Złotorost ścienny

Złotorost ścienny
	; Plecha z pomarańczowymi apotecjami
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	złotorostowce
Rodzina	złotorostowate
Rodzaj	złotorost
Gatunek	złotorost ścienny
	Nazwa systematyczna
	Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.; Lich. Arctoi: 69 (1860)

Plecha z nielicznymi apotecjami w początkowej fazie rozwoju

Silnie rozrośnięte plechy

Rośnie również na betonie i skałach

Złotorost ścienny (Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.) – gatunek grzybów z rodziny złotorostowatych (Teloschistaceae)^[1]. Ze względu na symbiozę z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xanthoria, Teloschistaceae, Teloschistales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy gatunek ten zdiagnozowany został w 1753 przez Karola Linneusza jak Lichen parietinus (porost ścienny)^[1]. Do rodzaju Xanthoria został przeniesiony w 1860 r.

Niektóre synonimy nazwy naukowej^[3]:

Blasteniospora parietina (L.) Trevis. 1853
Geissodea parietina (L.) J. St.-Hil. 1805
Imbricaria parietina (L.) DC. 1805
Lichen parietinus L. 1753
Lobaria parietina (L.) Hoffm. 1796
Parmelia parietina (L.) Ach. 1803)
Physcia ectanea (Ach.) Linds. 1869
Physcia parietina (L.) De Not. 1847
Platysma parietinum (L.) Frege 1812
Teloschistes parietinus (L.) Norman 1853
Xanthoria ectanea (Ach.) Räsänen ex Filson 1969

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Morfologia

Plecha

Tworzy listkowatą, rozetkowatą lub nieregularną plechę z glonami protokokkoidalnymi. Rozpoznano dwa gatunki tych glonów: Trebouxia arboricola i Trebouxia irregularis^[4]. Plecha osiąga szerokość 2-10, wyjątkowo do 20 cm i jej górna powierzchnia ma w miejscach dobrze oświetlonych intensywnie żółtą lub żółtopomarańczową barwę, w zacienionych jest żółtozielona lub szarozielona. Plecha jest głęboko wcinana, jej odcinki są gładkie lub pomarszczone i mają szerokość do 5 mm. Ściśle przylega do podłoża, wznoszą się tylko jej brzegi. Brzegi plechy są poszerzone i zaokrąglone, stykają się z sobą lub zachodzą na siebie. Dolna powierzchnia plechy jest pomarszczona lub żyłkowana i biaława, żółtawe są tylko jej brzegi. Chwytników brak.

Rozmnażanie

Nie wytwarza ani urwistków, ani izydiów, rozmnaża się wyłącznie przez zarodniki^[5]. Rozmnaża się głównie płciowo; na plesze prawie zawsze występują siedzące lub na krótkich trzoneczkach apotecja lekanorowe. Mają średnicę 1-6 mm i ciemniejsze od plechy tarczki o barwie od żółtopomarańczowej do brunatnopomarańczowej. Brzeżek tarczek jest w kolorze plechy, gładki lub karbowany^[6]. Pyknidia występują rzadko, są zanurzone w plesze i zazwyczaj nieco od niej ciemniejsze^[7].

Budowa mikroskopowa;

Hymenium bezbarwne, o grubości 50-80 um. Hypotecjum bezbarwne lub bladobrązowe, o grubości 15-50 um. Wstawki (parafizy) proste lub rozgałęzione, cylindryczne. Zarodników powstaje po 8 w każdym worku, są dwukomórkowe, elipsoidalne, dwubiegunowe i mają rozmiar 12-16 × 5-9 μm. Posiadają przegrodę o grubości 3-8 μm. Pykniospory elipsoidalne, o rozmiarach 2,5-4 x 1-1,5 μm^[7].

Reakcje barwne

Plecha K + purpurowa^[6].

Występowanie i siedlisko

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony; występuje na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy^[8]. W Polsce jest pospolity na terenie całego kraju^[2].

Rośnie na korze i drewnie drzew i krzewów, zarówno liściastych, jak i iglastych (rzadziej), a także na skałach wapiennych, betonie i na słomianych dachach^[6].

Swoje szerokie rozprzestrzenienie złotorost ścienny zawdzięcza dużej odporności na zanieczyszczenia. Jest w dużym stopniu odporny również na metale ciężkie, z tego też powodu znalazł zastosowanie w biomonitoringu^[9]. Na skali porostowej znajduje się w 3 grupie porostów mogących rosnąć w powietrzu silnie zanieczyszczonym.

Jest gatunkiem azotolubnym, z tego też powodu często występuje na obszarach zaludnionych i rolniczych, o dużym stopniu eutrofizacji^[10]. Za przyczynę powrotu tego gatunku w XX wieku do lokalnej flory porostów w prowincji Ontario w południowej Kanadzie uważa się właśnie odkładanie się w glebie azotanów wskutek rozwoju przemysłu i rolnictwa^[11].

Czasami na plesze złotorostu ściennego można zobaczyć różowe grudki. Są to sporodochia pasożytującego na nim grzyba Illosporiopsis christiansenii^[12].

Biochemia

Większość porostów wytwarza grupę związków chemicznych zwanych kwasami porostowymi^[6]. Złotorost ścienny wytwarza związek chemiczny o nazwie antrachinon. Jego pomarańczowe kryształki znajdują się w górnej korze plechy. W wytwarzaniu tego związku bierze udział promieniowanie UV oraz enzymy z grupy fotosyntetaz wytwarzane przez znajdujące się w nim glony z rodzaju Trebouxia^[13]. Ponadto złotorost ścienny w mniejszych ilościach wytwarza fallacinal, emodyny, teloschistin i kwas parietynowy^[7]. Parietyna wykazuje silną fluorescencję pod wpływem światła UV, jest także wskaźnikiem kwasowo-zasadowym ujawniającym swoją barwą odczyn środowiska^[14]^[15].

Wodny ekstrakt X. parietina wykazuje dobrą aktywność przeciwwirusową in vitro. Hamuje replikację ludzkiego wirusa paragrypy typu 2^[16].

Gatunki podobne

Najbardziej podobny jest występujący w takich samych siedliskach złotorost wieloowocnikowy (Xanthoria polycarpa). Ma jednak mniejszą i bardziej poduszeczkowatą plechę, oraz większe i bardziej liczne (w stosunku do wielkości plechy) owocniki^[6]. Na skałach rośnie złotorost pyszny (Xanthoria elegans), który również nie wytwarza urwistków. Ma jednak węższe, bardziej wypukłe odcinki plechy, ponadto ściśle przylegające do podłoża, trudne do oderwania^[7].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
↑ Species Fungorum. [dostęp 2014-04-25]. (ang.).
↑ VernonV. Ahmadjian VernonV., The lichen symbiosis, New York: John Wiley, 1993, s. 32–33, ISBN 0-471-57885-1, OCLC 27172295 .
↑ BruceB. McCune BruceB., Macrolichens of the Pacific Northwest, LindaL. Geiser i inni, Corvallis: Oregon State University Press, 1997, s. 321, ISBN 0-87071-394-9, OCLC 36284208 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
↑ ^a ^b ^c ^d Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-05-06].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
↑ Brunialti G, Frati L. (2007). Biomonitoring of nine elements by the lichen Xanthoria parietina in Adriatic Italy: A retrospective study over a 7-year time span.Science of the Total Environment 387(1–3): 289-300
↑ Gaio-Oliveira G, Dahlman L, Palmqvist K, Máguas C. (2004). "Ammonium uptake in the nitrophytic lichen Xanthoria parietina and its effects on vitality and balance between symbionts."Lichenologist 36: 75–86
↑ Brodo IM, Lewis C, Craig B. (2007). "Xanthoria parietina, a coastal lichen, rediscovered in Ontario." Northeastern Naturalist 14(2): 300–6
↑ Images of British Lichenicolous Fungi. [dostęp 2016-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-17)].
↑ Solhaug KA, Gauslaa Y. (2004). "Photosynthates stimulate the UV-B induced fungal anthraquinone synthesis in the foliose lichen Xanthoria parietina." Plant Cell and Environment 27: 167–76
↑ MarekM. Ples MarekM., Światło zimne z natury - berberyna i parietyna, „Biologia w Szkole”, 4 (2018), Poznań: Forum Media Polska Sp. z o.o., s. 59-63 .
↑ MarekM. Ples MarekM., Parietyna - doskonalsza metoda pozyskiwania, „Biologia w Szkole”, 4 (2018), Poznań: Forum Media Polska Sp. z o.o., s. 60-63 .
↑ Karagoz A, Aslan A. (2005). Antiviral and cytotoxic activity of some lichen extracts. Biologia 60(3): 281–6

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).

[faltynowicz-2] Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.

[sf-3] Species Fungorum. [dostęp 2014-04-25]. (ang.).

[4] VernonV. Ahmadjian VernonV., The lichen symbiosis, New York: John Wiley, 1993, s. 32–33, ISBN 0-471-57885-1, OCLC 27172295 .

[5] BruceB. McCune BruceB., Macrolichens of the Pacific Northwest, LindaL. Geiser i inni, Corvallis: Oregon State University Press, 1997, s. 321, ISBN 0-87071-394-9, OCLC 36284208 .

[wojciak-6] Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.

[herbaria-7] Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-05-06].

[8] Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].

[9] Brunialti G, Frati L. (2007). Biomonitoring of nine elements by the lichen Xanthoria parietina in Adriatic Italy: A retrospective study over a 7-year time span.Science of the Total Environment 387(1–3): 289-300

[10] Gaio-Oliveira G, Dahlman L, Palmqvist K, Máguas C. (2004). "Ammonium uptake in the nitrophytic lichen Xanthoria parietina and its effects on vitality and balance between symbionts."Lichenologist 36: 75–86

[11] Brodo IM, Lewis C, Craig B. (2007). "Xanthoria parietina, a coastal lichen, rediscovered in Ontario." Northeastern Naturalist 14(2): 300–6

[12] Images of British Lichenicolous Fungi. [dostęp 2016-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-17)].

[13] Solhaug KA, Gauslaa Y. (2004). "Photosynthates stimulate the UV-B induced fungal anthraquinone synthesis in the foliose lichen Xanthoria parietina." Plant Cell and Environment 27: 167–76

[14] MarekM. Ples MarekM., Światło zimne z natury - berberyna i parietyna, „Biologia w Szkole”, 4 (2018), Poznań: Forum Media Polska Sp. z o.o., s. 59-63 .

[15] MarekM. Ples MarekM., Parietyna - doskonalsza metoda pozyskiwania, „Biologia w Szkole”, 4 (2018), Poznań: Forum Media Polska Sp. z o.o., s. 60-63 .

[16] Karagoz A, Aslan A. (2005). Antiviral and cytotoxic activity of some lichen extracts. Biologia 60(3): 281–6

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne