Zamówienia publiczne

Zamówienia publiczne – element finansów publicznych obejmujący szczegółowe rozwiązania dotyczące procedur wydatkowania środków publicznych (sposobów wyłonienia wykonawców oraz zasad zawierania umów). Procedury te często stanowią odmiany przetargu.

Zamówienie publiczne

Na gruncie prawa polskiego od 2 marca 2004 r. do 31 grudnia 2020 r. zasady udzielania zamówień publicznych były sprecyzowane w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1843), która zastąpiła ustawę z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych (Dz.U. z 1994 r. nr 76, poz. 344). Stanowiła ona implementację do prawa polskiego przepisów odpowiednich dyrektyw Unii Europejskiej, w szczególności 2004/18/WE, 2004/17/WE, 89/665/EWG i 92/13/EWG. Od 1 stycznia 2021 roku na gruncie prawa polskiego zasady udzielania zamówień publicznych reguluje ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1710), a sposób jej wejścia w życie określa ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 2020).

Do stosowania przepisów o zamówieniach publicznych są zobowiązane w szczególności podmioty sektora finansów publicznych, a także m.in. inne podmioty o podobnym charakterze lub kontrolowane w określony sposób przez jednostki sektora finansów publicznych, jeśli nabywają dostawy, roboty budowlane lub usługi.

Zamówień udzielać można w siedmiu opisanych w ustawie trybach:

• przetargu nieograniczonego,
• przetargu ograniczonego,
• negocjacji z ogłoszeniem,
• dialogu konkurencyjnego,
• partnerstwa innowacyjnego,
• negocjacji bez ogłoszenia,
• zamówienia z wolnej ręki,

przy czym do zastosowania trybów innych niż przetarg nieograniczony i przetarg ograniczony konieczne jest spełnienie opisanych w ustawie przesłanek.

Ponadto pewne szczególne zamówienia można poprzedzić konkursem (np. zamówienia z zakresu planowania przestrzennego, projektowania urbanistycznego, architektoniczno-budowlanego oraz przetwarzania danych), można także udzielić zamówienia na podstawie umów ramowych lub w ramach dynamicznego systemu zakupów.

Podstawowe zasady udzielania zamówień publicznych to:

• zasada równego traktowania wykonawców,
• zasada bezstronności i obiektywizmu,
• zasada uczciwej konkurencji,
• zasada jawności,
• zasada pisemności postępowania.

Zgodnie z ustawą, uczestnikom postępowań o udzielenie zamówienia publicznego przysługują środki ochrony prawnej w postaci:

• odwołania do Krajowej Izby Odwoławczej,
• skargi do sądu okręgowego.
• poinformowania zamawiającego o podjęciu przez niego czynności niezgodnej z ustawą lub zaniechaniu czynności, do której jest ustawowo zobowiązany, w przypadku, gdy wykonawcom na tę czynność lub zaniechanie nie przysługuje zgodnie z ustawą odwołanie.

Pierwszym aktem prawnym regulującym na terytorium Polski kwestię zamówień publicznych był dekret wydany 7 grudnia 1918 roku w przedmiocie utworzenia Urzędu Rozdzielczego w celu centralizacji zamówień rządowych^[1][2], który został uchylony 6 lutego 1920 roku uchwałą Sejmu z 30 stycznia 1920 roku^[3]. Kwestie zamówień publicznych w Polsce w latach 1933–1949 regulowała ustawa z dnia 15 lutego 1933 r. o dostawach i robotach na rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz instytucyj prawa publicznego^[4] i będące aktem wykonawczym do ustawy Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1937 r. o dostawach i robotach na rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz instytucyj prawa publicznego^[5], w latach 1949–1958 regulowała ustawa z dnia 18 listopada 1948 r. o dostawach, robotach i usługach na rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz niektórych kategorii osób prawnych^[6], a w latach 1958–1984 regulowała ustawa z dnia 28 grudnia 1957 r. o dostawach, robotach i usługach na rzecz jednostek państwowych^[7], która 1 stycznia 1984 roku została uchylona przez ustawę z dnia 21 grudnia 1983 r. o zmianie niektórych ustaw wprowadzających reformę gospodarczą^[8].

Koncesja na roboty budowlane lub usługi

Szczególną formą zamówień publicznych są koncesje na roboty budowlane lub usługi, których zasady udzielania są sprecyzowane w ustawie z dnia 21 października 2016 r. o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi (Dz.U. z 2021 r. poz. 541) (przed 2016 r. w ustawie z dnia 9 stycznia 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi (Dz.U. z 2015 r. poz. 113)); tryb udzielania koncesji na roboty budowlane do 2009 r. był uregulowany w ustawie Prawo zamówień publicznych; na gruncie europejskim koncesje uregulowane są w dyrektywach wspomnianych powyżej.

Koncesje na tle innych zamówień publicznych wyróżniają dwa podstawowe elementy:

• wynagrodzeniem koncesjobiorcy (wykonawcy koncesji) jest prawo do korzystania z przedmiotu koncesji lub takie prawo wraz z płatnością koncesjodawcy (zamawiającego),
• płatność koncesjodawcy nie może prowadzić do odzyskania całości nakładów poniesionych przez koncesjonariusza i zarazem koncesjonariusz musi ponosić zasadniczą część ryzyka ekonomicznego realizowanej koncesji.

Stanowi w ten sposób formę szeroko rozumianego partnerstwa publiczno-prywatnego.

Proces udzielania koncesji rządzi się podstawowymi zasadami analogicznymi do obowiązujących w przypadku zamówień realizowanych w oparciu o ustawę Prawo zamówień publicznych. Obowiązuje jednak odmienna od trybów przewidzianych w ustawie Prawo zamówień publicznych procedura o większym stopniu elastyczności. Ustawa o koncesji określa także elementy, jakie musi zawierać umowa o koncesję oraz zawiera regulacje odnoszące się do maksymalnego czasu jej trwania.

Środkiem ochrony prawnej przysługującym uczestnikom postępowania o koncesję jest skarga do sądu administracyjnego.

Platformy elektronicznych zamówień publicznych

W związku z nowelizacją przepisów o zamówieniach publicznych planowane jest uruchomienie centralnej platformy elektronicznej e-zamówienia. Będzie ona obejmować: centralne repozytorium danych, moduł monitorowania i analiz, moduł aukcji i licytacji, eSender oraz moduł przyjmowania i zabezpieczania ofert. Zamawiający i wykonawcy będą mogli realizować proces udzielania zamówień publicznych na dowolnym portalu (własnym lub zewnętrznym), które będą wspierać poszczególne etapy procesu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego^[9].

Naruszenia prawa zamówień publicznych

Raport Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z września 2013 wskazał, że najczęstszymi praktykami ograniczającymi konkurencję w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego są:

• ograniczony dostęp do przetargów,
• zmowy między wykonawcami,
• faworyzowanie wykonawców przez zamawiających^[10].

Według raportu Komisji Europejskiej z 2013 r. głównym polem korupcji w polskim sektorze publicznych usług medycznych finansowanych z podatków są zamówienia publiczne na sprzęt medyczny. Dostawcy korumpują – według badania – publiczne szpitale oferując dodatkowe darmowe egzemplarze urządzeń^[11].

Zamówienia publiczne w innych państwach

Albania

Albania ma status obserwatora w stosunku do Porozumienia w sprawie zamówień rządowych Światowej Organizacji Handlu (WTO) i negocjuje przystąpienie do niej^[12].

Austria

Zamówienia publiczne w Austrii reguluje federalna ustawa o zamówieniach publicznych z 2017 r.^[13]

Chiny

W latach 1949–1978 chińskie władze nabywały wymagane towary i usługi w ramach transakcji kierowanych administracyjnie, a dopiero od reform gospodarczych z 1978 r. „centralne planowanie zaczęło ustępować rozwiązaniom rynkowym”. Zdaniem badaczy Pinga Wanga i Xinglina Zhanga, że dla celów prawa porównawczego sensowne jest mówienie o „zamówieniach rządowych” lub „zamówieniach publicznych” dopiero po wdrożeniu reform z 1978 r.^[14] Ustawa o zamówieniach publicznych Chińskiej Republiki Ludowej została przyjęta na 28. posiedzeniu Stałego Komitetu Dziewiątego Krajowego Kongresu Ludowego w dniu 29 czerwca 2002 r. i jest podstawowym aktem prawnym w Chinach w zakresie zamówień publicznych^[15], natomiast „Przepisy wykonawcze do ustawy Prawo zamówień publicznych”, które uzupełniają i doprecyzowują ustawę, weszły w życie 1 marca 2015 r.^[16] Przepisy dotyczące zamówień wojskowych są formułowane oddzielnie przez Centralną Komisję Wojskową (art. 86 ustawy o zamówieniach publicznych Chińskiej Republiki Ludowej)^[15].

Cypr

Za politykę zamówień publicznych na Cyprze odpowiada Dyrekcja ds. Zamówień Publicznych Skarbu Republiki Cypryjskiej^[17].

Czechy

Zamówienia publiczne w Czechach reguluje ustawa nr 134/2016 o zamówieniach publicznych, podpisana przez prezydenta Republiki Czeskiej w dniu 22 kwietnia 2016 r.^[18]

Watykan

Zamówienia publiczne w Watykanie są nadzorowane przez Sekretariat Gospodarki, który jest odpowiedzialny za ustalanie zasad i procedur zakupowych, a odpowiedzialność za wydatki jest powierzona poszczególnym dykasteriom i administracjom^[19].

Zambia

Zamówienia publiczne w Zambii reguluje ustawa o zamówieniach publicznych nr 12 z 2008 r. oraz przepisy o zamówieniach publicznych z 2011 r. Przed 2008 r. zamówienia publiczne były regulowane ustawą o krajowej komisji przetargowej w Zambii, ustawą nr 30 z 1982 r.^[20]

Zobacz też

• Urząd Zamówień Publicznych
• Wspólny Słownik Zamówień
• Bezpośrednie udzielenie zamówienia

Przypisy

Bibliografia

• Prawo zamówień publicznych. Komentarz, red. T. Czajkowski, wyd. 3, Warszawa 2007 (wersja elektroniczna).

Linki zewnętrzne

• Urząd Zamówień Publicznych
• Komisja Europejska: Zamówienia publiczne
• Suplement do Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej
• Biuletyn Zamówień Publicznych