Zaburzenia nerwicowe

Zaburzenia lękowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną
ICD-10

F40
Zaburzenia lękowe w postaci fobii

ICD-10

F41
Inne zaburzenia lękowe

ICD-10

F42
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

ICD-10

F43
Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

ICD-10

F44
Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

ICD-10

F45
Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (somatoform disorders)

ICD-10

F48
Inne zaburzenia nerwicowe

Zaburzenia lękowe, zaburzenia somatoformiczne, zaburzenia dysocjacyjne
DSM-IV

300.XX

Zaburzenia lękowe zwane również neurozami – grupa zaburzeń psychicznych o bardzo rozmaitej symptomatyce, definiowana jako zespoły dysfunkcji narządów, psychogennych zaburzeń emocjonalnych, zakłóceń procesów psychicznych i patologicznych form zachowania występujących w tym samym czasie i powiązanych ze sobą wzajemnie.

Termin ten nie jest dłużej stosowany przez środowisko psychiatryczne w Stanach Zjednoczonych, ponieważ termin ten został usunięty z Diagnostycznego i Statystycznego Podręcznika Zaburzeń Psychicznych w 1980 r. wraz z publikacją DSM III. W obecnie obowiązującej klasyfikacji ICD-10 termin zaburzeń nerwicowych został zastąpiony terminem zaburzeń lękowych. Wiązało się to z reorganizacją kategorii zaburzeń afektywnych[1].

Dla zaburzeń nerwicowych charakterystycznym jest zachowany sąd realizujący; chory często zdaje sobie sprawę z absurdalności swoich objawów (natręctw, fobii) czy braku podstaw swoich objawów somatycznych, jednakże przeżywa lęk związany z nimi. Między innymi ta cecha – krytycyzm wobec swoich objawów – różni nerwicę od psychozy.

Dawne (historyczne) nazwy na zaburzenia nerwicowe to podrażnienie mlecza, nerwospazmy, newroza zmienna, ogólna nadczułość, newrozyzm czy cerebropatia sercowo-mózgowa[2]. Termin „nerwica” (ang. neurosis) został wprowadzony w XVIII w. przez szkockiego lekarza Williama Cullena.

Mechanizm

STRES PRZEWLEKŁY
psychosomatyczny, chroniczny
WZMOŻONA AKTYWNOŚĆ
MOŻLIWOŚCI
PRZEDEFINIOWANIE
SYTUACJI
ZMIANA
ŚRODKÓW
STABILIZACJA
ZACHOWANIA
(PRZECZEKANIE)
DALSZA FRUSTRACJA
MOŻLIWOŚCI
REAKCJE NERWICOWE

Błędne koło objawów nerwicowych polega na dodatnim sprzężeniu zwrotnym pomiędzy objawami[3]. Np. lęk wyzwala dodatkowe objawy wegetatywne, które z kolei nasilają lęk, który dodatkowo wzmaga objawy wegetatywne.

  • lęk – irracjonalne zachowanie wynikające z nieuzasadnionego poczucia niepokoju, punkt krystalizacyjny dla innych objawów
  • zaburzenia wegetatywne – dolegliwości bólowe, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia, zaburzenia seksualne

Przejawy w kontaktach interpersonalnych

  • Perfekcjonizm – uznawanie działania o cechach doskonałości za jedynie dopuszczalne
  • Egocentryzm – nadmierna koncentracja uwagi na sobie i poczucie szczególnego charakteru własnych dolegliwości nerwicowych; nieuzasadnione oczekiwania wobec otoczenia
  • Uzależnienie – od osób, używek, nawyków itp.

Objawy

Manifestacje zaburzeń nerwicowych mogą przyjmować następujące obrazy:

  • objawy somatyczne:
    • porażenia narządów ruchu lub pewnych ich części,
    • brak czucia (anestezja, analgezja) pewnych obszarów skóry, zaburzenia wzroku, słuchu lub nadmierna wrażliwość na bodźce, trudności z oddychaniem, uczucie ciasnoty w klatce piersiowej,
    • napięciowy ból głowy, ból żołądka, serca, kręgosłupa, zawroty głowy, drżenie kończyn, kołatanie serca, nagłe uderzenie gorąca,
    • zespoły objawów charakterystyczne dla niektórych chorób czy stanów fizjologicznych (np. urojona ciąża, zaburzenia mowy, zaburzenia równowagi, napady drgawkowe przypominające padaczkę itd.),
    • zaburzenia funkcjonowania organów wewnętrznych,
    • zaburzenia seksualne (np. zaburzenia erekcji, anorgazmia, wytrysk przedwczesny),
  • zaburzenia funkcji poznawczych:
  • zaburzenia emocji:

Powyższe objawy nie mają podłoża organicznego. Mogą mieć różne nasilenie.

Przyczyny

WYMAGANIA
SPOŁECZNE
I
ROLA SPOŁECZNA
→stan fizyczny
→stan układu nerwowego
→rola neurotransmiterów
dziedziczne i wrodzone
cechy temperamentalne

CZYNNIKI
BIOLOGICZNE

PRZEŻYCIA
TRAUMATYCZNE
↓        ↓
urazy psychiczne    stres przewlekły
NERWICA


Źródłem zaburzeń nerwicowych są nierozwiązane nieuświadomione konflikty wewnętrzne, najczęściej pomiędzy dążeniami jednostki a jej możliwościami, potrzebami a obowiązkami, pragnieniami a normami społecznymi. Pojawiają się wtedy, kiedy wrażliwa i nieodporna na stresy osobowość poddawana jest presji sytuacji (często świadomie akceptowanej), a wymagającej od niej funkcjonowania sprzecznego z nieuświadomionymi tendencjami. Przyczyną nerwic może być także deficyt opieki rodzicielskiej w dzieciństwie lub nieodreagowany uraz (trauma).

Skutki

Wtórnymi skutkami nerwicy może być: zaniżone poczucie własnej wartości i dążenie do kompensowania go szczególnymi osiągnięciami, czy nadmiernym zaangażowaniem w pracę. Szczególną uwagę zwrócił na ten aspekt Alfred Adler. Współcześnie za podstawowy skutek nerwicy uważa się zgeneralizowaną utratę radości życia. Szczegółowo może to być np. wypadanie z ról społecznych i rodzinnych, nadużywanie systemu medycznego, zbędnie podejmowana diagnostyka, zbędne uzależniające stosowanie farmakoterapii, spadek aktywności i wydolności zawodowej, izolacja w domu, a nawet samobójstwa.

Schemat zaburzeń nerwicowych DSM-IV

LĘK
 
 
odczuwanydomniemany
 
 
zaburzenia
związane
ze strachem
zaburzenia
związane
z lękiem
zaburzenia
obsesyjno-
kompulsyjne
zaburzenia
somatoformiczne
 
fobia, PTSD


zespół paniki,
zespół lęku
uogólnionego
zaburzenia
dysocjacyjne,
konwersyjne
 
 
amnezja
psychogenna
,
fuga
zaburzenia
somatyzacyjne
osobowość
mnoga
 
uporczywe bóle
psychogenne
,
hipochondria
 
dysmorfofobia

Podział zaburzeń nerwicowych według ICD-10

W klasyfikacji ICD-10 zaburzenia nerwicowe są definiowane jako zaburzenia psychiczne niemające podłoża organicznego, w których nie dochodzi do zakłócenia oceny realności ani trudności w rozróżnieniu między subiektywnymi doświadczeniami choroby a realnością zewnętrzną. Nawet znacznie zaburzone zachowanie pozostaje w granicach akceptowanych społecznie. Zachowania nieakceptowane społecznie mogą się ujawnić w stanach dysocjacji.

Do zaburzeń nerwicowych ICD-10 zalicza:

Podział nerwic według Antoniego Kępińskiego

  • nerwica neurasteniczna – poczucie zmęczenia nieadekwatne do sytuacji, spowolnienie procesów poznawczych,
    • hiposteniczna – ogólne osłabienie bez podłoża organicznego,
    • hipersteniczna – rozdrażnienie, objawy somatyczne: bóle głowy (tzw. kask), derealizacja, lękliwość, hipersomnia,
  • nerwica hipochondryczna – zgeneralizowane poczucie choroby, skupienie uwagi na doznaniach, błędne koło oparte na nieustannej interpretacji i transformacji objawów,
  • nerwica histeryczna – przeniesienie lęku na sferę somatyczną – intensywność, ekspansja objawów, teatralność (zob. osobowość histrioniczna),
  • nerwica depresyjna – smutek, apatia, zahamowanie psychoruchowe,
  • nerwica anankastyczna – wyobrażenie i rytuały redukujące lęk, zespół natręctw i kompulsyjnych zachowań,
  • nerwica lękowafobia.

Leczenie nerwic

Przyjmuje się, że podstawą leczenia w większości przypadków powinna być psychoterapia, która poprzez zmianę zachowania i interpretacji własnych objawów i bodźców lękotwórczych pozwala przerwać mechanizm błędnego koła (terapia poznawczo-behawioralna). Psychoterapia pozwala również rozwiązać konflikty intrapsychiczne, które leżą u podłoża wielu zaburzeń z tej grupy.

Często stosowaną metodą jest również farmakoterapia – stosowana jako leczenie objawowe, doraźnie wspomagające, zależne od stanu pacjenta. Stosuje się przede wszystkim leki anksjolityczne, np. w lęku napadowym lub w sytuacji, gdy objawy nie pozwalają na podjęcie psychoterapii. Drugą najczęściej stosowaną grupą leków są SSRIleki antydepresyjne drugiej generacji wykazujące się działaniem anksjolitycznym.

Zobacz też

Przypisy

  1. Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria. T. 3. Wrocław: Urban & Parner, 2003, s. 434. ISBN 83-87944-24-6.
  2. Marek Jarosz: Co każdy powinien wiedzieć o chorobach psychicznych. Łódź: Piątek Trzynastego Wydawnictwo, 2004, s. 68–69, seria: Nasze zdrowie. ISBN 83-7415-003-3.
  3. D.L. Rosenhan, M.E.P. Seligman: Psychopatologia, Tom I i II. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 1994.

Bibliografia

  • ICD 10.Zaburzenia psychiczne u osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych. Gdańsk: American Psychiatric Press – Medical Press, 1999, s. 181. ISBN 83-87909-55-6.

Media użyte na tej stronie

Mechanizm powstawania nerwicy.png
Mechanizm powstawanie nerwicy - schemat bez napisów
Circle diagram1.png
Diagram kołowy