Zadrzewienia śródpolne

(c) Ian R Maxwell, CC BY-SA 2.0
Zadrzewienia śródpolne
Zadrzewienia śródłąkowe

Zadrzewienia śródpolne – zbiorowiska roślinne, składające się z rosnących w niewielkich grupach drzew i krzewów, między innymi brzóz, osik, grabu, tarniny, mirabelki i innych. Pełnią one bardzo ważną funkcję w ekosystemie, m.in. chronią przed erozją, silnymi wiatrami oraz są miejscem życia wielu drobnych zwierząt. Oddziałują też korzystnie na plony przyległych upraw – przyczyniają się do wzrostu plonu zbóż o 5–20%, buraków cukrowych o 5–10%, ziemniaków do 20%, warzyw w specyficznych warunkach nawet do 50%[1]. W wyniku działalności człowieka zadrzewienia takie są coraz rzadszym elementem krajobrazu. Przyczynia się do tego wielkoobszarowa gospodarka rolna.

Z ekologicznego punktu widzenia zadrzewienia należy traktować jako strefę ekotonową. Ze względu na otoczenie, w którym występują, można je podzielić na: zadrzewienia użytków rolnych, przywodne, szlaków komunikacyjnych, wiejskich terenów budowlanych, terenów przemysłowych czy zadrzewienia terenów rekreacyjnych.

Historia

Pionierem zadrzewień w Polsce był generał Dezydery Chłapowski, który to już 200 lat temu w swoim majątku w Turwi koło Kościana wprowadzał pasy zadrzewień chroniących pola przed wiatrem[1].

Formy zadrzewień śródpolnych

Wyróżnia się następujące zadrzewienia ze względu na układ drzew[1]:

  • alejowe – w postaci dwóch rzędów drzew usytuowanych równolegle do siebie posadzonych po dwóch stronach drogi
  • liniowe – jednorzędowe ciągi drzew i krzewów
  • pasowe – co najmniej dwurzędowe pasy drzew lub krzewów o proporcji długości do szerokości 5:2
  • powierzchniowe – szersze niż pasowe, ale nie stanowiące jeszcze lasu (kępy)
  • punktowe – pojedyncze, wyizolowane drzewa lub krzewy

Zadrzewienia śródpolne najczęściej są zlokalizowane: przy drogach, ciekach naturalnych, rowach, małych zbiornikach wodnych (oczkach, stawach), jeziorach, miedzach, na polach, na łąkach, na nieużytkach, na wyrobiskach.

Wpływ zadrzewień śródpolnych na otoczenie

Zadrzewienia wpływają następująco na otoczenie[1]:

  • osłabiając siłę wiatru zadrzewienia przeciwdziałają wysuszeniu, a także erozji wodnej i wietrznej gleb
  • osłabiając siłę wiatru zadrzewienia zapobiegają wyleganiu upraw
  • zadrzewienia chronią uprawy, inwentarz oraz ludzi przed wychładzającym działaniem wiatru
  • zadrzewienia na krawędziach i skarpach stoków uniemożliwiają zsuwanie się zimnych mas powietrza zapobiegając powstawaniu zastoisk mrozowych w obniżaniach terenu
  • zadrzewienia przyzagrodowe chronią budynki przed mechanicznym i wychładzającym działaniem wiatru
  • zadrzewienia ograniczają rozprzestrzenianie się odorów emitowanych przez gospodarstwa z intensywnym chowem trzody chlewnej i drobiu
  • zadrzewienia przyczyniają się do wzrostu plonu: zbóż o 5–20%, buraków cukrowych o 5–10%, ziemniaków do 20%, warzywa w specyficznych warunkach nawet do 50%

Działanie wiatrochronne zależy od wysokości zadrzewienia, a zasięg tego oddziaływania mierzy się wielokrotnością wysokości drzew. W przypadku zadrzewienia jednorzędowego, od strony zawietrznej w odległości zbliżonej do 8 wysokości, energia siły wiatru jest redukowana od 50 do 75%, a w odległości 13 wysokości siły wiatru spada 30 do 50%. Ochrona przeciwwietrzna przestaje działać w odległości przekraczającej 20 wysokości zadrzewienia. Od strony nawietrznej, w odległości zbliżonej do 5 wysokości redukcja wynosi od 50 do 75%[1].

Znaczenie wiatrochronne zadrzewień wzrasta, jeśli sadzi się je na lokalnych zniesieniach terenu. Zadrzewienia śródpolne nie powinny być zupełnie zwarte, powoduje to bowiem powstawanie niekorzystnych turbulencji powodujących wyleganie zbóż. W miarę możliwości pasma zadrzewień wiatrochronnych powinny być sadzone prostopadle do dominujących kierunków wiatru. W obrębie pasów przeciwwietrznych poszczególne gatunki powinny być sadzone w zależności od siły wzrostu, oraz kierunku dominujących wiatrów. Rozstawa drzew powinna uwzględniać potencjalne „wypady” oraz to, aby zadrzewienie jak najwcześniej rozpoczęło pełnienie zamierzonej funkcji[1].

Wpływ zadrzewień na warunki wodne

Zadrzewienia wpływają następująco na warunki wodne[1]:

  • osłabienie siły wiatru oraz wzrost wilgotności stwarza mikroklimat sprzyjający ograniczeniu strat wody z gleby i roślin uprawnych
  • odpowiednio rozmieszczona sieć zadrzewień sprzyja zwiększeniu nasiąkliwości gleby, przez co spowalniany jest spływ powierzchniowy i gruntowy wody,
  • zadrzewienia sprzyjają lepszemu rozłożeniu pokrywy śnieżnej
  • w obszarze wzdłuż pasa zadrzewień nawet do 16-stu wysokości drzew zatrzymywany jest śnieg (przy zwarciu zadrzewień zbliżonym do 50% uzyskuje się optymalne zatrzymywanie śniegu – zadrzewienia zbyt zwarte powodują powstawanie zasp i mogą być przyczyną opóźnienia wiosennych prac polowych)
  • zadrzewienia spowalniają tempo wiosennego topnienia śniegu o ok. 5%, co ogranicza erozję wodną i zmniejsza ryzyko powodzi
  • brzegi rzek i strumieni umocnione systemami korzeniowymi drzew i krzewów są zabezpieczone przed rozmywaniem

Zadrzewienia wpływają także na ochronę czystości wód – zlokalizowane wzdłuż linii brzegowej korzeniami drzew i krzewów wychwytują biogeny ograniczając w ten sposób proces eutrofizacji[1].

Wpływ zadrzewień na ochronę różnorodności biologicznej[1][2]

  • zadrzewienia śródpolne wraz ze swoim bogactwem przyrodniczym stanowią w monotonnym krajobrazie rolniczym swoiste wyspy środowiskowe. W zadrzewieniach występuje kilkanaście razy więcej gatunków ptaków niż na porównywalnej powierzchni lasu
  • zadrzewienia stanowią siedliska wielu gatunków roślin, grzybów i zwierząt. Wiele gatunków jest prawnie chronionych, cennych lub zagrożonych wyginięciem. Zadrzewienia stanowią ich ostoję
  • wiele gatunków owadów i ptaków to sprzymierzeńcy w walce ze szkodnikami upraw rolniczych. Przykładowo, w odległości do 10 m od zadrzewień redukcja stonki ziemniaczanej przez drapieżne owady związane z zadrzewieniami sięga 80% w odległości do 50 m do około 65%
  • wiele owadów związanych z zadrzewieniami to owady zapylające rośliny uprawne
  • dla ptaków pożytecznych zadrzewienia są miejscem gniazdowania, natomiast w okresie zimowym z uwagi na obecność krzewów wydających owoce stanowi swoistą „ptasią stołówkę”
  • sieć zadrzewień pełni funkcję korytarzy ekologicznych szlaków migracji zwierząt w cyklu sezonowym, jak i dobowym
  • podczas niekorzystnych warunków pogodowych zadrzewienia stanowią miejsce schronienia dla zwierzyny łownej
  • im zadrzewienia są bardziej zróżnicowane pod względem gatunki drzew i krzewów, tym bogatsze życie biologiczne innych organizmów i większa stabilność krajobrazu rolniczego

Dobór gatunków do zadrzewień śródpolnych

Przy doborze gatunków do zadrzewień należy stosować drzewa rodzime, a unikać gatunków obcego pochodzenia, ponieważ są wysoce konkurencyjne i naruszają strukturę oraz równowagę ekologiczną zadrzewień. Gatunki należy dobrać do lokalnych warunków glebowych i klimatycznych. Unikać też należy niewłaściwego sąsiedztwa roślin ze względu na choroby i szkodniki roślin uprawnych[1].

Przykłady gatunków obcych nie zalecanych do nasadzeń zadrzewień śródpolnych (gatunki obce):

Gatunki drzew i krzewów zalecane do obsadzania cieków, oczek, dróg i miedz śródlądowych:

Gatunki drzew i krzewów zalecane do zadrzewień na gruntach ornych:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Maria Szyszkiweicz-Golis, Artur Golis, Zadrzewienia śródpolne, wyd. broszura informacyjna, Poznań 2007.
  2. ↑ Józef Banaszak (red.): Ekologia wysp leśnych. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 1998. ISBN 83-7096-290-4.

Media użyte na tej stronie