Zadziele

Zadziele – dawna wieś w powiecie żywieckim, obecnie prawie w całości zatopiona przez wody Jeziora Żywieckiego, niewielki jej fragment wchodzi w skład żywieckiej dzielnicy Moszczanica.

Nazwa

Mikołaj Komorowski, właściciel „państwa żywieckiego”, zakładając około 1500 r. folwark (tzw. później „Starożywiecki”) na gruntach kmieci ze Starego Żywca, przeniósł ich na tereny położone za „działem” starożywieckim (stąd Zadziele).

Historia

Zadziele było jedną z najstarszych wsi Żywiecczyzny. Osada położona była pomiędzy potokiem Moszczanką (obecnie Moszczanica) i rzeką Łękawką, wpadającymi do Soły, która stanowiła zachodnią granicę wsi. Wieś posiadała około 250 ha ziemi, z czego jednak ok. 1/3 było zwykle zalewane przez Sołę. Korzystnym faktem było to, że nowa wieś powstała przy rozwidleniu ruchliwych już wówczas traktów z Żywca do Krakowa (przez Przełęcz Kocierską) oraz do Oświęcimia (wzdłuż doliny Soły).

W latach 40. XIX w. Zadziele dotknięte zostało – podobnie jak wszystkie wsie regionu – nieurodzajami, których następstwem były epidemie czerwonki, duru brzusznego i cholery. Pomór był tak wielki, że zmarłych nie chowano już na cmentarzu w Starym Żywcu, lecz grzebano pod lasem w Zadzielu. Kamienne krzyże po tym cmentarzu zachowały się do czasu budowy Jeziora Żywieckiego.

Pierwsze budynki murowane zaczęły powstawać pod koniec XIX w. W 1888 r. w Zadzielu znajdowało się 96 domów, w których mieszkało 633 mieszkańców, w tym 311 mężczyzn i 322 kobiety, z czego 608 osób było wyznania rzymskokatolickiego, a 25 osób - mojżeszowego. Przed wybuchem I wojny światowej w Zadzielu mieszkało 1200 osób. Szybki rozwój wsi nastąpił w latach międzywojennych, chociaż ostatnia kurna chałupa dotrwała tu do czasu budowy jeziora zaporowego. Przez wieś biegły dwie szosy, zachodnia z Żywca do Kęt i wschodnia z Żywca do Andrychowa przez Kocierz, a także droga do Suchej. W niewielkiej odległości od Łękawki, wzdłuż jej lewego brzegu, istniała bita droga, prostopadła do wspomnianych, a skrzyżowania tej drogi z szosami stanowiły dwa centralne ośrodki wsi. Jak w każdej wsi, tak i tu poszczególne przysiółki miały swoje nazwy. Poczynając od Soły były: „"Za Wodą”, „Pasieczki”, „Mokradle”, „ Podboże”, „Młyn”, „Myszyniec” i „Za Gowinami”. Pomiędzy szosą do Żywca, a Sołą znajdowały trzy stawy. Po lewej stronie szosy położony był przysiółek „Bory”.

W latach trzydziestych, przy zachodnim skrzyżowaniu dróg znajdowała się szkoła podstawowa, posterunek policji, restauracja Siwka, strażnica OSP i dwie betoniarnie produkujące m.in. dachówki. Przysiółek za tym skrzyżowaniem nazwano „Myto”, gdyż tam w latach dwudziestych, na starej drodze, pobierano opłatę od przewozu drzewa i innych towarów. Za pobrane pieniądze wykonywano remonty dróg. Dalej, za Łękawką był przysiółek „Pod Grapą”. Teren pomiędzy wsią a rzeką Łękawką nazywano „Isep”. Przy szosie do Suchej, od strony Żywca, położony był przysiółek „Oblasek” i „Rakoczka”, a bliżej Oczkowa „Dandula” i „Kolonia”, gdzie było najwięcej domów pracowników fabryki. Przy skrzyżowaniu wschodnim znajdował się sklep spożywczy, karczma Żyda Rufaizena (spłonęła w 1934 r.), dwie piekarnie, masarnia i powstała w 1921 roku fabryka. Po 1935 r. we wsi nastąpił znaczny postęp i poprawa bytu. Rozpoczęto elektryfikację wsi oraz komasację, czyli scalanie pól, a jednocześnie regulację rzeki Łękawki, gdzie miejscowi znaleźli zatrudnienie, podobnie jak przy budowie fundamentów Domu Spółdzielni. We wschodniej części wsi dobrze prosperowały zakłady rzemieślnicze.

Podczas okupacji niemieckiej (1940–45) siedziba gminy Zadziele. We wrześniu 1939 r. wycofujące się (po obronie fortów w Węgierskiej Górce) oddziały Wojska Polskiego zaatakowały w rejonie wsi kolumnę wojsk niemieckich. W potyczce zginęło kilku Niemców i 5 Polaków, a wielu polskich żołnierzy dostało się do niewoli. Polegli żołnierze polscy pochowani zostali koło kaplicy, a po wojnie postawiono im tu pomnik. W czasie okupacji wielu mieszkańców wsi wywieziono na przymusowe roboty do Niemiec. W 1941 r. większość rolników wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa bądź do Prus Wschodnich. Tragiczne chwile przeżyło Zadziele zimą 1944/1945, gdy w pobliżu zatrzymał się front. Pod koniec lutego mieszkańcy zmuszeni byli opuścić wieś. Rosjanie trzykrotnie zdobywali Zadziele i trzykrotnie zmuszani byli do odwrotu. Dopiero za czwartym razem wieś została zdobyta, a Niemcy odepchnięci do granic Starego Żywca. Po ustąpieniu frontu, w pierwszych dniach kwietnia, część mieszkańców powróciła do swoich domów i zajęła się odbudową zrujnowanej wsi, część natomiast wyjechała na zachód osiedlając się w okolicach Grodkowa na Opolszczyźnie. Po wyzwoleniu ponownie doprowadzono prąd, uruchomiono fabrykę wózków oraz sklepy.

W 1957 r., w związku z podjętą decyzją o budowie wielkiego zbiornika wodnego, na terenie Kotliny Żywieckiej zakazano jakichkolwiek inwestycji i zaczęto bardzo niekorzystną dla mieszkańców wsi wycenę gruntów. W 1966 r. Zadziele zostało zalane przez Jezioro Żywieckie.

Ludzie związani z Zadzielem

Daniel Rufeisen (Shmuel Oswald Rufeisen, Oswald Rufeisen), syn Eliasza Rufajsena i Fanny[1], po przyjęciu chrztu w Kościele rzymskokatolickim i wstąpieniu do Zakonu Karmelitów Bosych (1946, śluby wieczyste 1949, święcenia kapłańskie 1952) imię zakonne o. Daniel Maria od Najświętszego Serca Pana Jezusa (1922–1999)[2][3]. Przed wybuchem 2. wojny światowej członek (razem z dwójką braci) syjonistycznego ruchu Akiva[4][5]. W 1959 r. wyemigrował do Izraela aby podjąć tam działalność duszpasterską. W 1962 r. wniósł sprawę przez Sąd Najwyższy Izraela o nadanie mu obywatelstwa na podstawie prawa powrotu[2]. Sąd odmówił, uzasadniając decyzję przejściem Rufaisena na katolicyzm, co historyk Michael Stanislawski określił jako „fundamentalny epizod w historii Państwa Izraelskiego”[6][7].

Fabryka Mebli Stalowych „Wschód”

W 1870 na terenie miejscowości została założona fabryka „Unger i Dattner”, wytwarzająca produkty chemiczne. W 1901 jej działalność została rozwinięta o dodatkową produkcję zapałek. W 1921 została ona sprzedana przez właścicieli, a jej nabywcą stała się spółka „Mücke-Melder”, która zajęła się tu wytwarzaniem siatki i łóżek, a od 1932 również mebli chromowanych i niklowanych[8] z rur stalowych na licencji firmy Thonet[9]. W 1939 w zakładzie pracowało około 300 osób. Po zakończeniu II wojny światowej fabrykę znacjonalizowano i przyjęła ona nazwę Fabryka Mebli Stalowych „Wschód” w Zadzielu k/Żywca. W efekcie przeznaczenia terenu miejscowości pod zalew, postanowiono o przeniesieniu przedsiębiorstwa, w związku z czym jego nowa siedziba została otwarta w 1964 w Żywcu, a profil produkcyjny został zmieniony na wyrób sprzętu szpitalnego[8]. Zakład współcześnie nosi nazwę Famed Żywiec Sp. z o.o.[10]

Przypisy

  1. ↑ Oswald Rufeisen - niezwykły życiorys Żyda z Zadziela - zywiecinfo.pl, zywiecinfo.pl [dostęp 2018-05-03] (pol.).
  2. ↑ a b o. Daniel Maria od Najświętszego Serca Pana Jezusa (Oswald Rufeisen) 1919 - 1999 - Karmel.pl, karmel.pl [dostęp 2018-05-03] (pol.).
  3. ↑ About Oswald Rufeisen | Friar, Monk, Interpreter, Priest | Israel, Poland ⋮ UpClosed, upclosed.com [dostęp 2018-05-03] (ang.).
  4. ↑ Oswald Rufeisen - A Biography | The Jewish Agency, jewishagency.org [dostęp 2018-05-03] (ang.).
  5. ↑ YIVO | Akiva, yivoencyclopedia.org [dostęp 2018-05-03] (ang.).
  6. ↑ Jewish–Christian Difference and Modern Jewish Identity: Seven Twentieth ... - Shalom Goldman - Google Książki, books.google.pl [dostęp 2018-05-03].
  7. ↑ „A Jewish Monk? A Legal and Ideological Analysis of thje Origins of the „Who is a Jew” Controversy in Israel, „ in Eli Lederhendler and Jack Wertheimer eds., Text and Context: Essays in Modern Jewish History and Historiography in Honor of Ismar Schorsch (JTS, 2005).
  8. ↑ a b Czy wiecie że...? Rok 1964. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  9. ↑ „Wschód” Stalowe Meble Thonet (pol.). [dostęp 2018-01-23].
  10. ↑ Produkują sprzęt medyczny dla placówek w 97 krajach świata. famed.com.pl. [dostęp 2022-04-26].

Linki zewnętrzne