Zadrzechnia fioletowa

Zadrzechnia fioletowa

Xylocopa violacea
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	błonkoskrzydłe
Nadrodzina	pszczoły
Rodzina	pszczołowate
Podrodzina	zadrzechniowate
Plemię	zadrzechnie
Rodzaj	Xylocopa
Podrodzaj	Xylocopa (Xylocopa)
Gatunek	zadrzechnia fioletowa
Synonimy
Apis violacea Linnaeus, 1758 Apis insubrica Müller, 1766 Xylocopa femorata Fabricius, 1804

Osobnik na martwym drewnie

Zadrzechnia fioletowa^[1][2] (Xylocopa violacea) – gatunek błonkówki z rodziny pszczołowatych i podrodziny zadrzechniowatych. Samice zakładają samotnie gniazda w pniach i grubych konarach suchych, obumarłych drzew. Owad ciepłolubny, rozsiedlony w zachodniej i środkowej części Palearktyki. W Polsce stwierdzany na nielicznych stanowiskach w latach 1868–1935 i od 2005, od 2004 objęty ochroną gatunkową.

Opis

Duża pszczoła o długości ciała od 21 do 24 mm^[2]. Ubarwiona jest na czarno z czarnym owłosieniem oraz ciemnymi, fioletowo połyskującymi skrzydłami. Czułki samic złożone są z 12, a samców z 13 członów. Samica ma bruzdowatą listewkę czołową, parę kolców na płytce pygidialnej. Od samicy zadrzechni czarnorogiej odróżnia się płytką bazitibialną (płytkowaty wyrostek u nasady goleni) z dwupłatkowym wierzchołkiem i najwyżej dwoma seriami silnych ząbków, zajmującymi cały jej przedni i tylny brzeg. U samca płytka bazitibialna jest nierozdwojona, wierzchołek goleni ma przynajmniej jeden ząbek widoczny od strony grzbietowej, a tylna powierzchnia goleni porośnięta jest czarnym owłosieniem. Od samca zadrzechni czarnorogiej odróżnić go można po rdzawym spodzie czułków, przy czym barwa ta może występować również na wierzchu 11., 12. i niekiedy 10. członu^[3].

Biologia i ekologia

Pszczoła ciepłolubna, zamieszkująca suche siedliska stepowe i stepopodobne oraz polany i pobrzeża lasów. Owady dorosłe spotyka się od maja do końca lata. Samice zbierają pyłek i nektar z 17 gatunków roślin, należących do 10 rodzin. Najliczniej obserwowane są na kwiatach groszku pachnącego, robinii akacjowej, soi warzywnej i żmijowca zwyczajnego^[1].

Gniazda zakłada w suchym drewnie pni obumarłych drzew lub ich grubszych konarów^[4][2][1]. Samica tworzy je samotnie^[4]. Wygryzany przez samicę żuwaczkami korytarz biegnie najpierw poziomo, a dalej gwałtownie opada^[1]. W pionowym odcinku korytarza tworzone są z trocin przegródki, oddzielające poszczególne komórki lęgowe tak, że strop jednej jest podłogą wyższej^[1]. Długość tego odcinka wynosi 15–30 cm i znajduje się w nim około 15 komórek^[2]. W każdej komórce umieszczana jest pojedyncza, zwarta grudka pokarmowa o bochenkowatym kształcie, powstała ze zlepionego pyłku i nektaru, a w niej umieszczane jest pojedyncze jajo^[5][1]. Larwy wylęgają się szybko po czym żerują na grudce. Przepoczwarczają się w komórce i w niej zimują. Dorosłe następnego pokolenia wygryzają się z komórki na zewnątrz za pomocą nowego korytarza robionego w ścianie bocznej. Jeśli materiał jest zbyt gruby, opuszczają gniazdo kolejno otworem wygryzionym przez ich matkę^[2].

Rozprzestrzenienie i ochrona

Gatunek palearktyczny, rozmieszczony od Półwyspu Iberyjskiego, przez Turkmenistan^[1], Tadżykistan^[3] i Iran po środkowe Chiny i północne Indie^[6]. W Europie związany głównie z basenem Morza Śródziemnego^[1], na północ sięgający do Wysp Normandzkich, Wielkiej Brytanii^[7], Beneluksu, Niemiec^[1], Polski^[4], Szwecji, Finlandii, Ukrainy^[3] i Krymu^[1]. W rejonie śródziemnomorskim na południe sięga do Maroka, Algierii, Tunezji i Izraela^[3].

W Polsce w latach 1868–1935 gatunek ten został wykazany z ośmiu stanowisk, a w późniejszej części XX wieku już nienotowany^[1]. W związku z tym na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce z 2002 roku został umieszczony jako wymarły^[8], a w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako prawdopodobnie wymarły. Jako prawdopodobne przyczyny jego zaniku w kraju wymieniono niedostatek próchniejących starych drzew i kurczenie się terenów stepowych^[1]. W 2005 roku gatunek ten ponownie został znaleziony w Polsce. W sumie w latach 2005–2016 odnaleziono go na 6 stanowiskach: w Poleskim Parku Narodowym, Bieszczadach Zachodnich, Wrocławiu, Oławie, Miechowie i Włoszczowie^[4]. W latach 2004–2014 objęty był w Polsce ścisłą ochroną gatunkową^[9][10], a od 2014 objęty jest częściową ochroną gatunkową^[11][12]. Dla skutecznej ochrony gatunek ten wymaga zachowania starodrzewów, zwłaszcza drzew suchych^[1].

W Indiach gatunek ten był mylony i błędnie podawany z różnych lokalizacji. Jego występowanie potwierdzono jedynie w stanach Pendżab oraz Dżammu i Kaszmir na północy kraju^[6].

Zastosowanie

Zadrzechnia ta bywa wykorzystywana jako lek na różne choroby w medycynie ludowej na terenie Chin i Japonii, przy czym do tego drugiego kraju jest importowana^[13].

Zobacz też

• Błonkoskrzydłe Polski

Przypisy