Zamach na Abrahama Lincolna

Zamach na Abrahama Lincolna

Zabójstwo prezydenta USA
Państwo	Stany Zjednoczone
Miejsce	Ford’s Theatre w Waszyngtonie
Data	14 kwietnia 1865
Godzina	22:15
Liczba zabitych	1 (Abraham Lincoln)
Liczba rannych	5
Typ ataku	zabójstwo polityczne
Sprawca	John Wilkes Booth
Położenie na mapie Dystryktu Kolumbii miejsce zdarzenia
Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych miejsce zdarzenia
38°53′47,76″N 77°01′31,98″W/38,896600 -77,025550

John Wilkes Booth, zabójca Lincolna

Zamach na Abrahama Lincolna – wydarzenie w historii Stanów Zjednoczonych mające miejsce 14 kwietnia 1865 w Waszyngtonie, w wyniku którego zginął szesnasty prezydent USA, Abraham Lincoln^[1]. Sprawcą zamachu był aktor John Wilkes Booth^[2].

Przyczyny

Człowiek, który dokonał zamachu na prezydenta, John Wilkes Booth, był sympatykiem Konfederacji^[2]. Wybór Lincolna, którego podejrzewano o sprzyjanie ruchom abolicjonistycznym, budził obawy na Południu^[3]. Kiedy składał on przysięgę prezydencką, siedem stanów już dokonało secesji, a osiem innych nadal ją rozważało^[4]. Doprowadziło to do wojny secesyjnej, która wybuchła w 1861 roku^[5]. Działania wojenne wymusiły na członkach rządu zajęcie się kwestią niewolnictwa^[6]. Sam Lincoln był wprawdzie umiarkowanym przeciwnikiem zniesienia niewolnictwa, ale jego nadrzędnym celem było uratowanie Unii i jedności Stanów Zjednoczonych^[7]. Z tego powodu prezydent podpisał wstępną Proklamację Emancypacji 22 września 1862, a 1 stycznia 1863 sygnował Drugą Proklamację Emancypacji, całkowicie znosząc niewolnictwo^[8]. W 1865 wojska Unii pod dowództwem generała Ulyssesa Granta, zajęły Richmond^[2]. Kiedy generał Lee podpisał kapitulację niedaleko Appomattox, John Wilkes Booth miał świadomość, że sprawa Południa jest przegrana, jeśli nie powstrzyma działań prezydenta Lincolna^[2].

Plan porwania prezydenta

John Wilkes Booth był aktorem i radykalnym zwolennikiem Południa, którego intencją było także zamordowanie wiceprezydenta Andrew Johnsona i sekretarza stanu Williama Sewarda^[2]. Początkowo jednak nie planował zabójstwa, a jedynie uprowadzenie Lincolna^[9]. Chciał porwać go z jego letniej rezydencji Old Soldier’s Home, oddalonej o 5 km od Białego Domu, a następnie przewieźć go do Richmond i oddać Konfederatom^[9]. Takie działanie mogłoby wymusić na Północy zakończenie działań wojennych, uwolnienie jeńców z Południa przetrzymywanych w więzieniach i uznanie secesji^[9]. Konfederaci już wcześniej planowali porwanie Lincolna, lecz uznali, że przedsięwzięcie to jest nie do wykonania^[9]. Do realizacji tego planu, Booth zrekrutował Michaela O’Laughlena i Samuela Arnolda, do których wkrótce dołączyli: David E. Herold, George A. Atzerodt, Lewis Thornton Powell i John H. Surratt^[10]. Ich spotkania początkowo odbywały się w domu Maggie Branson, a następnie u Mary Surratt^[10]. Booth przyłączył się do tzw. „Kanadyjskiego Gabinetu” Konfederacji, który działał w Montrealu^[10]. Pojechał tam w październiku 1864 i uzyskał od „Gabinetu” obietnicę pomocy w porwaniu Lincolna, a wracając stamtąd zakupił karabiny, rewolwery, sztylety i kajdanki^[10]. Na przeprowadzenie samego porwania przeznaczył 4 tys. dolarów, co było sporą sumą jak na owe czasy^[10]. Po zaprzysiężeniu prezydenta na drugą kadencję, Booth ze współpracownikami dowiedzieli się, że prezydent 17 marca będzie przebywał w szpitalu wojskowym niedaleko swojej rezydencji^[11]. Jednak Lincoln w ostatniej chwili zmienił plany i pojawił się na uroczystości wręczenia sztandaru Konfederacji gubernatorowi Indiany^[11].

Plan zabójstwa

Kolejną szansę na uprowadzenie spiskowcy mieli 11 kwietnia 1865, kiedy prezydent przemawiał z okna Białego Domu, mówiąc, że „stany południowe nigdy nie wystąpiły z Unii, a teraz znajdują się bezpiecznie w domu”^[1]. Wypowiedź ta, a także fakt kapitulacji Konfederatów (12 kwietnia), rozzłościły Bootha na tyle, że zmienił on zamiar uprowadzenia na zabójstwo^[11]. Dwa dni później, w Wielki Piątek rano, dowiedział się, że Lincoln będzie wieczorem przebywał w teatrze Forda, po czym podjął decyzję o zamordowaniu go^[11]. Pozostał wówczas w teatrze na próbie, aby wybrać najdogodniejszy moment zabójstwa, a następnie udał się do Pumphrey’s Libery Stable, by wynająć konia, którym zamierzał uciec^[11]. W godzinach popołudniowych Booth spotkał się z Mary Surratt, by powiadomiła współpracowników aktora o planowanym zamachu^[12]. Spotkał się z nimi o godzinie 19.00 i przekazał im szczegóły: Lewis Powell miał zabić sekretarza stanu Williama Sewarda, a George Atzerodt wiceprezydenta Andrew Johnsona^[12]. Intencją prowodyra zamachu było wprowadzenie chaosu w kraju, w czasie którego Południe mogłoby podjąć następną walkę o niepodległość^[12].

Przebieg zamachu

Loża prezydencka w teatrze Forda

Abraham Lincoln w 1865 roku

O godzinie 11.00, 14 kwietnia, Abraham Lincoln przebywał na posiedzeniu gabinetu, na którym podjęto decyzję o powojennej okupacji Południa^[1]. Uważano bowiem, że niewolnictwo zostało zniesione i wojsko ma obowiązek bronić Afroamerykanów^[1]. Posiedzenie rządu zakończyło się o godzinie 14.00, a prezydent udał się na przejażdżkę powozem^[1]. W czasie obiadu Lincoln ułaskawił żołnierza skazanego na śmierć za dezercję^[13]. Wieczorem miał wraz z generałem Grantem i żonami wziąć udział w przedstawieniu w teatrze Forda^[13]. Jednak Grantowie nie mogli przyjąć zaproszenia i zamiast nich na sztukę udał się major Henry Rathbone i jego przybrana siostra, Clara Harris^[1]. Sam Lincoln nie miał ochoty iść na komedię Toma Taylora pt. „Nasz amerykański kuzyn”, którą już wcześniej widział, jednak pod naciskiem żony, Mary Todd Lincoln, zdecydował się udać na spektakl^[13]. Pójście do teatru odradzał mu sekretarz wojny Edwin M. Stanton i oficer ochrony William Crook^[13]. Po drodze Lincoln został zatrzymany w celu ułaskawienia żołnierza skazanego za szpiegostwo, przez co para prezydencka spóźniła się na sztukę^[14]. Po ich przybyciu orkiestra teatralna przerwała grę aktorom i odegrała tradycyjną melodię powitalną dla prezydentów: „Hail to the Chief”; następnie sztuka została wznowiona^[14].

W tym czasie John Wilkes Booth przebywał w sąsiadującym z teatrem barze^[14]. Ponieważ był aktorem, dobrze znał drogę do loży prezydenckiej i wiedział, że nikt nie zatrzyma go po drodze^[14]. W czasie trzeciego aktu zakradł się do niestrzeżonych drzwi i odczekał na moment oklasków, które miały stłumić odgłos strzału^[14]. O 22.15 uzbrojony w pistolet i sztylet wszedł do loży i z odległości 10 cm strzelił w tył głowy Lincolna^[15]. Widząc to, major Rathbone rzucił się na zamachowca, lecz ten ranił go w ramię sztyletem^[16]. Wówczas Booth zeskoczył na scenę, łamiąc przy tym piszczel w lewej nodze i uciekł^[15]. Przed ucieczką krzyknął Sic semper tyrannis! („Tak to zawsze dzieje się tyranom!”)^[16].

Śmierć Lincolna

Prezydent Lincoln na łożu śmierci w pensjonacie Petersena

Kula zamachowca przeszyła mózg i utkwiła za okiem – ciężko ranny prezydent siedział nieruchomo na krześle^[16]. Do loży prezydenckiej natychmiast sprowadzono lekarza, obecnego na sztuce, doktora Charlesa Leale’a, jednak miał on problem z dostaniem się do Lincolna, gdyż Booth zablokował drzwi loży od wewnątrz^[15]. Widząc rannego męża, Mary Todd Lincoln krzyknęła i straciła przytomność^[17]. W tym czasie na ulicach Waszyngtonu rozeszła się plotka, że zbuntowani południowcy zamordowali także sekretarza stanu Williama Sewarda^[17]. Wkrótce potem w loży zjawiło się dwóch kolejnych lekarzy: Charles Sabin Taft i Albert King, którzy wspólnie orzekli, że prezydent jest w tak ciężkim stanie, że nie przetrwa transportu do Białego Domu^[18]. Postanowiono przenieść Lincolna do położonego niedaleko pensjonatu Williama Petersena, do którego wkrótce potem przybył także osobisty lekarz prezydenta Robert Stone^[18]. Niebawem przybyli tam również politycy: sekretarz marynarki Gideon Welles, sekretarz wojny Edwin M. Stanton, spiker Izby Reprezentantów Schuyler Colfax i senator Charles Sumner^[18]. Według wspomnień spisanych przez Gideona Wellesa w pokoju, gdzie leżał ranny prezydent, poza lekarzami i członkami rodziny przebywali także politycy i czuwali tam całą noc^[18]. Wczesnym rankiem Abraham Lincoln kilkakrotnie tracił oddech, aż w końcu zmarł o godzinie 7.22^[18].

Kilka dni później ciało zmarłego prezydenta przewieziono do jego rodzinnego stanu Illinois specjalnym pociągiem, który często zatrzymywał się na stacjach, by tłumy zebranych ludzi mogły pożegnać Lincolna^[2]. Jego pogrzeb odbył się 4 maja w Oak Ridge Cemetery w Springfield^[16].

Ataki na Sewarda i Johnsona

Atak Lewisa Powella na Fredericka Sewarda

Równocześnie z zamachem na prezydenta współpracownicy Bootha mieli zamordować wiceprezydenta Johnsona i sekretarza stanu Sewarda^[12]. Tego ostatniego miał dokonać Lewis Powell – miał on nieco ułatwione zadanie, gdyż Seward leżał wówczas ranny w domu po wypadku, jaki odniósł 5 kwietnia (wypadł z powozu)^[12]. Zaopatrzony w rewolwer i nóż Powell przyszedł do domu sekretarza, podając się za posłańca lekarza, dra Verdiego^[12]. W domu zastał dzieci niedoszłej ofiary: syna Fredericka i córkę Fanny^[19]. Powell usiłował zastrzelić Fredericka, lecz rewolwer nie wystrzelił, zatem uderzył go rękojeścią w głowę^[19]. Słysząc odgłosy walki z pokoju wybiegła Fanny, co zamachowiec wykorzystał i wszedł do pokoju Sewarda^[19]. Zadał mu wówczas kilka ciosów nożem w szyję, lecz założony sekretarzowi kołnierz ochronny uniemożliwił poważne zranienie^[19]. Gdy córka Sewarda podniosła alarm, do pokoju wbiegł drugi brat Fanny, Augustus i sierżant Robinson, którzy rzucili się na napastnika^[19]. W trakcie szamotaniny zostali lekko ranni, a Powellowi udało się zbiec, raniąc po drodze służącego^[19]. Po kilkudniowej tułaczce udał się on do domu Mary Surratt, gdzie wkrótce potem oboje zostali aresztowani^[19]. Seward był dość poważnie ranny, jednak udało mu się wrócić do zdrowia i do pracy w Departamencie Stanu^[19].

Zamachu na wiceprezydenta Johnsona miał dokonać George Atzerodt, który w tym celu zakwaterował się w hotelu Kirkwood, dokładnie piętro wyżej od Johnsona^[19]. 14 kwietnia, kiedy miało dojść do ataku, uzbrojony w nóż i pistolet, Atzerodt przyszedł do hotelowego baru^[20]. Tam wdał się w dysputę z barmanem, przy której wypił dużo alkoholu^[20]. Najprawdopodobniej w wyniku upojenia zapomniał, po co w ogóle zjawił się w hotelu, po czym wyszedł, wyrzucił nóż i po kilkugodzinnym spacerze zameldował się w hotelu Pennsylvania House^[20]. Jak się okazało, Booth słusznie przypuszczał, że Atzerodt może nie dokonać planowanego zamachu, gdyż wcześniej zostawił dla wiceprezydenta notatkę o treści Nie chcę Panu przeszkadzać, ale czy jest Pan w domu? J. Wilkes Booth^[20].

Schwytanie spiskowców i proces

Szkic drogi ucieczki Bootha i Herolda

Booth, który po zamachu opuścił teatr, uciekł konno początkowo do południowego Marylandu, a następnie wraz z Davidem Heroldem chciał udać się do Wirginii^[21]. Po drodze odwiedzili oni dra Samuela Mudda, który opatrzył złamaną nogę Bootha, a następnie pojechali do sympatyka Południa, Samuela Coxa^[21]. Ponieważ żaden z gospodarzy nie chciał im użyczyć schronienia, spiskowcy przekroczyli Potomac i weszli na teren konfederackiej Wirginii, gdzie zdobyli żywność^[21]. Następnie z pomocą trzech dawnych żołnierzy Konfederacji przeprawili się przez Rappahannock i schronili się pod fałszywymi nazwiskami na farmie Richarda Garretta (niedaleko Port Royal)^[21]. Na polecenie sekretarza wojny żołnierze przeszukiwali tereny Marylandu i Wirginii, a za informacje o miejscu pobytu zamachowców wyznaczono nagrodę 100 tys. dolarów^[22]. Około godziny 2.00 26 kwietnia żołnierze otoczyli farmę Garretta i wezwali zamachowców do poddania się^[23]. Herold niemal natychmiast usłuchał rozkazu, jednak Booth odmówił^[23]. Wobec tego żołnierze podpalili stodołę, w której się ukrywał, a sierżant Boston Corbett strzelił do zabójcy prezydenta^[23]. Kula uszkodziła kręgosłup i spowodowała śmierć Bootha około 3 godziny po obławie^[23]. Umierając zamachowiec miał powiedzieć „Powiedzcie matce, że umieram za mój kraj. Myślałem, że czynię to w najlepszej intencji”^[24].

Wykonanie wyroku na zamachowcach

Wkrótce potem aresztowano 8 pozostałych wspólników Bootha i postawiono ich przed sądem wojskowym^[25]. Czworo z nich, Mary Surratt, Lewis Powell, George Atzerodt i David Herold zostało skazanych na śmierć przez powieszenie (7 lipca 1865)^[25]. Michael O’Laughlen, Samuel Arnold i dr Samuel Mudd (który udzielił pomocy rannemu Boothowi) zostali skazani na dożywotnie więzienie^[25]. Zostali oni potem ułaskawieni przez nowego prezydenta, Johnsona, z wyjątkiem O’Laughlena, który zmarł w więzieniu na żółtą febrę^[24]. Jedynym, który uniknął aresztowania, był John Surratt, który wyjechał do Europy, a następnie do Afryki^[20]. Został wprawdzie potem schwytany i aresztowany, lecz został zwolniony, ponieważ naoczny świadek widział go w Elmirze w czasie, gdy dokonywany był zamach^[20]. Po wojnie wykonano już tylko jedną egzekucję: na Henrym Wirzu, który był naczelnikiem więzienia w Andersonville^[24].

Konsekwencje

Abraham Lincoln był obok George’a Washingtona najbardziej popularnym, a zarazem najczęściej cytowanym prezydentem^[26]. Zaraz po jego śmierci urósł do miana legendy; pojawiały się nawet porównania do Jezusa – podobnie jak Chrystus, Lincoln oddał życie za swój naród^[26]. Porównanie to tym bardziej trafiało do przekonania, ponieważ zamach na Lincolna odbył się w Wielki Piątek, kiedy Chrystus został ukrzyżowany^[27].

Śmierć prezydenta Lincolna spowodowała, że nowym prezydentem został dotychczasowy wiceprezydent Andrew Johnson^[24]. Ponieważ pochodził on ze stanu południowego, Tennessee, jego plany rządów budziły obawy^[24]. W czasie wojny miał powiedzieć „Do diabła z Murzynami! Ja walczę z tymi zdradzieckimi arystokratami, ich właścicielami”^[28]. Johnson wyrażał głębokie poparcie dla Unii, lecz nie było to powodowane ideałami Lincolna, ale ścisłym trzymaniem się litery Konstytucji^[28]. Popierał zniesienie niewolnictwa i choć nie był przychylny nadaniu praw wyborczych Afroamerykanom, to podtrzymał plan swojego poprzednika, ogłaszając Nową Proklamację Amnestii w maju 1865^[28].

W 1937 austriacki chemik i inżynier, Otto Eisenschiml, opublikował książkę „Dlaczego zamordowano Lincolna”, w której zasugerował, że w zamach na prezydenta zamieszany był sekretarz wojny, Edwin M. Stanton^[25].

Przypisy

Bibliografia

• Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki. Warszawa: ISKRY, 2002. ISBN 83-207-1682-9.
• Longin Pastusiak: Zamachy na prezydentów USA. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna "Adam", 2010. ISBN 978-83-7232-951-6.
• Andrzej Bartnicki, Donald T. Critchlow: Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki. T. 3: 1848-1917. Warszawa: PWN, 1995. ISBN 83-01-11894-6.
• George Brown Tindall, David E. Shi: Historia Stanów Zjednoczonych. Poznań: Zysk i S-ka, 2002. ISBN 83-7150-709-7.