Zaborów (powiat warszawski zachodni)

Zaborów

wieś
Centrum Zaborowa, w głębi widoczna szkoła, remiza i nowe rondo
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	warszawski zachodni
Gmina	Leszno
Sołectwo	Zaborów
Wysokość	87 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	940[1][2]
Strefa numeracyjna	0 22
Kod pocztowy	05-083[3]
Tablice rejestracyjne	WZ
SIMC	0004676[4]
Położenie na mapie gminy Leszno Zaborów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zaborów
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Zaborów
Położenie na mapie powiatu warszawskiego zachodniego Zaborów
52°15′44″N 20°40′37″E/52,262222 20,676944

Zaborów – wieś sołecka^[5] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie warszawskim zachodnim, w gminie Leszno^[4][6]. Leży ok. 30 km na zachód od centrum Warszawy przy południowej granicy i w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego.

Miejscowość położona jest na dawnym Trakcie Królewskim z Warszawy do Sochaczewa w miejscu, gdzie skarpa wysokiego tarasu rozcięta jest niewielką doliną erozyjną. Do 1954 roku siedziba gminy Zaborów.

Wieś szlachecka Zaborowo położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie błońskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego^[7].

Geografia

Położenie geograficzne

Zaborów położony jest na Nizinie Mazowieckiej na Równininie Łowicko-Błońskiej na Mazowszu, w centralnej Polsce i w zachodniej części województwa mazowieckiego. Oddalony jest o około 15 km od zachodnich granic Warszawy i około 30 km od jej centrum, 5 km od siedziby gminy w Lesznie i 12 km od siedziby powiatu w Ożarowie Mazowieckim, na obrzeżu aglomeracji warszawskiej.

Warunki naturalne

Wieś znajduje się na krawędzi wysokiego tarasu rozciętego tu doliną erozyjną, w której znajdują się liczne stawy. Dolina wyżłobiona została przez jeden z dopływów Kanału Zaborowskiego w dorzeczu Wisły. Wieś położona jest na skraju Puszczy Kampinoskiej w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego, na mikroklimat wpływ ma tu obecność dużego kompleksu leśnego na północ od wsi, jak i rozległej równiny pokrytej przez uprawy rolne od południa. Klimat umiarkowany, chłodny.

Najbliższe obszary ochrony ścisłej w obrębie Kampinoskiego Parku Narodowego to Debły, Kalisko i Zaborów Leśny^[8].

W parku przypałacowym znajduje się kilka drzew pomnikowych, sam park zajmuje powierzchnię 9,6 ha, w tym 0,77 ha wód^[9].

Historia

Początki wsi

Zaborów na Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego z 1839 roku

Początki osadnictwa w tym rejonie datowane są na I w. p.n.e. – IV w. n.e., z którego to okresu w okolicy znaleziono podczas prac archeologicznych pozostałości dymarek – śladów po wielkim ośrodku hutnictwa z centrum w obecnym Pruszkowie^[8]. Ponadto w 1987 roku znaleziono tu szklany pucharek z białego szkła ozdobionego malowanymi, wielobarwnymi przedstawieniami gladiatorów datowany na II w. n.e. W trakcie tych prac znaleziono też fragmenty ceramiki i przepalone kości ludzkie, a zdjęcie lotnicze wykazało istnienie kolistej przestrzeni o średnicy około 60 metrów obwiedzionej pasem ciemnej warstwy szerokości 2 m. Istnieje hipoteza, że są to pozostałości po grobie książęcym^[10].

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z roku 1239 i dotyczą Ścibora z Zaborowa w Ziemi Warszawskiej^[8] w Księstwie Mazowieckim. Wieś była gniazdem rodowym Zaborowskich herbu Rogala. Parafia erygowana została tu w XIV lub XV wieku – pierwsze zapiski zaginęły. W 1465 wymieniany jest pleban zaborowski Jan, a w tym samym roku biskup Andrzej Bniński darował parafii dziesięcinę snopową^[11]. Po inkorporacji Mazowsza od 1529 do 1795 roku w Ziemi Warszawskiej w województwie mazowieckim. W czasie wizytacji w 1670 biskup Mikołaj Stanisław Święcicki zapisał: de erectionis huius Ecclesiae ex antiquo Nulla notitia. Pierwszy kościół drewniany spłonął w 1700 i w tym samym roku powstał nowy, także drewniany, staraniem ks. Glinki i przetrwał on do 1790 roku^[11].

W 1791 roku wzniesiony został nowy kościół murowany nakładem właścicieli Zaborowa Placyda i Karoliny Izbińskich herbu Prawdzic według projektu Hilarego Szpilowskiego^[11][8]. Kościół wzniesiony w stylu klasycystycznym we wnętrzach zawiera fragmenty wyposażenia z wcześniejszych kościołów, głównie z XVIII wieku. Kościół został poświęcony przez ks. Onufrego Szembeka archidiakona warszawskiego dnia 22 lutego 1791 roku^[11].

Okres zaborów

Zaborów na mapie WIG z 1934

Po III rozbiorze Rzeczypospolitej w 1795 Zaborów znalazł się w zaborze pruskim, w latach 1807–1815 w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w zależnym od Rosji Królestwie Polskim, w powiecie warszawskim w guberni warszawskiej.

W 1812 roku wymieniana jest po raz pierwszy szkoła parafialna w Zaborowie, w 1850 powstaje szkoła świecka w budynku dawnej kuźni^[12]. W 1839 odnowiony i przerobiony został kościół przez Adama Izbińskiego, w 1840 powstaje murowana plebania^[11][8]. W 1897 dobra zaborowskie nabywa warszawski bankier Leon Feliks Goldstand^[13] i w latach 1901–1903 powstaje pałac w stylu eklektyczno-secesyjnym według projektu arch. Franciszka Lilpopa, otoczony parkiem z 1 poł. XIX wieku, wzniesiony w miejscu wcześniejszego dworu Izbińskich^[14]. W 1905 roku ma miejsce kolejna restauracja kościoła nakładem Leona Feliksa Goldstanda, dziedzica dóbr zaborowskich^[11]. Do początku XX wieku istniał tu młyn wodny, do którego napędzania służyła woda pochodząca ze spiętrzenia w dolince erozyjnej^[8]. Spiętrzona woda ujęta została w szereg stawów istniejących do dzisiaj.

I wojna światowa i okres międzywojenny

Kościół pw. św. Anny w Zaborowie

W sierpniu 1914 w czasie I wojny światowej szkoła i jej wyposażenie zdewastowane zostały przez wojsko rosyjskie i otwarta została dopiero w 1915^[12]. W 1921 ponownie znalazł się w granicach administracyjnych powiatu warszawskiego, w województwie warszawskim, siedziba Gminy Zaborów. 10 października 1928 roku na posiedzeniu szkolnej Rady Pedagogicznej zapadła decyzja o uczczeniu 10 rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę poprzez ustawienie przed szkołą betonowego obelisku na kopcu z wmurowaną okolicznościową płytą. W 1932 rozpoczęła się budowa nowej szkoły, która w 1938 otrzymała imię Powstańców 1863 roku w związku z istnieniem na terenie ówczesnej Gminy Zaborów mogiły 72 powstańców styczniowych z 1863 r., którą opiekowali się uczniowie^[12].

II wojna światowa

Tablica fundacyjna na kościele z herbem Prawdzic rodziny Izbińskich

Do 1939 roku mieszkała w Zaborowie córka Goldstanda – Janina Górska wraz z mężem, w chwili wybuchu wojny wyjechała do Anglii^[13]. 3 września 1939 budynek szkolny został zajęty przez lotników z 3 dywizjonu Brygady Pościgowej, którzy mieli tu swoje lotnisko polowe^[12] (kryptonim "Owies")^[15]. Lotnisko było położone w złym miejscu, a samoloty rozmieszczone przy polnej drodze, w sztucznym zagajniku i w stogach siana^[16]. W połowie września miejscowość opanowali Niemcy, zajęli pałac^[17], a budynek szkoły od 1943 objęła niemiecka żandarmeria, organizując w niej placówkę Schutzpolizei, której zadaniem było terroryzowanie okolicznych mieszkańców^[12]. Odbywały się tu krwawe przesłuchania, a więźniowie byli bici i torturowani^[8]. W 1945 z terenu szkoły ekshumowano 4 ciała na cmentarz na uroczysku Wiktorów, gdzie spoczęły wśród 82 ofiar egzekucji z 5–7 lipca 1944 roku^[18]. Na miejscowym cmentarzu grzebalnym powstała też kwatera żołnierzy polskich poległych w 1939 roku^[8].

Okres powojenny

Po wojnie w dawnym majątku zaborowskim powstał PGR nastawiony na produkcję mleka i hodowlę bydła^[8]. W pałacu urządzono biura PGR a w oranżerii skład nawozów^[17]. W 1968 roku pałac został przejęty przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich i w 1974 powstał tu dom pracy twórczej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich^[17]. W 1966 rozpoczęto, a w 1971 zakończono pierwszą rozbudowę przedwojennego budynku szkoły. W 1985 na szkolnym skwerze stanął kamień z napisem: "Pamięci naszych bliskich i nieznanych rodaków, którzy w latach 1943-44 cierpieli i umierali katowani przez hitlerowców w tutejszej szkole poświęca miejscowe społeczeństwo. "^[12]

W latach 1952–1957 miejscowość należała administracyjnie do województwa warszawskiego do powiatu pruszkowskiego i była siedzibą gminy. W latach 1957–1975 i 1975–1998 miejscowość nadal należała administracyjnie do województwa warszawskiego. Od 1999 w województwie mazowieckim, powiecie warszawskim zachodnim, w gminie Leszno.

3 listopada 1983 roku do Polski przyjechała po raz drugi Matka Teresa z Kalkuty wraz z czterema siostrami (2 Hinduski, Niemka i Angielka), aby otworzyć w Zaborowie dom swojego zgromadzenia. Dom Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Miłości mieści się w Feliksowie przy ul. Stołecznej 141 i jest to dom formacyjny, w którym przebywa około 40 misjonarek^[19][20].

Po roku 1990 pałac przekazany został przez komisję likwidacyjną dzielącą dawny majątek RSW – dwóm organizacjom: Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich i Stowarzyszeniu Dziennikarzy Rzeczypospolitej^[13]. W 1998 oddano salę gimnastyczną przy szkole kończąc tym samym kolejny etap jej rozbudowy^[12].

W 2002 odbyła się renowacja kościoła i plebanii, a po remoncie i modernizacji drogi nr 580 w latach 2005–2007 w Zaborowie powstało rondo. Pałac stał się własnością prywatną i jego zwiedzanie jest utrudnione^[21].

22 stycznia 2013 roku w ramach obchodów 150. rocznicy powstania styczniowego szkołę w Zaborowie odwiedził prezydent Bronisław Komorowski dziękując m.in. za podtrzymywanie pamięci o powstaniu styczniowym i opiekę nad grobami powstańców w Zaborowie Leśnym. Po zakończeniu uroczystości prezydent odsłonił tablicę upamiętniającą 150. rocznicę powstania umieszczoną na fasadzie szkoły, a tablicę poświęcił nuncjusz apostolski abp Celestino Migliore^[22].

Turystyka

Zabytki

Pałac Goldstandów w Zaborowie

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych na terenie Zaborowa^[23]:

• kościół pw. św. Anny z 1791 roku (nr rej.: 1119/499/62 z 23.03.1962)
• cmentarz rzymskokatolicki założony ok. 1830 roku o pow. 1,35 ha (nr rej.: 1465 z 20.02.1991)
• zespół pałacowy Goldstandów z 2. połowy XIX (nr rej.: 1118/500/62 z 23.03.1962: pałac i park)
• zespół folwarczny z przełomu XIX/XX wieku (nr rej.: 1600-A z 29.11.1995: oficyna, wozownia, spichrz, stodoła, obora, dom mieszkalny)
• zespół szkolny, (nr rej.: 2-A z 25.10.2000: stara szkoła z 1850, nowa szkoła z 1935, ogród szkolny (teren) i ogrodzenie).

Szlaki turystyczne

• Południowy Szlak Krawędziowy (Kampinos – Granica – Leszno – Dąbrowa Leśna) 49,8 km
• Kampinoski Szlak Rowerowy (wokół KPN) 144,5 km
• Lokalny Szlak Powiatu Warszawskiego Zachodniego, łączy wybrane obiekty sakralne regionu, gestor Lokalna Organizacja Turystyczna Skarbiec Mazowiecki, jest dostępna aplikacja GPS ułatwiająca zwiedzanie

Kultura i edukacja

Zespół Szkół Publicznych i nowe boisko

We wsi znajduje się Zespół Szkół Publicznych, w skład którego wchodzi Szkoła Podstawowa im. Powstańców 1863 r, gimnazjum i oddziały przedszkolne 6-latków^[24]. W szkole działa m.in. klub karate. We wsi znajduje się także remiza Ochotniczej Straży Pożarnej^[25] oraz filia Biblioteki Publicznej Gminy Leszno przy ul. Stołecznej 182^[26]. Działa tu także Klub Sportowy Zaborowianka Zaborów, założony w 1998 roku^[27]. We wrześniu 2009 roku nastąpiło otwarcie nowego gminnego przedszkola w Zaborowie na 100 dzieci, którego budowę rozpoczęto w 2008 roku^[28].

W 2007 roku na terenie Zespołu Szkół Publicznych powstał też plac zabaw dla dzieci^[29] i nowe ogólnodostępne boisko sportowe o sztucznej nawierzchni, którego budowa możliwa była dzięki dotacjom Ministerstwa Sportu i Urzędu Marszałkowskiego^[30].

Działa tu także harcerstwo: od 2002 roku 63 Kampinoska Drużyna Harcerzy „Husaria” im. ks. Józefa Stanka SAC^[31] i 63 Kampinoska Gromada Zuchowa „Wojowie z Zamczyska”, której zbiórki odbywają się w szkole w Zaborowie^[32], zrzeszone w hufcu „Kresy” Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej.

Infrastruktura

Transport

Przystanek linii 719 w Zaborowie

We wsi znajduje się przystanek autobusowy podmiejskiej linii autobusowej MZA nr 719 łączącej Leszno z Warszawą^[33]. Połączenie z Warszawą zapewniają także liczne prywatne minibusy i autobusy PKS.

Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Płochocinie – stacja Płochocin Osiedle na linii kolejowej nr 3 Warszawa Zachodnia-Kunowice.

W miejscowości krzyżuje się kilka lokalnych i wojewódzkich dróg:

• 580 Warszawa – Sochaczew,
• 888 Zaborów – Święcice – Płochocin.

Infrastruktura techniczna

Wieś jest w pełni zelektryfikowana, nadzór nad elektroenergetyczną siecią przesyłową ma Zakład Energetyczny Warszawa-Teren S.A. Wieś posiada wodociąg, który jest podłączony do ujęcia wody w sąsiednim Feliksowie, gdzie woda pobierana jest z wód podziemnych z utworów czwartorzędowych^[9]. Na terenie stacji uzdatniania wody znajduje się też najbliższa stacja bazowa telefonii komórkowej, gdzie z wieży korzystają firmy PTK Centertel Sp. z o.o., PTC Sp. z o.o. i Polkomtel S.A.

Zaborów nie ma natomiast podłączenia do sieci gazowniczej i kanalizacji^[9]. W 2008 roku odbyło się pierwsze spotkanie mieszkańców w sprawie skanalizowania posesji^[34].

Gospodarka

Stawy w Zaborowie, w głębi zabudowa folwarczna

Zaborów położony jest w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego, co oznacza, że działalność prowadzona w tej strefie nie może szkodliwie oddziaływać na przyrodę parku narodowego^[9]. Dobre gleby występujące w południowej części miejscowości pozwalają na produkcję rolniczą – w gminie Leszno 52% powierzchni gruntów zajmuje produkcja rolna^[9]. W północnej części miejscowości poniżej tarasu występują głównie piaski rzeczne tarasu nadzalewowego Wisły^[8], stąd grunty te porastają głównie łąki i lasy.

Wśród podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w gminie Leszno przeważają przedsiębiorcy z takich dziedzin jak handel detaliczny i hurtowy, usługi transportowe i przewóz osób, usługi budowlane i pokrewne oraz mechanika pojazdowa^[9], ale także istnieją zakłady wyrobów z tworzyw sztucznych (produkcja pianki i folii polietylenowej, produkcja nadkoli samochodowych). Bliskość Warszawy i dogodne z nią połączenie sprawia, że część mieszkańców dojeżdża do pracy do stolicy.

Znajduje się tu remiza straży pożarnej, poczta, kiosk i sklepy^[8].

W Feliksowie działa Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Medicor" wraz z apteką, utworzony w 1999 roku^[35].

Zaborów w kulturze

Pałac w Zaborowie i otaczający go park posłużyły za plenery przy kręceniu takich filmów jak „Lalka” czy „Kariera Nikodema Dyzmy”^[21]. W dworze u Izbińskich gościem bywała pisarka Klementyna z Tańskich Hoffmanowa^[8]. W Zaborowie konie dla regimentu od pana Trzaskowskiego mieli nabyć bohaterowie powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem – Wołodyjowski i Zagłoba, lecz po drodze doszło do pojedynku z Bohunem w Lipkowie^[36].

Przypisy

Bibliografia

• Lechosław Herz: Puszcza Kampinoska. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2002. ISBN 83-85557-96-2.
• Tadeusz Jaroszewski, Waldemar Baraniewski: Po pałacach i dworach Mazowsza. Przewodnik część 1. Warszawa: WNT, 1999. ISBN 83-204-2425-9.

Linki zewnętrzne

• Zaborów (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 197 .
• Zespół Szkół Publicznych w Zaborowie
• Kościół w Zaborowie
• Bliżej Zaborowa – forum mieszkańców
• Gmina Leszno z lotu ptaka (zdjęcia 2-8 – centrum Zaborowa)