Zabłocie (Żywiec)

Zabłocie

Dzielnica Żywca
Dworzec PKP
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	żywiecki
Miasto	Żywiec
Data założenia	XV wiek
W granicach Żywca	1 stycznia 1950[1]
Powierzchnia	8,232[2] km²
Populacja (2010) • liczba ludności	~7.700[2]
• gęstość	~935,37 os./km²
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	34-300
Tablice rejestracyjne	SZY
Położenie na mapie Żywca (c) I, Adam midor, CC-BY-SA-3.0
Portal Polska

Zabłocie – dzielnica Żywca, położona na lewym brzegu rzeki Soły. Do 1950 roku stanowiła odrębną wieś będącą siedzibą gminy Zabłocie.

Położenie

Zabłocie położone jest w zachodniej części miasta i rozciąga się wzdłuż lewego brzegu rzeki Soły.

Dzielnica graniczy:

• od północy – z wsiami Łodygowice i Zarzecze
• od wschodu – z dzielnicami Śródmieście i Sporysz
• od południa – z wsią Wieprz
• od zachodu – z dzielnicą Podlesie oraz wsiami Leśna, Sienna i Pietrzykowice

Przez dzielnicę przebiega droga ekspresowa S1 łącząca miasto z granicą ze Słowacją w Zwardoniu.

Historia

Powstanie miejscowości i okres do czasu rozbiorów

Zabłocie było jedną z dwunastu najstarszych wsi, powstałych w XV wieku na obrzeżach miasta Żywca^[3]. W opisie ziemi żywieckiej nazwę obecnej dzielnicy Zabłocie, jako osobnej miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Zablocze, wymienia w latach (1470–1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[4]. Rozlokowana została ona przy głównym trakcie wiodącym w kierunku Przełęczy Zwardońskiej i połączona z Żywcem brodem na Sole^[a][5].

Do Żywca należał położony na lewej stronie Soły las Kabat, zlokalizowany pomiędzy współczesną miejscowością Sienna a potokiem Kiemlichowiec, sięgający od rzeki do granicy z Lipową^[5]. W 1554 Jan Komorowski przyłączył do Żywca obszar o nazwie Łączki, zlokalizowany wzdłuż brzegu Soły. Teren ten należał wcześniej do Zabłocia i stanowił gminne pastwisko. Na lewobrzeżu położone były też stawy miejskie, zasilane wodą prowadzoną przez zabłockie pola. Dostęp do pól przez mieszczan w celu utrzymania kanałów nawadniającyh stał się zarzewiem konfliktu z mieszkańcami Zabłocia, który został zażegnany przez Piotra Komorowskiego poprzez przekazanie zabłocanom pastwiska na Grojcu w zamian za zezwolenie na przechodzenie przez ich pola^[6][7].

Wieś podzielona była na 11 ról, na których osadzono 22 rolników na półrolkach. Posiadali oni po 4 konie, odrabiali pańszczyzny tygodniowo po 2 dni konne i rocznie po 4 dni powabne (na wezwanie). Ponadto płacili czynsze i dostarczali do dworu daniny: raki, jarzębie, gęsi, kury, kapłony, jaja i cielę. Mieli też obowiązek przędzenia oprawy lnianej, dostarczania drzewa i przywozu soli z Wieliczki, którą wożono do Kamesznicy, gdzie była zbywana na Śląsk i Morawy^[3]. W folwarcznych ogrodach sadzono marchew, cebulę, pietruszkę, kapustę, rzepę, pasternak oraz uprawiano chmiel. Ponadto we wsi znajdowały się trzy stawy rybne.

W Zabłociu były dwa młyny. Młynarzami byli: Grzegorz Szafrański i Marcin Pawlus^[3]. Do II wojny światowej istniał również młyn wodny zlokalizowany przy obecnej ul. Futrzarskiej. Należał do rodziny Kłusaków^[8].

Zabłocie pod zaborem austriackim

Browar w Żywcu w XIX wieku

Ulica Główna w Zabłociu^[b] w I poł. XX wieku

Ulica Główna w Zabłociu^[b] w I poł. XX wieku

Fabryka Papieru na początku XX wieku

W 1784 przystąpiono do budowy drogi cesarskiej prowadzącej z Wadowic w kierunku Węgier, która poprowadzona została przez Zabłocie^[9]. Trasa ta uzyskała na terenie wsi nazwę ul. Głównej^[8].

Do początku XIX wieku Zabłocie stanowiło miejscowość rolniczą. Działały w niej młyny oraz funkcjonujący już w XVI wieku tartak. W 1819 powstał tu jeden z pierwszych zakładów przemysłowych – Fabryka Mydła i Świec Szymona Munka, zlokalizowana przy moście na Sole i ul. Głównej. Natomiast 1837 Karol Schrötter i Franciszek Männhardt uruchomili we wsi fabrykę sukna^[10].

Na bazie funkcjonującego w Żywcu młynu papierniczego, w 1833 Franciszek Augustin otworzył prawym brzegu Soły w pobliżu mostu niewielką manufakturę produkującą papier. W związku z rozpowszechnieniem się używania maszyn parowych do wyrobu papieru, żywiecka manufaktura papiernicza została postawiona w stan upadłości i zakupiona w 1842 przez Karola Schröttera z Zabłocia. Na teren zakładu zlokalizowanego w Żywcu przeniesiona została produkcja sukna z Zabłocia, natomiast w budynkach na terenie wsi rozpoczęto wytwarzanie papieru^[10].

Na miejscu działającej w przysiółku Pawlusie od XVIII wieku gorzelni, z inicjatywy księcia Albrechta Fryderyka Habsburga w 1856 został otwarty Arcyksiążęcy Browar w Żywcu^[11]. Pawlusie podzielone było na części należące administracyjnie do Zabłocia i do Wieprza. Browar zlokalizowany był w wieprzańskiej części przysiółka, jednak obszar ten związany był gospodarczo i kulturalnie z Zabłociem i Żywcem^[12].

Zabłocie należało do parafii rzymskokatolickiej w Żywcu, znajdowała się tu jednak kaplica św. Floriana, wybudowana w XIX wieku. W 1868 zabłocanie wystąpili o przydzielenie im osobnego ołtarza w należącym do żywieckiej parafii filialnym kościele św. Krzyża, na co uzyskali zgodę i wydzielony został im ołtarz św. Agnieszki. Podczas rozbudowy kaplicy św. Floriana w latach 1894–1895 powstało Stowarzyszenie Św. Floriana, przekształcone w 1902 w Towarzystwo Budowy Kościoła św. Floriana, które zajęło się zbiórką pieniędzy na budowę własnej świątyni dla Zabłocia^[13].

W sierpniu 1878 wieś uzyskała połączenie kolejowe z Bielskiem. Powstał tu dworzec kolejowy noszący nazwę „Żywiec”, w związku z niechęcią mieszkańców miasta do budowy stacji na ich terenie z uwagi na obawy o pojawienie się tam nowych mieszkańców pochodzenia żydowskiego^[c]. W 1884 oddano natomiast połączenie w kierunku Nowego Sączą oraz Czadcy w ramach Galicyjskiej Kolei Transwersalnej, dzięki czemu miejscowa stacja kolejowa została połączona z siecią kolejową Węgier^[14].

W 1892 powstał projekt budowy szkoły w Zabłociu, ponieważ młodzież zamieszkująca wieś z powodu braku placówki na miejscu uczęszczała do szkół na terenie Żywca. Z uwagi na obawę o zbyt wysoki koszt utrzymania szkoły został on jednak czasowo zarzucony i do sprawy powrócono w 1897 po wyborze nowej Rady Gminy, która zatwierdziła ten plan i szkoła ludowa w Zabłociu została otwarta 11 września 1899^[15].

Od 1898 w miejscowości rozpoczęła działalność Ochotnicza Straż Pożarna, natomiast w 1902 miejscowe władze zakupiły dawną posiadłość Hermana Munka zlokalizowaną pomiędzy ul. Główną a torem kolejowym, dokąd przeniesiona zostałą siedziba Urzędu Gminy^[15].

W 1899 w Zabłociu otwarty został punkt kaznodziejski Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Białej, należącej do Kościoła Ewangelickiego Austriackiej Przedlitawii^[16]. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, stacja kaznodziejska wraz z całą parafią w Białej weszła w skład Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w Małopolsce, stanowiąc część jego senioratu zachodniego^[17].

Powstawały coraz to nowe zakłady przemysłowe. W 1896 założono Fabrykę Parową Wyrobów Ślusarskich należąca do Zygmunta Rübnera. 1899 uruchomiona została destylarnia wódek Hermana Munka, działająca pod nazwą „Fabryka Rosolisów, Likieru, Rumu i Spirytualiów” i rozbudowana w 1902. Prowadzony był tu młyn, cegielnia, fabryka chemiczna Pauza, tartak, przedsiębiorstwo produkcji wód gazowanych oraz liczne zakłady rzemieślnicze^[12].

Wraz z rozwojem przemysłu na terenie Zabłocia, w którym praca stała się głównym zajęciem mieszkańców miejscowości, wieś zmieniła swój charakter, zabudowę i strukturę ludności, stając się przemysłowym przedmieściem Żywca i przyciągając nowych, napływowych mieszkańców. Miejscowi robotnicy, korzystając z kolei, dojeżdżali również do pracy w zakładach działających na terenie Bielska. Część mieszkańców zatrudniona była przy obsłudze sieci kolejowej. Działały jednak w dalszym ciągu mocno rozdrobnione zabłockie gospodarstwa, zajmowano się uprawą roli oraz hodowlą zwierząt. Zabudowa mieszkaniowa ludności trudniącej się rolnictwem miała charakter tzw. placów, powstałych poprzez grupowanie się domów służby wokół nieruchomości zajmowanych przez miejscowych kmieci. Plac tworzyło kilka lub kilkanaście budynków, a społeczeństwo je zamieszkujące prowadziło pracę i spędzało wolny czas w ramach powstałej wspólnoty. Nazwy placów były tworzone od nazwiska najwcześniejszych osadników na ich terenie, wobec czego od strony rzeki Leśnianka w kierunku Żywca znajdowały się place: Pawlusów, Sanetrów, Stokłosów, Stawarzów, Herzyków, Biernatów, Bielów, Kłusaków i Gowinów. Oprócz tego na zabudowę wsi składały się obiekty związane z przemysłem – zakłady i magazyny. Budynki mieszkalne, rolnicze i przemysłowe powstawały bez planu i w sposób niezorganizowany, a pomiędzy nimi przeprowadzone zostały wąskie i kręte drogi, które wcześniej umożliwiały dojazd do pól. Po przecięciu miejscowości przez linię kolejową została ona podzielona, w związku z czym utworzono wiadukty i strzeżone przejazdy przez tory. Jedyną uporządkowaną ulicą na terenie Zabłocia była ul. Główna, przy której mieściły się kamienice należące do właścicieli miejscowych zakładów przemysłowych oraz kupców żydowskich^[18].

Naprzeciwko dworca kolejowego znajdowała się restauracja i hotel Munk. Niedaleko mostu położony był sklep Tugenthata z artykułami kolonialnymi, natomiast artykuły papiernicze można było nabyć w niedalekim sklepie sióstr Kohn na rogu ul. Głównej^[b] i Wesołej, naprzeciwko Restauracji Pod Góralem. Przy ul. Głównej^[b] znajdowały się też apteka Szczepańskiego oraz magazyn artykułów rolniczych, gospodarstwa domowego i żelaznych. Znaleźć też można było piekarnie Sanetry, Anfrichta i Hechcera, a także drukarnię Ferbera.

Na terenie miejscowości działały rozliczne stowarzyszenia i organizacje. Należało do nich m.in. Kółko Rolnicze, które zajmowało się szerzeniem oświaty wśród pracujących w rolnictwie oraz prowadzeniem sklepu spółdzielczego. We wsi działalność prowadziły także żywieckie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” oraz Towarzystwo Szkoły Ludowej^[19].

Spod dworca w Zabłociu do Żywca kursowały dorożki^[20]. W 1912 powstał projekt budowy kolejki parowej łączącej dworzec z Żywcem, przeprowadzone zostały też pierwsze prace techniczne związane z planami jej uruchomienia. Projekt został zarzucony w związku z wybuchem I wojny światowej^[21].

I wojna światowa

W sierpniu 1914 z terenu Żywca i okolicy wyruszyła pierwsza kompania strzelecka, wśród której członków znaleźli się również mieszkańcy Zabłocia. Następnie uformowała się kolejna kompania, na której czele stanął Tadeusz Jänich zamieszkały we wsi. W końcu sierpnia 1914 powstał Powiatowy Komitet Narodowy, do którego należało kilku członków z Zabłocia. Po nasileniu się działań wojennych miejscowa szkoła została zajęta na potrzeby szpitala i zakwaterowania członków armii. Mieszkańców dotknął głód z racji rekwirowania zboża na potrzeby wojska. Po kapitulacji stacjonującej w Żywcu armii austriackiej miejscowa ludność zajęła się usuwaniem zaborczych emblematów z budynków użyteczności publicznej, a wieś zostałą przez nich udekorowana polskimi flagami i godłami^[22].

Dwudziestolecie międzywojenne

Zabudowania browaru w 1928

Jaz i drewniany most na Sole pomiędzy Żywcem a Zabłociem

Fabryka papieru „Solali”

Ulica Józefa Piłsudskiego w 1934

Józef Piłsudski na dworcu w Zabłociu w 1934

Po zakończeniu działań wojennych w Zabłociu powstał oddział Wojska Polskiego w celu ochrony pogranicza. Jego członkowie zajmowali się nadzorowaniem granicy od Korbielowa po Wisłę^[23].

W 1919 miały miejsce wybory do Rady Gminy, w skład której weszli wówczas członkowie następujących partii politycznych: Partii Syjonistycznej, Polskiej Partii Socjalistycznej, Chrześcijańskiej Demokracji, Polskiego Stronnictwa Ludowego, Zjednoczenia-Ludowo Narodowego, a także radni z ugrupowania żydów ortodoksyjnych i kilkoro bezpartyjnych^[23].

Po opuszczeniu budynku szkoły przez wojsko rozpoczęto prowadzenie w niej normalnych zajęć. Z powodu braku opału w pierwszym okresie po wojnie była ona jednak czasowo zamykana w miesiącach zimowych. W latach 1922–1932 szkoła była podzielona na placówkę męską im. św. Jana Kantego i szkołę żeńską im. Królowej Jadwigi. Po jej przekształceniu w instytucję koedukacyjną w 1932 nadano jej imię Ignacego Mościckiego^[23].

Według stanu na 1921 do działających w Zabłociu zakładów przemysłowych należały: Żywiecka Fabryka Papieru, spółka „Solali” Przemysł Papierniczy, Fabryka Wyrobów Ślusarskich, Budowlanych i Budowy Maszyn Zygmunta Rübnera, zakłady Małopolski Przemysł Futrzany Braci Balitzer, Fabryka Skór i Pasów „Siła”, Fabryka Likierów, Wódek i Rumu Bernarda Fränklera, Pierwsza Krajowa Parowa Fabryka Mydła i Świec Szymona Munka, Parowa Cegielnia Karola Sanetry, Cegielnia Parowa i Wapiennik Otto Schwarza, Wytwórnia Smarów i Artykułów Drogeryjnych Ignacego Patzau, Przetwórnia Owoców i Jagód Fuhrmana, Fabryka Pieców Kaflowych „Zdun”, Wytwórnia Wody Sodowej Kotara Tugendatha i Tartak Parowy Romana Springuta. Fabryki te zatrudniały w sumie ponad tysiąc robotników. Dodatkowo w Pawlusiu działał browar, w którym pracowało na początku lat 30. XX wieku około 300 osób^[24].

Ludność Zabłocia w większości pracowała w przemyśle, zarówno w miejscowych zakładach, jak i dojeżdżając do fabryk w Bielsku i Białej Krakowskiej. Tutejsze gospodarstwa rolne były mało wydajne, wobec czego ich właściciele zajmowali się dodatkowo przewozem towarów, jak również pozyskiwaniem żwiru z Soły^[24].

W 1921 miejscowość liczyła 4975 mieszkańców. W 1931 liczba ta wzrosła do 4975, z czego 3949 z nich było wyznania rzymskokatolickiego, 958 było żydami, a 68 – pozostałych wyznań. Zabłocie rozciągało się wówczas na terenie 609 ha i istniało tu 15 zakładów przemysłowych, 82 sklepy i 30 pracowni rzemieślniczych^[24].

W 1923 roku przy drodze do Bielska powstała Fabryka Dywanów Orientalnych „Persja” założona przez Ernesta Wachsmana i Izydora Fabiszkiewicza. Zatudniała około 100 osób, przeważnie kobiety. W zakładzie tym powstawały dywany oraz poduszki dekoracyjne^[25].

Na terenie miejscowości działalność prowadził klub sportowy. Przy fabryce papieru istniały także prywatne korty tenisowe. Działały też robotnicze orkiestry dęte: przy Fabryce Papieru oraz złożona z pracowników kolei. Do prowadzących we wsi organizacji należały: Kółko Rolnicze, Ochotnicza Straż Pożarna, Towarzystwo Popierania Budowy Szkół, Towarzystwo Budowy Kościoła, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, oddziały Związku Strzeleckiego i Liga Obrony Przeciwlotniczej Państwa. Istniał Związek Ligi Obywatelskiej Kobiet, który otworzył 31 marca 1922 przedszkole zlokalizowane w budynku Urzędu Gminy. Mieszkańcy Zabłocia należeli również do Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej w Żywcu oraz w Wieprzu-Pawlusiu. Działał szereg organizacji żydowskich, jak również stowarzyszenia zrzeszające pracowników papierni, które zdominowali przedstawiciele mniejszości niemieckiej i żydowskiej^[26].

Fabryka Papieru w roku 1930 połączyła się z przedsiębiorstwem Papierniczym „Solali”, w wyniku czego powstało przedsiębiorstwo papiernicze Żywiecka Fabryka Papieru „Solali” S.A., obejmujące fabrykę papieru, tektury, zakład przetwórczy, siłownię, tekturownię, drukarnię, litografię i tartak. Do 1939 roku przedsiębiorstwo zatrudniało 850 pracowników, a prezesem zarządu był Ignacy Serog^[27].

Do roku 1934 Zabłocie podobnie jak Sporysz i Isep było gminą jednowioskową. Po powstaniu gmin zbiorowych w 1934 roku, wieś stała się siedzibą gminy Zabłocie, w skład której wchodziły Radziechowy, Lipowa, Słotwina, Leśna, Ostre i Sienna^[28].

W 1935 rozpoczęto budowę kościoła św. Floriana, a samodzielna parafia św. Floriana w Zabłociu powstała w 1948^[29].

W 1938 roku, z inicjatywy działaczy robotniczych, pracowników Żywieckiej Fabryki Papieru powstał klub sportowy „Czarni”^[30].

II wojna światowa

3 września 1939 Zabłocie zostało zajęte przez wojska III Rzeszy. Przez okupantów zajęte zostały wszystkie fabryki i zakłady rzemieślnicze, a ich właściciele wyrzuceni. Zamknięto polskie szkoły i stowarzyszenia, rozpoczęły się też prześladowania ludności żydowskiej, a później jej eksterminacja^[31].

Niemcy na czas okupacji włączyli Zabłocie do miasta, ale po wyzwoleniu przywrócony został stan sprzed wojny^[32].

We wrześniu 1940 zainaugurowano wysiedlenia ludności w ramach Aktion Saybusch, jak również do pracy przymusowej na terenie Rzeszy oraz Protektoratu Czech i Moraw^[31].

Sytuacja mieszkańców Zabłocia była ciężka, utrudniony był dostęp do żywności, ludność była zmuszana do niewolniczej pracy, czy więziona bez wyroków sądowych. Odbywały się także publiczne egzekucje. Uruchomiona została jedna szkoła powszechna dla dzieci z okolicy, której siedziba często zmieniała lokalizację i była przenoszona ze Sporysza do Zabłocia, a następnie do Starego Żywca, a zajęcia w niej prowadzone ograniczały się do nauki czytania i pisania^[31].

W marcu 1945 do Zabłocia zbliżał się front, wobec czego część ludności została ewakuowana i umieszczona w piwnicach i na strychach, a także w stodołach oraz stajniach w fatalnych warunkach sanitarnych. Brakowało żywności, zarekwirowanej przez wojska okupacyjne na cele armii, jak również wody i opału. Zabłocie pozostawało pod ciągłym ostrzałem. Zabici od pocisków byli grzebani na tymczasowym cmentarzu urządzonym na placu przed kościołem św. Floriana. 22 i 23 marca 1945 kilkoro mieszkańców zostało oskarżonych przez Niemców o kradzież proszku do prania z uszkodzonego sklepu, a następnie rozstrzelanych 29 marca przez budynkiem apteki Foltyńskich przy ul. Dworcowej, bez przeprowadzenia uprzednio postępowania dowodowego^[33].

Na początku kwietnia 1945 rozpoczęło się wycofywanie armii niemieckiej. 5 kwietnia ostatnie wychodzące z Zabłocia oddziały okupacyjne wysadziły wszystkie mosty i wiadukty kolejowe, dworzec oraz komin papierni^[33].

Lata powojenne

Po opuszczeniu miejscowości przez wojska hitlerowskie, prawie wszystkie znajdujące się na jej terenie budynki były zniszczone w mniejszym lub większym stopniu. Nie działała komunikacja, do Bielska i Białej udawano się pieszo lub furmankami, gazety z Bielską były dostarczane za pomocą roweru. Brakowało koni, ponieważ zostały one w większość zarekwirowane na rzecz niemieckiej armii. W wyniku zniszczenia infrastruktury komunikacyjnej, nadal dotkliwe były braki w zaopatrzeniu żywnością^[34].

Powrócono do przedwojennego podziału administracyjnego, wobec czego z powrotem odłączono Zabłocie od Żywca i reaktywowano gminę Zabłocie^[34].

Zarząd nad miejscowością pełnił komendant wojenny. Tutejsze zakłady przemysłowe pozostawały zajęte przez Armię Czerwoną i zajmowały się produkcją na jej rzecz, jeśli jej prowadzenie było możliwe z uwagi na zniszczenia. Polską administrację na terenie powiatu żywieckiego wprowadzono 28 czerwca 1945^[34].

Rozpoczęła się odbudowa życia gospodarczego i społecznego miejscowości. Nastąpiła nacjonalizacja fabryk. Działalność prowadziła Garbarnia „Siła” oraz Zakład Futrzarski, który włączono do Polskich Zakładów Futrzarskich z siedzibą w Krakowie. Odbudowane zostały zniszczone budynki papierni i wznowiono w niej produkcję, zatrudniając na koniec 1945 już 502 osoby. Zakład ten został upaństwowiony w czerwcu 1947. W 1948 futrzarnia wydzierżawiła żywieckie zakłady „Persja”, gdzie utworzono dział konfekcyjny. Utworzone zostały spółdzielnie zajmujące się sprzedażą artykułów spożywczych i przemysłowych. Pierwszą z nich stała się spółdzielnia „Zespół”, uruchomiona we wrześniu 1945. W okresie tym powstała także spółdzielnia „Kolejarz, prowadząca stołówkę dla pracowników kolei. Przy zakładach piwowarskich utworzono spółdzielnię „Browar”, założona została też spółdzielnia „Razem”. W październiku 1948 wszystkie miejscowe spółdzielnie włączone zostały do Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Społem”. Jeszcze w 1945 działalność wznowił Robotniczy Klub Sportowy „Zabłocie”^[34].

Kursowanie pociągów do Bielsku przywrócone zostało we wrześniu 1945, a w maju 1946 – w relacji do Suchej. W 1947 powstał komitet na rzecz odbudowy dworca. Zaczęli powracać również wysiedleni przez okupantów mieszkańcy^[35].

3 listopada 1948 Gminna Rada Narodowa zdecydowała o przyłączeniu wsi do Żywca. Prace administracyjne trwały do 1949. Ostatecznie 18 stycznia 1950 Zabłocie na stałe zostało włączone do Żywca razem z gromadami Isep, Kocurów, Sporysz oraz przysiółkiem Pawlusie. W związku z tym obszar miasta wzrósł do 3296,70 ha, a liczba mieszkańców do 16 242 osób. Siedzibą gminy zbiorowej Zabłocie stał się Żywiec^[36][37]. Gmina została zlikwidowana 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin, a teren przez nią wcześniej obejmowany wszedł w skład gromady Leśna^[38][39].

Zabłocie jako dzielnica Żywca

Dom Towarowy „Beskid” w 1972 roku

Wobec włączenia wsi do Żywca, w 1950 dokonano zmian nazw niektórych ulic na jej terenie, powtarzających się na obszarze dotychczas zajmowanym przez miasto. W efekcie ul. Daszyńskiego przemianowano wówczas na ul. Ludwika Waryńskiego, ul. Kościelną na ul. Marii Konopnickiej, ul. Słowackiego na ul. Joachima Lelewela, ul. Batorego na ul. Słoneczną, ul. Betoniarską na ul. Krzywą, ul. Krótką na ul. Zabłocką, ul. Boczną na ul. Jasną, ul. Ogrodową na ul. Sądową, ul. Podwale na ul. Futrzarską i ul. Kolejową na ul. Marchlewskiego^[40].

Na bazie przedwojennej przetwórni owoców Furhmanna w 1951 roku przy ul. Marchlewskiego^[b] powstały Żywieckie Zakłady Przetwórcze „Las” podległe Zjednoczeniu Leśnej Produkcji Niedrzewnej. Uruchomiono tu produkcję dżemów, syropów, soków i win owocowych^[41].

W 1955 roku w Zabłociu został uruchomiony dworzec PKS^[42], położony nieopodal dworca kolejowego przy ul. Marchlewskiego^[b].

1 sierpnia 1964 roku odbyło się otwarcie nowego zakładu przemysłowego Żywieckiej Fabryki Sprzętu Szpitalnego przy ul. Hanki Sawickiej^[d]. Fabryka została przeniesiona z Zadziela – wsi przeznaczonej pod zalew.

W 1967 otwarty został budynek Zakładowego Domu Kultury Żywieckiej Fabryki Papieru „Solali”. Obiekt mieścił kino „Papiernik”, bibliotekę oraz pomieszczenia siedziby Zespołu Regionalnego „Gronie”^[43].

W 1968 roku przy ul. Marchlewskiego^[b], naprzeciwko dworca kolejowego, Powszechna Spółdzielnia Spożywców oddała do użytku Spółdzielczy Dom Handlowy „Beskid”. Parter budynku zajmował dział spożywczy, a piętro – przemysłowy. Stanowił on reprezentacyjny obiekt handlowy miasta^[44].

W roku 1969 uruchomiono przy ul. Marchlewskiego^[b] 144 Ochotniczy Hufiec Pracy. Był to hufiec stacjonarny, funkcjonujący w oparciu o Powiatowe Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane, gdzie zatrudnionych było 140 junaków tego hufca^[45].

W 1981 roku rozpoczęto modernizację ul. Objazdowej i budowę odcinka od ul. Hanki Sawickiej^[d] do ul. Wesołej^[46].

W dniu 30 czerwca 1990 roku odbyło się uroczyste oddanie do użytku nowej remizy i pomieszczeń biurowych Zawodowej Straży Pożarnej przy ul. Objazdowej. W tym samym roku przy ul. Hanki Sawickiej^[d] otwarta została hurtownia materiałów budowlanych „Silesia”^[47]

W związku z transformacją ustrojową, w 1991 roku Rada Miejska dokonała zmiany nazw niektórych ulic i osiedli na terenie Zabłocia: ul. Marchlewskiego przemianowano na Dworcową, ul. Waryńskiego na Ks. prałata Stanisława Słonki, Osiedle PKWN na Osiedle Zgoda oraz ul. Hanki Sawickiej na ul. Fabryczną^[48]. Rozpoczęta została wówczas również likwidacja lub dzierżawa przedsiębiorstw państwowych, w 1991 działalność zakończyła cegielnia przy ul. Wesołej^[49].

Przy ul. Leśnianka zostało otwarte w 1991 roku przedsiębiorstwo produkcyjne „ALPLA”, będące filią austriackiego koncernu wytwarzającego opakowania z tworzyw sztucznych^[50].

W grudniu 1991 oddano do użytku osiedle mieszkaniowe dla pracowników Browaru przy ul. Harenda^[49].

1 kwietnia 1992 przy ul. Fabrycznej otwarty został posterunek Urzędu Celnego^[46].

30 września 1992 roku oddano do eksploatacji ostatni odcinek ulicy Objazdowej^[e] ze skrzyżowaniem z ulicą Wesołą, mającej odciążyć ruchliwą ul. Dworcową^[46].

Żydzi w Zabłociu

Żydowska Szkoła Powszechna w Zabłociu

Cmentarz Żydowski

Nakazem królowej Konstancji Habsburg z 1629 roku Żydom nie wolno było osiedlać się w Żywcu. Duża społeczność żydowska osiedliła się więc w gminach Sporysz, Isep a przede wszystkim w Zabłociu, gdzie w 1921 r. zamieszkiwało ich 624.

W 1864 została utworzona miejscowa Gmina Wyznaniowa Żydowska, której podporządkowani byli wszyscy Żydzi zamieszkujący powiat żywiecki. Gmina zajmowała się nie tylko sprawami wyznaniowymi, lecz także działalnością edukacyjną i społeczną. Centrum życia żydowskiego Zabłocia znajdowało się na granicy z lewobrzeżną częścią Żywca, pomiędzy ulicą Główną i Wesołą a torami kolejowymi. W XIX wieku powstała na tym terenie Synagoga Tempel, posiadająca architekturę zbliżoną do Synagogi Tempel w Krakowie. W 1874 otwarto tu także prywatną szkołę wyznaniową, początkowo kształcącą w języku niemieckim. Od czasu odzyskania niepodległości przez Polskę nauczanie prowadzone było w języku polskim i szkoła decyzją Kuratorium Oświaty w Krakowie uzyskała uprawnienia szkoły publicznej. W 1929 powstał również żydowski Dom Ludowy, w którym znajdowała się sala widowiskowa mieszcząca 500 miejsc i biblioteka z czytelnią. Dom Ludowy był miejscem organizowania uroczystości, wykładów, zebrań i przedstawień. Ponadto działało przedszkole i rytualna rzeźnia. Środki finansowe na działanie tych instytucji pochodziły ze składek członków gminy wyznaniowej^[51].

W Zabłociu działał szereg żydowskich organizacji kulturalnych, politycznych, sportowych i młodzieżowych. Należały do nich między innymi: założone w 1921 Zjednoczenie Kupców i Handlarzy „Unitas”, powstałe w 1922 Stowarzyszenie Żydowskich Rękodzielników i uruchomiony w 1926 Związek Młodzieży Skautowej „Akiba”. W 1926 rozpoczęło działalność Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe „Makabi”, które w 1921 otwarło boisko zlokalizowane na terenie współczesnego dworca autobusowego. Od 1931 funkcjonowało także Stowarzyszenie Biblioteki Żydowskiej, w 1934 powstał Związek Żydów Uczestników Walk o Niepodległość, a w 1936 – Syjonistyczna Partia Pracy^[51].

Do znanych żydowskich lokali w Zabłociu należały: sklep kolonialny Tugenthata, sklep papierniczy sióstr Kohn, restauracja „Pod Góralem” własność Maksa i Hugona Bergerów, słynna knajpa Mamera, drukarnia Ferbera, piekarnie żydowskie Anfrichta i Hechcera.

Kultura żydowska zaznaczyła się akcentami architektonicznymi, jak okazała synagoga reformowalna, która stanęła na terenie obecnego Zespołu Szkół Budowlano-Drzewnych. Inne charakterystyczne budowle żydowskie z przedwojennego okresu to: Żydowski Dom Ludowy, stadion klubu „Makabi” (obecnie teren dworca autobusowego), Żydowska Szkoła Powszechna, restauracja Gottlieba, kamienice przy ulicy Dworcowej, cmentarz żydowski przy ul. Stolarskiej.

W latach 30 XX w. wielu Żydów wyjechało do Palestyny.

Rok 1941 to eksterminacja ludności żydowskiej Zabłocia – większość ludności wyznania mojżeszowego deportowano do getta w Suchej Beskidzkiej, gdzie następnie po 1942 roku trafiali do KL Birkenau.

Zabłocie dzisiaj

Ulica Dworcowa z kamienicą nr 49

Ulica Słonki

Współczesne Zabłocie jest dzielnicą o charakterze mieszkalno-przemysłowym.

Za centrum dzielnicy można uznać ulicę Dworcową oraz okolice dworca kolejowego i autobusowego.

Zakłady przemysłowe koncentrują się w zachodniej i południowej części Zabłocia.

W okolicy browaru i papierni rozlokowały się osiedla mieszkaniowe (osiedle Osiedle Browar-Kolonia, Osiedle Zgoda, Osiedle Kochanowskiego).

Przy ul. Stolarskiej położone są trzy cmentarze: Cmentarz Parafii św. Floriana (założony 7 listopada 1948 roku), cmentarz żydowski (znajduje się tu 500 macew, najstarsza pochodzi z 1853 roku) i cmentarz komunalny, otwarty 31 października 2005 roku.

9 września 2006 roku w piwnicach browaru uruchomiono Muzeum Browaru Żywiec. Muzeum zajmuje powierzchnię ok. 1600 m². Jego wnętrza odwzorowują proces powstawania piwa w browarze.

Zabytki

Dzielnica, w porównaniu ze Śródmieściem, jest uboga w zabytki. Do najważniejszych należą:

• Cmentarz żydowski – założony w połowie XIX wieku, znajduje się na nim 500 macew z których najstarsza pochodzi z 1853 roku.

• Kamienice przy ul. Dworcowej, z czego do najcenniejszych należy kamienica nr 49 z 1900 roku.

Obiekty publiczne

• Dworzec kolejowy Żywiec
• Dworzec kolejowy Pietrzykowice Żywieckie
• Dworzec autobusowy
• Parafia św. Floriana
• Powiatowa Komenda Państwowej Straży Pożarnej
• Urząd Pocztowy Żywiec 2
• Filia Miejskiego Centrum Kultury

Turystyka

Kościół św. Floriana

Szlaki turystyczne

Przez dzielnicę przebiegają dwa nizinne szlaki turystyczne:

• Szlak Wyzwolicieli Miasta Żywca – prowadzi z dworca kolejowego przez Park Zamkowy i wzgórze Grojec do Browaru

• Szlak Najazdu Szwedzkiego – biegnie z browaru przez Grojec, Park Zamkowy, stary most na Sole i dalej brzegiem Jeziora Żywieckiego w północno-wschodniej części Zabłocia, przez Łodygowice, Wilkowice do kościoła św. Barbary w Bielsku-Białej.

Szlak Zabytków Techniki

Zabłocie leży na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Obiektami leżącymi na tymże szlaku są Browar i Muzeum Browaru Żywiec.

Kultura

Do 1939 roku życie kulturalne Zabłocia koncentrowało się wokół tradycji, szkoły, i harcerstwa. Ludność żydowska miała swoją placówkę kulturalną w postaci domu ludowego, gdzie odbywały się przedstawienia teatralne i inne imprezy kulturalne.

Noc sylwestrową w Zabłociu uświetniały co roku zabłockie „dziady”. Dziś tradycję tę podtrzymuje impreza folklorystyczna pod nazwą „Żywieckie Gody”.

Kolejarze zabłoccy mieli przed wojną 25 osobową orkiestrę dętą, która występami uświetniała uroczystości państwowe i kościelne.

W 1938 roku w szkole w Zabłociu został założony chór szkolny. Śpiewał on m.in. na szkolnych nabożeństwach w budującym się kościele.

Dobrze rozwinięte było w Zabłociu harcerstwo. Istniało tu kilka drużyn harcerskich i zuchowych, które były organizatorem życia kulturalnego dla siebie i dla lokalnej społeczności.

Po II wojnie światowej organizacją życia kulturalnego zajęły się niektóre zakłady pracy.

W 1967 roku w dzielnicy oddany został do użytku Zakładowy Dom Kultury Żywieckiej Fabryki Papieru „Solali”. Znajdowało się tam kino Papiernik, biblioteka oraz pomieszczenia siedziby Zespołu Regionalnego „Gronie”^[52]. W latach 90. bibliotekę i kino zlikwidowano.

Obecnie w budynku dawnego Zakładowego Domu Kultury Fabryki Papieru „Solali”, położonym przy ul. Księdza Prałata Stanisława Słonki 31, swoją działalność prowadzi filia Miejskiego Centrum Kultury o nazwie Papiernik^[53].

W 2016 roku ponownie otwarto bibliotekę na Zabłociu^[54]. Jest to oddział Żywieckiej Biblioteki Samorządowej.

Edukacja

Szkoła Podstawowa nr 1

Szkoła Podstawowa nr 9

Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych

Na terenie dzielnicy Zabłocie znajdują się następujące placówki edukacyjne:

Przedszkola

• Przedszkole nr 1, ul. Kazimierza Tetmajera 77

• Przedszkole nr 10, Osiedle Browar-Kolonia 44

W 2016 rozpoczęto budowę nowego budynku przedszkolnego przy ulicy Kazimierza Tetmajera 77^[55][56]. W 2017 roku zostało do niego przeniesione przedszkole nr 1. Poprzedni budynek mieszczący się przy ul. Księdza Prałata Stanisława Słonki 4 został zburzony, a w jego miejscu powstał zintegrowany węzeł przesiadkowy, który został oddany do użytku w 2020 roku^[57].

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Wojska Polskiego przy ul. Księdza Prałata Stanisława Słonki 14 – została otwarta 11 września 1899 wjako Szkoła im. Cesarza Franciszka Józefa I, zatrudniająca początkowo 4 nauczycieli, a jej pierwszym kierownikiem został Michał Klimond. W 1913 budynek szkoły został rozbudowany o kolejne 7 sal. W trakcie I wojny światowej budynek został zajęty na szpital wojskowy, mieścił także dyrekcję kolei. W 1918 siedzibie szkoły została przywrócona pierwotna funkcja, a placówce w 1928 nadano nowe imię Jana Kantego. W 1929 w szkole miała miejsce wizyta prezydenta Ignacego Mościckiego, którego imię otrzymała w 1932. W latach II wojny światowej instytucja została zamknięta, a nauka odbywała się w jednej klasie urządzonej w kamienicy Munka przy ul. Dworcowej. 31 lipca 1961 szkoła otrzymała od Żywieckiej Fabryki Papieru działkę pod budowę nowej siedziby. Prace ukończono w 1964, wtedy też została przeniesiona do nowego obiektu i otrzymała imię Ludowego Wojska Polskiego, zmienione w 1999 na Wojska Polskiego^[58][59].
• Szkoła Podstawowa nr 9 w Żywcu przy ul. Dworcowej 26 – we wrześniu 2017 została przeniesiona na Zabłocie szkoła podstawowa z Podlesia. Wcześniej w budynku tym znajdowało się Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II.

Szkoły średnie

• Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej przy ul. Szkolnej 2 – powstała 1 września 1887 jako Krajowa Szkoła Przemysłowa Dla Stolarstwa i Zabawek. Później dokonano zmiany nazwy na Uzupełniająca Szkoła Przemysłowa. Do 1914 roku szkoła kształciła tylko chłopców. W 1925 roku dokonano kolejnej zmiany nazwy szkoły Publiczna Szkoła Zawodowa Dokształcająca. Od 1947 roku szkoła prowadziła naukę w 2 systemach: dziennym oraz wieczorowym. Szkoła od 1956 roku podjęła kształcenie młodzieży w 50 zawodach. Dokonano też zmiany nazwy szkoły na Zasadniczą Szkołę Zawodową, która utrzymała się do 1975 roku, w którym to przekształcono ją w Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych.

Przemysł

(c) I, Cent9, CC BY 2.5

Browar w Żywcu

Dawna papiernia Solali

Zabłocie należy do najbardziej uprzemysłowionych dzielnic Żywca. Pierwsze fabryki przemysłu lekkiego powstały w XIX wieku. Największym zakładem w Zabłociu był Arcyksiążęcy Browar.

W 1885 uruchomiona została Fabryka Wyrobu Masy z Drzewa na Papier nazywana później Fabryką Papieru Solali. Na początku XX wieku zatrudniała ok. 400 robotników. Pracuje wspomniana cegielnia.

W roku 1846 została założona nad Sołą Fabryka Mydła i Świec Szymona Munka.

W roku 1921 Strauss i Gross uruchomili w Zabłociu przy dzisiejszej ulicy Garbarskiej Fabrykę Skór i Pasów „Siła” Strauss i S-ka. W 1959 roku Zakłady weszły w skład Południowych Zakładów Skórzanych, następnie Południowych Zakładów Przemysłu Skórzanego „Chełmek”. Ogłoszenie upadłości firmy nastąpiło 7 września 1999 roku.

Obecnie zakłady przemysłowe koncentrują się w centralnej (ul. Garbarska, Bielska, Księdza Prałata Stanisława Słonki, Mleczarska) i zachodniej (ul. Stolarska, Łączna, Prosta, Leśnianka, Fabryczna, Przemysłowa) części dzielnicy. Do największych z nich należą: Famed (sprzęt medyczny), Ponar (maszyny do przetwórstwa tworzyw sztucznych), Bond (wyroby odzieżowe), Hutchinson (produkty dla branży motoryzacyjnej), Tanled (dwoiny foliowane i chodaki), czy Silesia (materiały budowlane).

Przy ul. Kabaty znajduje się wysypisko śmieci^[60].

Browar w Żywcu

W Zabłociu przy ul. Browarnej znajduje się browar założony w 1856 roku przez arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga. Jednym z głównych powodów budowy zakładu w sercu Kotliny Żywieckiej był nieograniczony dostęp do czystej górskiej wody, wypływającej spod masywu Skrzycznego. Browar w Żywcu zlokalizowano na terenie dóbr żywieckich, będących już wówczas, od ponad 30 lat, w rękach cesarskiej rodziny Habsburgów. Decyzja o założeniu nowoczesnego browaru fabrycznego, wykorzystującego siłę energii parowej oraz najnowsze zdobycze nauki w zakresie fermentacji, była niezwykle trafna. Już dwanaście lat po założeniu browar żywiecki wysunął się na pierwsze miejsce wśród 260 browarów działających w Galicji. Pod koniec XIX wieku najsławniejszymi markami piw żywieckich były: Cesarskie, Eksportowe, Marcowe, Piwo Lagrowe oraz piwa specjalne: Porter i Ale.

W ciągu ubiegłego półwiecza Żywiec zdobył wiele nagród w międzynarodowych konkursach i festiwalach piwnych, m.in. w Kolonii, Paryżu, Brukseli, Norymberdze, Londynie, Rzymie, Luksemburgu, Genewie, Lizbonie, Chicago, za wysoką jakość i niepowtarzalny smak. Na światowych rynkach od kilkudziesięciu lat pozycjonuje się go jako piwo, którego sekret kryje się w krystalicznie czystej wodzie z polskich gór. W 2006 roku marka Żywiec stanowiła 58% eksportu polskich piwnych marek^[61].

Handel

Supermarket przy ul. Dworcowej 42

Większość sklepów i lokali usługowych znajduje się przy ulicy Dworcowej, która stanowi główny ciąg komunikacyjny w Zabłociu.

Przy ulicy Dworcowej znajduje się nowa galeria handlowa wybudowana w miejscu starej płyty dworca PKS. Druga galeria – Wesoła 71 – znajduje się przy ulicy Wesołej^[62].

Religia

Kościół Ewangelicznych Chrześcijan

Na terenie Zabłocia przy ul. Browarnej znajduje się kościół parafialny św. Floriana, który jest jedynym kościołem rzymskokatolickim w obrębie dzielnicy^[63].

Zabłocie od początku swojego istnienia należało do parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żywcu. W 1868 roku dla mieszkańców wsi wydzielono osobny ołtarz św. Agnieszki w Kościele św. Krzyża. Dopiero 27 maja 1935 roku rozpoczęła się budowa kościoła w Zabłociu. 29 czerwca 1948 roku erygowano tutaj samodzielną parafię. Budowę kościoła zakończono w 1953 roku^[64].

W dzielnicy znajdują się także Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Kościół w Drodze” (ul. Wesoła)^[65] i Zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan (ul. Półkole)^[66].

Komunikacja

Transport drogowy

Główne arterie komunikacyjne Zabłocia to:

• S1 biegnąca z Bielska-Białej przez Żywiec do Zwardonia i połączenia ze słowacką drogą krajową 12
• Droga wojewódzka nr 945 do Korbielowa, gdzie łączy się ze słowacką drogą krajową 78

Droga wojewódzka nr 945 w granicach dzielnicy poprowadzona jest ul. Wesołą na odcinku od skrzyżowania z Al. Armii Krajowej do skrzyżowania z ul. Dworcową, która ma status drogi wojewódzkiej do przejścia w ul. Kościuszki.

Ponadto status drogi powiatowej ma ul. Leśnianka biegnąca od Alei Armii Krajowej w kierunku wsi Leśna

W sąsiedztwie Osiedla Zgoda znajduje się węzeł drogowy typu WB Żywiec-Browar drogi ekspresowej S1.

Kolej

Przystanek kolejowy Pietrzykowice Żywieckie

Przez Zabłocie przebiega linia kolejowa nr 139 Katowice – Skalite Serafinov i 97 Skawina – Żywiec, która została otwarta w 1884 roku jako część Galicyjskiej Kolei Transwersalnej.

Przy ul. Dworcowej znajduje się centralny dworzec kolejowy w mieście – stacja kolejowa Żywiec. Pierwszy budynek dworca kolejowego powstał w roku 1878, z chwilą uruchomienia kolei relacji Bielsko – Żywiec. W roku 1884 nastąpiło połączenie kolejowe z Suchą, a pośrednio z Krakowem, oraz ze Zwardoniem, a przez Słowację – z Wiedniem. Ówczesny dworzec kolejowy był długim, jednopiętrowym budynkiem, typowym dla całej ówczesnej monarchii austro-węgierskiej. Jeszcze przed I wojną światową dawny budynek dworca został przebudowany przez żywieckiego budowniczego Roberta Fussgangera w stylu podhalańskim. Został on jednak zniszczony przez uciekających Niemców w 1945 roku. Po wojnie został odbudowany według poprzednich planów i ma takie same dachy i szczyty, identyczną stolarkę drzwiową i okienną oraz taką samą halą główną. Nie odbudowano jednak zadaszenia peronu. Dworzec posiada trzy perony i połączony jest przejściem nadziemnym z Aleją Armii Krajowej oraz przejściem podziemnym z dworcem autobusowym.

Przy ul. Wesołej w północnej części dzielnicy znajduje się przystanek kolejowy Pietrzykowice Żywieckie. Posiada jeden peron, z którego kursują pociągi w kierunku Katowic i Żyliny.

Komunikacja autobusowa

Dworzec autobusowy w Żywcu

Na terenie dzielnicy znajduje się 28 przystanków komunikacji miejskiej. W Zabłociu, przy ul. Dworcowej, nieopodal dworca kolejowego znajduje się dworzec autobusowy. Wokół dworca zlokalizowanych jest także wiele małych sklepików i punktów usługowych.

Osiedla

• Osiedle Browar-Kolonia
• Osiedle Kochanowskiego
• Osiedle Kabaty
• Osiedle Zgoda

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ZofiaZ. Rączka ZofiaZ., Żywiec. Rys historyczny od powstania miasta do 1939 r., Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2010, ISBN 978-83-60878-13-2 .