Zakłady Górnicze Trzebionka

Zakłady Górnicze Trzebionka
Państwo

 Polska

Siedziba

Trzebinia

Data założenia

1950[1]

Data likwidacji

2013[2]

Forma prawna

spółka akcyjna[3]

Położenie na mapie Trzebini
Mapa konturowa Trzebini, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Zakłady Górnicze Trzebionka”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Zakłady Górnicze Trzebionka”
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego
Mapa konturowa powiatu chrzanowskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Zakłady Górnicze Trzebionka”
Położenie na mapie gminy Trzebinia
Mapa konturowa gminy Trzebinia, po lewej znajduje się punkt z opisem „Zakłady Górnicze Trzebionka”
Ziemia50°09′59″N 19°25′47″E/50,166389 19,429722

Zakłady Górnicze Trzebionka (do 1976 roku Zakłady Górnicze Chrzanów[1]) – nieistniejące polskie przedsiębiorstwo, działające od 1950[1] do 2013 roku[2], z siedzibą w Trzebini[3].

W skład zakładów wchodziły zlikwidowane głębinowe kopalnie rud cynku i ołowiu: Matylda, Jaworzno i Trzebionka[4].

Geologia

Kopalnie znajdowały się we wschodniej części niecki chrzanowskiej[5].

Rudy cynku i ołowiu występują w węglanowych utworach triasowych, w pakiecie warstw dolnego wapienia muszlowego o grubości około 40 metrów. Kruszce występują w warstwach, tzw. horyzontach rudnych[6], w formie ławic, żył i okruszcowanych brekcji[7].

Oprócz rud metalicznych w złożach eksploatowanych przez kopalnię występował także węgiel brunatny[8].

Tło historyczne

Kopalnia Matylda, wieża wyciągowa szybu Lidy i płuczka, 1916 r.

Pierwsze próby górnictwa kruszcowego w okolicach Trzebini, Chrzanowa i Jaworzna sięgają około XIII wieku[9].

Galman wykorzystywany do produkcji mosiądzu wydobywano w rejonie chrzanowskim co najmniej od XVI wieku[1].

Późniejsze istotne działania związane z wydobyciem rud cynku i ołowiu w obszarze chrzanowsko-trzebińsko-szczakowskim[10] zostały podjęte przez Tiele-Wincklerów[11], którzy założyli około 1850 roku kopalnię Matylda w Kątach, wówczas wsi nieopodal Chrzanowa[12] (od 1925 roku część Chrzanowa). Kopalnia w okresie międzywojennym działała z przerwami do 1930 roku[11]. Zawartość ołowiu w rudzie wydobywanej ze stosunkowo płytko zalegającego złoża w kopalni Matylda wynosiła około 10%[10]. Ponadto powstała kopalnia galmanu Trzebionka w Trzebini[13].

W Trzebini znajdowała się również od 1895 roku Huta Jadwiga, która zajmowała się przetwórstwem rudy ołowiu. Huta została zamknięta w 1931 roku, później działała jedynie prażelnia blendy cynkowej oraz zakład produkcji kwasu siarkowego[14].

Historia Zakładów Górniczych Trzebionka

Zabudowania Zakładów Górniczych Trzebionka (2012)
(c) Leon Hupperichs, CC BY-SA 3.0
Cerusyt z kopalni Trzebionka
Galena i sfaleryt z kopalni Trzebionka

W 1950 roku powołano Zakłady Górnicze Chrzanów, do których należała kopalnia Matylda w Chrzanowie, a także kopalnia galmanu Jaworzno w Jaworznie oraz późniejsza kopalnia Trzebionka[1].

Po 1945 roku kopalnia Matylda została upaństwowiona. Eksploatację wznowiono w październiku w 1957 roku[11].

W 1958 roku zakończono eksploatację w kopalni Jaworzno[15].

W 1962 roku rozpoczęto budowę kopalni Trzebionka[16][17] po stwierdzeniu istnienia drugiego złoża w pobliżu kopalni Matylda[3].

Kopalnia Trzebionka została oddana do eksploatacji w 1968 roku[18]. Wydobycie odbywało się systemem ścianowym poprzecznym z podsadzką hydrauliczną[19] w obrębie obszaru górniczego Trzebionka I[20] oraz obszarów Chrzanów, Jaworzno i Balin (piasek podsadzkowy)[21].

W 1969 roku zakończono rozbudowę kopalni Trzebionka, oddano do użytku nowe obiekty[22].

Wydobycie w kopalni Matylda zakończono 31 grudnia 1972 roku[11][12]. Likwidacja kopalni Matylda na skutek wyczerpania zasobów złoża[12] została przeprowadzona od 1973 do 1975 roku[11], jedyną czynną kopalnią w okolicach Trzebini pozostała kopalnia Trzebionka[3].

W 1976 roku zmieniono nazwę Zakładów Górniczych Chrzanów na Zakłady Górnicze Trzebionka[1].

W 1992 roku przedsiębiorstwo zostało przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa[2].

Decyzja o likwidacji części zakładu zapadła w 1998 roku[16]. W 1999 roku spółka została włączona do Konsorcjum Cywilnoprawnego Śląsk[2].

Od 2002 roku spółka została postawiona w stan likwidacji[2].

Kopalnia zakończyła eksploatację w 2009 roku[23] w związku z wyczerpaniem zasobów złoża[24].

Po zaprzestaniu wydobycia rozpoczęto likwidację wyrobisk poprzez zatopienie (na skutek wyłączenia pomp odwadniających) otamowanych części kopalni od połowy 2010 roku[20]. Wszystkie szyby, wraz z głównym szybem Włodzimierz, zostały zaadaptowane na piezometry w celu obserwacji procesu zatapiania[24].

Pozyskane podczas kopalnianej eksploatacji próbki geologiczne zostały przekazane przez likwidowaną kopalnię w 2011 roku do Muzeum w Chrzanowie[25]. Akta kopalni za lata 1961–2004 przekazano do Archiwum Państwowego w Katowicach[26].

Spółka została zlikwidowana oficjalnie w 2013 roku[2].

Po zamknięciu kopalni, około 2014 roku firma z Chrzanowa pozyskiwała odpady poflotacyjne z rekultywowanego kopalnianego osadnika (wcześniej stawu osadowego)[27].

Wydobycie

Około 1993 roku wydobycie wynosiło łącznie około 2,1 mln ton rudy[28]. Około 1997 roku wydobycie wynosiło łącznie około 2,3 mln ton rudy, zawierającej 3,5% metalicznego cynku i 1,5–2% metalicznego ołowiu[3].

W procesie technologicznym uzyskiwano rocznie również kilkaset tysięcy ton tzw. dolomitu płukanego[29]. W 2007 roku udział Zakładów Górniczych Trzebionka w krajowej produkcji kruszyw naturalnych łamanych wyniósł około 2%[30].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f PIT Chrzanów ↓, s. 30.
  2. ↑ a b c d e f GRAPE 2015 ↓.
  3. ↑ a b c d e Rzeczpospolita 1997 ↓.
  4. ↑ PIT Chrzanów ↓, s. 32.
  5. ↑ Bellok i inni 1997 ↓.
  6. ↑ Szuwarzyński 1993 ↓, s. 226.
  7. ↑ Sobczyński, Szuwarzyński 1974 ↓.
  8. ↑ Kołcon, Wagner 1983 ↓, s. 740.
  9. ↑ Kurek, Szuwarzyński 1999 ↓.
  10. ↑ a b Dobis 1938 ↓, s. 13.
  11. ↑ a b c d e Matylda ↓.
  12. ↑ a b c Aleksander-Kwaterczak 2010 ↓.
  13. ↑ PIT Chrzanów ↓.
  14. ↑ Dobis 1938 ↓, s. 9.
  15. ↑ Cabała, Sutkowska 2006 ↓.
  16. ↑ a b PIT Chrzanów ↓, s. 31.
  17. ↑ Trzebionka ↓.
  18. ↑ Kamieński 1975 ↓.
  19. ↑ Górnictwo 1977 ↓.
  20. ↑ a b Klojzy-Karczmarczyk i inni 2013 ↓, s. 282.
  21. ↑ Sozologia 1990 ↓.
  22. ↑ Rocznik... 1970 ↓.
  23. ↑ WUG 2011 ↓.
  24. ↑ a b Klojzy-Karczmarczyk i inni 2013 ↓, s. 281.
  25. ↑ Szuwarzyński i Grzegorzek 2012 ↓.
  26. ↑ Greiner 2014 ↓.
  27. ↑ EJB 2014 ↓.
  28. ↑ Szuwarzyński 1993 ↓, s. 209.
  29. ↑ Badera 2010 ↓.
  30. ↑ Galos 2009 ↓.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Industriegebiet.png
Autor: Sal73x, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sign for industry
Trzebinia location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Zaklady Gornicze Trzebionka.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zakłady Górnicze Trzebionka, zabudowania.
Galène, sphalérite 1.JPG
Autor: Parent Géry, Licencja: CC BY-SA 3.0
crystals of galena, crystals of sphalerite : Trzebionka Mine,Trzebinia, Chrzanów District, Małopolskie, Poland
Cerussite-108825.jpg
(c) Leon Hupperichs, CC BY-SA 3.0
Cerussite
Locality: Trzebionka mine, Trzebinia, Chrzanów District, Małopolskie, Poland
Field of view 8 mm. Specimen and photo Leon Hupperichs.
Zinc and lead mine Matylda Chrzanow Poland Shaft Lidy wash plant 1916.jpg
Kopalnia rud cynku i ołowiu Matylda w Chrzanowie, szyb Lidy i płuczka.