Zakaz (antropologia)

Ten artykuł od 2009-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji: Styl wesoło-anegdotyczny poprawić na encyklopedyczny (podpisy pod ilustracjami), usunąć zbędne ilustracje. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Symbol zakazu

Zakaz - kulturowy znak mówiący o tym, by czegoś nie robić. Zakazy często łączą się z tabu i występują bezapelacyjnie w każdym środowisku. Złamanie zakazu skutkuje w większości karą.

Rodzaje zakazów

Odnoszące się do obiektu

Można wyróżnić kilka rodzajów zakazów, ze względu na obiekt którego dotyczą.

• Autoniczne (gr. auto - ja) - odnoszące się do postępowania z własną osobą (seksualność, moralność)
• Ksenoniczne (gr. kseno - inny) - odnoszące się do postępowania z innymi (sposoby kontaktowania się i obcowania z danym człowiekiem)
• Tematyczne (gr. thema - rzecz) - odnoszące się do postępowania z istotami innymi niż ludzkie oraz z rzeczami.

W każdej kulturze występują dwa pierwsze typy zakazów.

Odnoszące się do ich źródła

Można też zakazy podzielić ze względu na ich źródło:

• religijne - zakaz jest zakazem, bo dana religia tak mówi.
• moralne - zakaz jest zakazem, bo moralność tak nakazuje (nie związana z religią, bo o tym powyżej).
• praktyczne - zakaz jest zakazem bez głębszego pochodzenia, po prostu w tym środowisku powinien być z jakichś w względów praktykowany (zakaz hałasowania w nocy, zakaz jeżdżenia ze zbyt szybką prędkością).

Zakazy w kulturach

Małe społeczności

George Silberbauer uważa, że moralność małych społeczeństw jest z góry nastawiona na stronę praktyczną, albowiem każdy człowiek ma tam do odegrania dużo większą rolę, aniżeli w większych^[1].. Zakazy są w owych społecznościach więc środkiem wymuszającym posłuszeństwo i - co dziwi większość osób - nie pochodzą one w dużej mierze z religii. Zakamuflowane są w różnego rodzaju przypowieściach, legendach, przysłowiach lub zagadkach. Nie są sprecyzowane jasno. Ma to swoje głębokie źródło. Mianowicie społeczeństwo cały czas się przenika, koligaci i niemożliwym jest sprecyzowanie wszystkich zakazów w kilku czy nawet kilkudziesięciu punktach, bo te relacje są zbyt złożone. Za przykład można tu podać aforyzm Murao ndisze (Prawo rządzi), którym posługuje się plemię Tswana z Botswany. Na jednym poziomie oznacza po prostu tyle, że nie można robić nic wbrew tradycji. Na głębszym jednak chroni przed tyranią i własnymi destrukcyjnymi zapędami.

Inny przykład jakim można się posłużyć by pokazać praktyczną stronę zakazów w małych społecznościach to podać różnicę dwóch plemion w traktowaniu kazirodztwa. Plemię Szona z Zimbabwe jest mu zdecydowanie przeciwne, zaś plemię Tswana popiera^[2]. Różnica bierze się stąd, że w Szona kuzyni i kuzynki traktowani są jak bracia i siostry, zaś w Tswana rodzice znają się bardzo dobrze, więc poufnie mogą zadecydować o małżeństwie, na podstawie wywiadu. Przykład ten obrazuje, że zakazy w małych społecznościach zależne są od relacji i ściśle powiązane ze stroną praktyczną.

Niesubordynacja

Odstępstwo od normy w małych społecznościach również nastawione jest w ogromnej mierze na praktykę. Często broni się przed karą osób z rodziny (obcych dużo rzadziej), uznając przed osobami obcymi za niepoczytalnych, więc nie mogących odpowiadać normalnie. Niekiedy - w przypadku zbrodni - dochodzi do całkowitego zignorowania obecności winnego, tak by ten w końcu odszedł i poszukał sobie nowego plemienia.

W małych społecznościach zakazy nie są jasno sprecyzowane.....zaś w większych zachodzi taka konieczność

Większe społeczności

Im większe społeczeństwo, tym proporcjonalnie poszczególny człowiek mniej uzależniony jest od ogółu. Zakazy stają się tutaj w autoteliczne, czyli będące zakazami w mniemaniu społeczeństwa samymi w sobie, działającymi na zasadzie "bo tak trzeba". Im większe społeczeństwo też, tym zwiększa się szansa na zagrożenia, z powodu źle użytkowanych wytworów myśli technologicznej. Stąd i zakazy są dużo bardziej przejrzyste, bo mogą zostać użyte uniwersalnie.

Niesubordynacja

Wszystkie duże społeczeństwa wykształciły sobie system kar za nieposłuszeństwo.

• Karami religijnymi są: pokuta, ostrzeżenia, wykluczenie ze wspólnoty, zaprzepaszczenia szansy potencjalnego dobrego stanu po ziemskim bytowaniu - zależnym od koncepcji danej religii.
• Karami za złe uczynki przeciw danej moralności jest najczęściej ostracyzm społeczny bądź (w wypadkach gdy moralność łączy się z danym prawodawstwem) konsekwencje prawne.
• Karami za uczynki przeciw praktyce są zawsze konsekwencje prawne.

Popularne systemy zakazów

• Prawo to dzieło stabilizujące i regulujące życie społeczne, ale stabilizacja implikuje zakazy. Prawo spisane rozwija się w większych społeczeństwach.
• Prawo zwyczajowe - niespisane ogólne zasady, którymi rządzi się jakaś społeczność. Występuje w grupach małych.
• Księgi religijne lub ich fragmenty jak np. dekalog powstały w ok. VIII, 10 najważniejszych zasad judaizmu. Powstał w dość specyficznym okresie, w którym była ogromna potrzeba, ujednolicenia zasad i postawienia jasnych warunków

Najczęstsze zakazy religii

Katolicyzm

Chrześcijanie mają kilka zakazów....

Czyny zabraniane przez Kościół Katolicki to (między innymi):

• ateizm lub wiary w innego Boga/Bogów^[3],
• pozamałżeńskie kontakty heteroseksualne oraz te, które nie prowadzą do prokreacji np. poprzez użycie antykoncepcjii,
• masturbacja,
• kontakty homoseksualne^[4],
• zapłodnienia in vitro,
• aborcja^[5],
• eutanazja^[6].

Inne wyznania chrześcijańskie częściowo przyjmują lub odrzucają powyższe zakazy często określając własne np. mennonityzm zakazuje:

• przysięgania na cokolwiek,
• sprawowania wysokich urzędów,
• noszenia i używania broni.

Judaizm

...ale to nic w porównaniu do Żydów mających ich aż 365

Halacha została podzielona przez Talmud na 365 zakazów (i 248 nakazów), szczegółowo regulujących życie ortodoksyjnych Żydów w taki sposób, że trudno odróżnić życie świeckie od religijnego, albowiem te dwie strefy bardzo się łączą. Za przykład można podać zakaz żydowskich próśb o przeniesienie jakiegoś przedmiotu przez nie-Żyda^[7], albo zakaz wyciskania lub wysysania owoców^[8]

Islam

W islamie zakazane jest m.in. spożywanie alkoholu, uprawiania hazardu^[9], jedzenie mięsa wieprzowego^[10] oraz wszelkie wróżbiarstwo^[11].

Buddyzm

Trudność w wymienieniu zakazów buddyzmu polega na tym, iż szkół jest tutaj bardzo dużo i każda czymś się od siebie różni. Buddyzm opiera się na idei karmy, czyli - można rzec - współczynnikowi dobrych i złych czynów. Te złe zostały zebrane w zespół Dziesięciu złych uczynków.

Przypisy