & Sumnev.
  • Gagea amblyopetala Boiss. & Heldr.
  • Gagea ancestralis Levichev
  • Gagea angelae Levichev & Schnittler
  • Gagea angrenica Levichev
  • Gagea anisopoda Popov
  • Gagea antakiensis Kayikçi, Ocak & Teksen
  • Gagea apulica Peruzzi & J.-M.Tison
  • Gagea artemczukii Krasnova
  • Gagea azutavica Kotukhov
  • Gagea baluchistanica Levichev & Ali
  • Gagea baschkyzylsaica Levichev
  • Gagea bashoensis Ali
  • Gagea bergii Litv.
  • Gagea bezengiensis Levichev
  • Gagea bithynica Pascher
  • Gagea bohemica (Zauschn.) Schult. & Schult.f.
  • Gagea bornmuelleriana Pascher
  • Gagea bowes-lyonii Levichev
  • Gagea brevistolonifera Levichev
  • Gagea bulbifera (Pall.) Salisb.
  • Gagea caelestis Levichev
  • Gagea calantha Levichev
  • Gagea calcicola Zarrei & Wilkin
  • Gagea calyptrifolia Levichev
  • Gagea capillifolia Vved.
  • Gagea capusii A.Terracc.
  • Gagea caroli-kochii Grossh.
  • Gagea chabertii A.Terracc.
  • Gagea chanae Grossh.
  • Gagea charadzeae Davlian.
  • Gagea chinensis Y.Z.Zhao & L.Q.Zhao
  • Gagea chitralensis S.Dasgupta & Deb
  • Gagea chlorantha (M.Bieb.) Schult. & Schult.f.
  • Gagea chloroneura Rech.f.
  • Gagea chomutovae (Pascher) Pascher
  • Gagea chrysantha (Jan) Schult. & Schult.f.
  • Gagea circumplexa Vved.
  • Gagea commutata K.Koch
  • Gagea confusa A.Terracc.
  • Gagea cuneata Levichev & Murtaz.
  • Gagea czatkalica Levichev
  • Gagea daghestanica Levichev & Murtaz.
  • Gagea daqingshanensis L.Q.Zhao & Jie Yang
  • Gagea davlianidzeae Levichev
  • Gagea dayana Chodat & Beauverd
  • Gagea delicatula Vved.
  • Gagea deserticola Levichev
  • Gagea divaricata Regel
  • Gagea drummondii Levichev & Ali
  • Gagea dschungarica Regel
  • Gagea dubia A.Terracc.
  • Gagea durieui Parl.
  • Gagea eleonorae Levichev
  • Gagea exilis Vved.
  • Gagea fedtschenkoana Pascher
  • Gagea ferganica Levichev
  • Gagea fibrosa (Desf.) Schult. & Schult.f.
  • Gagea filiformis (Ledeb.) Kar. & Kir.
  • Gagea flavonutans (H.Hara) Zarrei & Wilkin
  • Gagea foliosa (C.Presl) Schult. & Schult.f.
  • Gagea fragifera (Vill.) E.Bayer & G.López
  • Gagea gageoides (Zucc.) Vved.
  • Gagea germainae Grossh.
  • Gagea glacialis K.Koch
  • Gagea glaucescens Levichev
  • Gagea goekyigitii Eker & Teksen
  • Gagea goljakovii Levichev
  • Gagea gracillima Pamp.
  • Gagea graeca (L.) Irmisch
  • Gagea graminifolia Vved.
  • Gagea granatellii (Parl.) Parl.
  • Gagea granulosa Turcz.
  • Gagea gymnopoda Vved.
  • Gagea gypsacea Levichev
  • Gagea × haeckelii C.W.Dufft & M.Schulze
  • Gagea helenae Grossh.
  • Gagea hiensis Pascher
  • Gagea hissarica Lipsky
  • Gagea humicola Levichev
  • Gagea huochengensis Levichev
  • Gagea ignota Levichev
  • Gagea incrustata Vved.
  • Gagea intercedens Pascher
  • Gagea iranica Zarrei & Zarre
  • Gagea jaeschkei Pascher
  • Gagea japonica Pascher
  • Gagea jensii Levichev & Schnittler
  • Gagea jispensis Ali & Levichev
  • Gagea joannis Grossh.
  • Gagea juliae Pascher
  • Gagea kamelinii Levichev
  • Gagea kneissea J.Thiébaut
  • Gagea kopetdagensis Vved.
  • Gagea kunawurensis (Royle) Greuter
  • Gagea kuraiensis Levichev
  • Gagea kuraminica Levichev
  • Gagea lacaitae A.Terracc.
  • Gagea leosii Ali & Levichev
  • Gagea libanotica (Hochst.) Greuter
  • Gagea lojaconoi Peruzzi
  • Gagea longiscapa Grossh.
  • Gagea × luberonensis J.-M.Tison
  • Gagea ludmilae Levichev
  • Gagea lusitanica A.Terracc.
  • Gagea lutea (L.) Ker Gawl.złoć żółta
  • Gagea luteoides Stapf
  • Gagea maeotica Artemczuk
  • Gagea marchica Henker, Kiesew., U.Raabe & Rätzel
  • Gagea mauritanica Durieu
  • Gagea menitskyi Levichev
  • Gagea mergalahensis Ali & Levichev
  • Gagea michaelis Golosk.
  • Gagea micrantha (Boiss.) Pascher
  • Gagea minima (L.) Ker Gawl.złoć mała
  • Gagea minutiflora Regel
  • Gagea minutissima Vved.
  • Gagea moniliformis J.-M.Tison
  • Gagea multipedunculifera Levichev
  • Gagea nabievii Levichev
  • Gagea nakaiana Kitag.
  • Gagea neopopovii Golosk.
  • Gagea nevadensis Boiss.
  • Gagea noltiei Peruzzi, J.-M.Tison, A.Peterson & J.Peterson
  • Gagea novoascanica Klokov
  • Gagea olgae Regel
  • Gagea omalensis J.-M.Tison
  • Gagea paedophila Vved.
  • Gagea pakistanica Levichev & Ali
  • Gagea × pampaninii A.Terracc.
  • Gagea paniculata Levichev
  • Gagea pauciflora (Turcz. ex Trautv.) Ledeb.
  • Gagea pedata Levichev
  • Gagea peduncularis (C.Presl) Pascher
  • Gagea peruzzii J.-M.Tison
  • Gagea podolica Schult. & Schult.f.
  • Gagea × polidorii J.-M.Tison
  • Gagea polymorpha Boiss.
  • Gagea × pomeranica R.Ruthe
  • Gagea popovii Vved.
  • Gagea praemixta Vved.
  • Gagea pratensis (Pers.) Dumort.złoć łąkowa
  • Gagea pseudominutiflora Levichev
  • Gagea pseudopeduncularis J.-M.Tison
  • Gagea punjabica Levichev & Ali
  • Gagea pusilla (F.W.Schmidt) Sweet
  • Gagea quasitenuifolia Levichev
  • Gagea quettica Levichev & Ali
  • Gagea ramulosa A.Terracc.
  • Gagea rawalpindica Levichev & Ali
  • Gagea reinhardii Levichev
  • Gagea reticulata (Pall.) Schult. & Schult.f.
  • Gagea reverchonii Degen
  • Gagea rigida Boiss. & Spruner
  • Gagea robusta Zarrei & Wilkin
  • Gagea rubicunda Meinsh.
  • Gagea rubinae Ali
  • Gagea rufidula Levichev
  • Gagea rupicola Levichev
  • Gagea sarmentosa K.Koch
  • Gagea sarysuensis Murz.
  • Gagea schachimardanica Levichev
  • Gagea schugnanica Levichev & Navruzsh.
  • Gagea scythica Artemczuk
  • Gagea serotina (L.) Ker Gawl.lilijka alpejska
  • Gagea setifolia Baker
  • Gagea shmakoviana Levichev
  • Gagea sicula Lojac.
  • Gagea siphonantha Rech.f.
  • Gagea sivasica Hamzaoglu
  • Gagea soleirolii F.W.Schultz
  • Gagea spathacea (Hayne) Salisb.złoć pochwolistna
  • Gagea spelaea Levichev & Lazkov
  • Gagea spumosa Levichev
  • Gagea staintonii Rech.f.
  • Gagea stepposa L.Z.Shue
  • Gagea subtilis Vved.
  • Gagea sulfurea Miscz.
  • Gagea tadshikistanica Levichev
  • Gagea takhtajanii Levichev
  • Gagea talassica Levichev
  • Gagea taschkentica Levichev
  • Gagea taurica Steven
  • Gagea tenera Pascher
  • Gagea tenuissima Miscz.
  • Gagea tesquicola Krasnova
  • Gagea × theobaldii Brügger
  • Gagea tisoniana Peruzzi, Bartolucci, Frignani & Minut.
  • Gagea toktogulii Levichev
  • Gagea toppinii S.Dasgupta & Deb
  • Gagea transversalis Steven
  • Gagea triflora (Ledeb.) Schult. & Schult.f.
  • Gagea trinervia (Viv.) Greuter
  • Gagea turanica Levichev
  • Gagea ucrainica Klokov
  • Gagea ugamica Pavlov
  • Gagea ulazsaica Levichev
  • Gagea uliginosa Siehe & Pascher
  • Gagea utriculosa Levichev
  • Gagea × vaga Levichev
  • Gagea vaginata Pascher
  • Gagea vanensis Teksen & Karaman
  • Gagea vegeta Vved.
  • Gagea villosa (M.Bieb.) Sweetzłoć polna
  • Gagea villosula Vved.
  • Gagea vvedenskyi Grossh.
  • Gagea wallichii Levichev & Ali
  • Gagea wendelboi Rech.f.
  • Gagea xiphoidea Levichev

Zastosowanie

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. W krajach o łagodnym klimacie w ogrodach skalnych uprawia się Gagea graeca i G. penduncularis[13]. W Polsce wszystkie rodzime gatunki wskazywane są jako ciekawy i barwny, wczesnowiosenny element kompozycji zieleńców, zwłaszcza w przypadku masowego występowania (uprawy) pod drzewami i krzewami, stanowiący uzupełnienie dla zawilców i fiołków[14].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).
  3. a b Gagea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-08-06].
  4. a b c d e f Gagea Salisb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-06].
  5. a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 421. ISBN 0-333-74890-5.
  6. a b c d e f Gagea in Flora of China. eFloras.org. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).
  7. a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 85, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. Lorenzo Peruzzi, Fabrizio Bartolucci, Flavio Frignani, Francesco Minutillo. Gagea tisoniana, a new species of Gagea Salisb. sect. Gagea (Liliaceae) from central Italy. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 155 (3), s. 337-347, 2007-11-01. DOI: 10.1111/j.1095-8339.2007.00710.x. [dostęp 2009-01-05]. (ang.). 
  9. A. Peterson, H. John, E. Koch, J. Peterson. A molecular phylogeny of the genus Gagea (Liliaceae) in Germany inferred from non-coding chloroplast and nuclear DNA sequences. „Plant Systematics and Evolution”. 245 (3-4): 145-162, maj 2004. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-003-0114-y. [dostęp 2009-05-01]. (ang.). 
  10. L. Peruzzi, A. Peterson, J.M. Tison, J. Peterson. Phylogenetic relationships of Gagea Salisb. (Liliaceae) in Italy, inferred from molecular and morphological data matrices. „Plant Systematics and Evolution”. 276 (3-4): 219-234, grudzień 2008. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-008-0081-4. ISSN 1615-6110. [dostęp 2009-01-05]. (ang.). 
  11. A. Peterson, I. Levichevb, J. Peterson. Systematics of Gagea and Lloydia (Liliaceae) and infrageneric classification of Gagea based on molecular and morphological data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46 (2), s. 446-465, luty 2008. Elsevier. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.11.016. ISSN 1055-7903. [dostęp 2009-01-05]. (ang.). 
  12. Crescent Bloom: Gagea. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-03]. (ang.).
  13. Christopher Brickell: Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Muza S.A., 1993. ISBN 83-7079-157-3.
  14. Aleksander Łukasiewicz: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.

Media użyte na tej stronie

Gagea minima kz08.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gagea minima in Park Leśny Klęskowo, Szczecin, NW Poland
Gagea pratensis subsp. pratensis sl2.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bulbs

Taxonym: Gagea pratensis subsp. pratensis ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Irrbling near Schönberg am Kamp, district Krems-Land, Lower Austria - ca. 350 m a.s.l.

Habitat: wineyard