Złota Orda

Złota Orda
Зүчийн улс
ok. 1260–1502
Flaga Złotej Ordy
Flaga Złotej Ordy
Stolica

Saraj

Typ państwa

Chanat

Głowa państwa

chan Sajid-Ahmad I

Data powstania

ok. 1260

Data likwidacji

1502

Mapa Złotej Ordy
Złota Orda w 1300 roku

Złota Orda (również Chanat Kipczacki[1]) – historyczne państwo mongolskie, założone ok. 1240 r. w zachodniej części imperium Czyngis-chana przez jego wnuka Batu-chana, ze stolicą w Saraj Batu.

Nazwa

Nazwa „Złota Orda” pojawia się po raz pierwszy w pochodzącej z drugiej połowy XVI wieku rosyjskiej tzw. Historii Kazańskiej[2]. Nazwa ta przyjęła się w języku rosyjskim, a następnie także w nowożytnej historiografii, jednakże we współczesnych Złotej Ordzie źródłach zarówno rosyjskich, jak i perskich, jest nazywana „Ułusem Dżocziego”. W źródłach perskich używa się także określenia geograficznego – „Step Kipczacki” (pers. Deszt-e Kipczak). Kiedy ruskie latopisy piszą o „udaniu się do Ordy”, słowo „orda” jest używane w pierwotnym, mongolskim znaczeniu – obozu władcy, miejsca gdzie rozbito jego namiot. W imperium mongolskim rezydencja Wielkiego Chana była określana jako „złota” orda. Prawdopodobnie w jakiś czas po rozpadzie imperium przymiotnik „złoty” zaczęto stosować także do rezydencji chanów dzielnicowych, takich jak chan Ułusu Dżocziego, co musiało zostać zapożyczone przez Rosjan, przy czym określenie „Złota Orda” zostało przez nich użyte na oznaczenie całego państwa potomków Dżocziego[3].

Historia

Po podbojach, w największym zasięgu Złota Orda obejmowała terytoria na zachód od Irtyszu do gór Kaukazu, Morza Czarnego i dorzecza Wołgi i Kamy, przy uzależnieniu wszystkich księstw ruskich. Początkowo była podzielona na dwie odrębne części: Błękitną Ordę (właściwą, zachodnią) i Białą Ordę (wschodnią). Obie części połączył w 1378 roku Tochtamysz.

W 1395 roku całe państwo zostało podbite i zwasalizowane przez Timura Chromego.

Od XIV wieku kraj pogrążał się w stopniowej destabilizacji. Na początku XV wieku rozpadł się na chanaty syberyjski, astrachański, kazański, krymski, uzbecki i inne. Po 1435 r. nastąpiła odbudowa kraju jako Wielka Orda. Kres Wielkiej Ordzie położył najazd wojsk chanatu krymskiego pod wodzą chana Mengli I Gireja w 1502 roku.

Terytorium Złotej Ordy za panowania chana Ozbega

Chanowie Błękitnej Ordy i Złotej Ordy

Chanowie Złotej Ordy

Złota Orda w 1389

Zobacz też

Przypisy

  1. Golden Horde, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2014-03-19] (ang.).
  2. Charles J. Halperin: Russia and the Golden Horde. Bloomington: Indiana University Press, 1987, s. 72–73. ISBN 0-253-35033-6.
  3. Nicola Di Cosmo, Allen J. Frank, Peter B. Golden (eds.): The Cambridge History of Inner Asia: The Chinggisid Age. Cambridge: Cambridge University Press, 2009, s. 68. ISBN 978-0-521-84926-5.; Christopher P. Atwood: Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. New York: Facts on File, Inc., 2004, s. 201. ISBN 978-1-4381-2922-8.

Media użyte na tej stronie

Flag of Golden Horde-2-.svg
Autor: Original uploader was Lord Leatherface, Licencja: CC-BY-SA-3.0
The purported flag of the Golden Horde, as shown in the Catalan Atlas (1375).

Based on Early Mongol Flags at crwflags.com:

One of the charges is a crescent and the other looks like a simplified form of the tamga from the flag of Idel Ural. On different copies of the flag, the crescent has different size; it is often smaller than shown here, sometimes even reduced into a simple oblique stroke and conjoined with the other charge into a si[n]gle symmetrical object; the other charge also sometimes lacks the oblique part [2, 3]. It was obviously difficult to draw the charges always the same way. The cities with this flag which are easy to identify are [2, 7, 8]: Sarai, the capital (spelled Sarra) - there is also a depiction of the ruler, "Jani Beg Lord of Sarai" ("Jambech senyor de Sarra"); Tana, present-day Azov, Russia; and Urgench, Uzbekistan (spelled Organci, with a cedilla under the c; nowadays ruined). This flag is a variant of the flag of "Emperor of Sarai" ("Emperador de Sara") from "Libro del conoscimiento de los reinos" [7] and might be the one that had really existed, considering the similarity of its charges with those from the flag of Idel Ural.
[2] Enciclopedia universal ilustrada, vol. XXI, Espan~a Madrid: Espasa-Calpe S.A., 1968
[3] Istorija otkric'a i istraz<ivanja, vol. I: Poc<etak istraz<ivanja; Mladinska knjiga, Ljubljana, 1979; Original title: A History of Discovery and Exploration, vol. I: The Search Begins;(C) 1973 Aldus Books Limited, London
[7] Libro del Conoscimiento. Viajes medievales, vol. I Madrid: Fundacio'n Jose' Antonio de Castro, 2005 ISBN 84-96452-11-5 (complete edition) ISBN 84-96452-12-3 (vol. I) [e9s50]
[8] A[p]pendices. (Ibid.)
Tomislav Todorovic, 21 April 2007
GoldenHorde1300.png
Autor: Gabagool, Licencja: CC BY 3.0
Locator map of the Golden Horde, c. 1300. (Partially based on Atlas of World History (2007) - The World 1200-1300, map)
Golden Horde Uzbek.png
Autor: O.Mustafin, Licencja: CC0
Золота Орда за правління Узбека
Golden Horde 1389.svg
Autor: MapMaster, Licencja: CC-BY-SA-3.0

The domains of the Golden Horde in the year 1389, before the Tokhtamysh-Timur war. The rivers are shown in blue, the 2006 international borders in light brown, and important cities of 1389 with a black circle. The capital of the Golden Horde, Sarai is shown with a gold star. Kiev, Moscow, Novgorod and Vilnius are shown as circles.

This map uses a Lambert azimuthal equal-area projection.