Zamach na Williama McKinleya

Zamach na Williama McKinleya

Zabójstwo prezydenta USA
Państwo	Stany Zjednoczone
Miejsce	Buffalo
Data	6 września 1901
Godzina	16:07
Liczba zabitych	1 (William McKinley)
Liczba rannych	0
Typ ataku	zabójstwo ideologiczne
Sprawca	Leon Czolgosz
Położenie na mapie stanu Nowy Jork (c) NordNordWest, CC BY 3.0 miejsce zdarzenia
Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych miejsce zdarzenia
42°54′17″N 78°50′58″W/42,904722 -78,849444

Zamach na Williama McKinleya – wydarzenie w historii Stanów Zjednoczonych, mające miejsce 6 września 1901 roku w Buffalo, w wyniku którego zginął dwudziesty piąty prezydent USA William McKinley^[1]. Sprawcą zamachu był anarchista, Leon Frank Czołgosz^[2].

Przyczyny i plan zabójstwa

Leon Czolgosz – zabójca prezydenta.

Czolgosz, który pochodził z biednej rodziny polskich imigrantów, już w młodości wykazywał zainteresowanie anarchizmem^[3]. Uważał, że władze stoją po stronie kapitalistycznych przedsiębiorstw, zamiast po stronie pokrzywdzonych pracowników^[3]. Ponieważ uczestniczył w strajkach, podawał często fałszywe nazwisko – Fred C. Nieman^[4]. Oprócz działalności strajkowej, często kupował lewicowe gazety, które utwierdzały go w przekonaniu o niesprawiedliwości społecznej, za którą odpowiedzialny jest rząd^[4]. Ogromny wpływ na Czolgosza miała działalność amerykańskiej aktywistki anarchistycznej Emmy Goldman, zwłaszcza po jej przełomowym wystąpieniu w Cleveland 6 maja 1901^[4]. W wyniku tego przemówienia Czolgosz rozpoczął bliższą współpracę z ruchami anarchistów w Cleveland, Chicago i Detroit i zapisał się do grupy o nazwie „Siła”^[5]. Pomimo swojego zaangażowania, wpływowi anarchiści uważali go za człowieka niebezpiecznego i niezrównoważonego^[5]. Drugim przełomowym momentem w świadomości polityczno-społecznej Czolgosza było zabójstwo króla Włoch, Humberta I, przez Gaetano Bresciego, 29 lipca 1901 roku^[5]. Wkrótce potem zrezygnował on z pracy w fabryce i podróżował po kraju, spotykając się z anarchistami i podając się za Freda Niemana, Freda Nobody’ego lub Johna Doe^[a][5]. Ponieważ czołowi anarchiści amerykańscy traktowali go nieufnie i umieścili nawet ogłoszenie w swoim piśmie „Free Society”, ostrzegające przed kontaktami z nim, Czolgosz postanowił dokonać zamachu^[6].

31 sierpnia zameldował się w hotelu w Buffalo i udał się obejrzeć Wystawę Panamerykańską^[6]. 5 września dowiedział się, że dzień później ma się tam pojawić prezydent McKinley^[6]. Czolgosz postanowił wówczas zabić prezydenta i w tym celu nabył, za 4,5 dolara, rewolwer Iver-Johnson, kaliber 32^[6].

Przebieg zamachu

William McKinley, na dzień przed zamachem.

Świątynia Muzyki – miejsce zamachu.

W wyniku zwycięskiej kampanii prezydenckiej, zapewniającej reelekcję, William McKinley postanowił odbyć podróż po kraju^[7]. Po jej zakończeniu, zatrzymał się w Canton, gdzie przygotowywał tekst przemówienia na wystawę w Buffalo^[7]. Po wygłoszeniu przemówienia (5 września), prezydent spotkał się z ludźmi zwiedzającymi wystawę^[8]. Następnie udał się do rezydencji szefa Pan-American Exposition, Johna Milburna, gdzie zamierzał przenocować^[9]. Następnego dnia, w którym panował upał, McKinley, wraz z żoną Idą, udał się do tzw. „Świątyni Muzyki”, by spotkać się z mieszkańcami^[10]. Jego osobisty sekretarz, George Cortelyou ostrzegał prezydenta, by nie spotykał się z tak dużą liczbą nieznajomych osób, lecz McKinley zignorował tę uwagę^[10]. Około godziny 15.00 prezydent wygłosił krótkie przemówienie, a następnie zaczął witać się z przybyłymi ludźmi, uściskując im ręce^[11].

Leon Czolgosz obserwował prezydenta już poprzedniego dnia, jednak stwierdził, że otacza go zbyt duży tłum i nie zdoła dokonać zamachu^[9]. Następnego dnia, kiedy McKinley udał się do pobliskiego wodospadu Niagara (przed wizytą w Świątyni Muzyki), Czolgosz pojechał za nim, lecz nie strzelił do prezydenta^[10]. Kiedy McKinley skończył krótkie przemówienie przy okazji wystawy EXPO, otrzymał gromkie brawa i zszedł, by przywitać się z ludźmi^[11]. Czolgosz miał wówczas rękę owiniętą bandażami, pod którymi znajdował się pistolet^[1]. Kiedy zbliżył się do prezydenta, oficer ochrony zapytał, czy skaleczył się w rękę^[12]. Kiedy Czolgosz potwierdził, oficer zalecił mu udanie się do ośrodka medycznego, na co zamachowiec odparł: „Później, po spotkaniu z prezydentem. Długo czekałem na to spotkanie”^[12]. Zaraz potem oddał on dwa strzały do McKinleya, z bliskiej odległości^[1]. Prezydent zdążył jeszcze zapytać, czy został postrzelony i poprosić o ostrożność, przy informowaniu pierwszej damy^[12].

Śmierć prezydenta

Sala operacyjna, gdzie lekarze ratowali życie McKinleya

Niezwłocznie po zamachu, prezydenta przewieziono do pobliskiego szpitala na terenie wystawy^[8]. McKinley był ranny w brzuch i w pierś, lecz lekarze stwierdzili, że rana brzucha jest najpoważniejsza^[8]. Okazało się, że pierwsza kula odbiła się od guzika marynarki i wcale nie wyrządziła krzywdy rannemu^[13]. Druga kula jednak, przebiła żołądek i uszkodziła nerki i trzustkę^[13]. Lekarze nie mogli zlokalizować kuli, więc zaszyli prezydentowi ranę i przetransportowali go do domu Johna Milburna^[13]. Nie skorzystali także ze znajdującego się w pobliżu urządzenia do prześwietlania promieniami^[13]. Początkowe diagnozy lekarskie były optymistyczne, jednak tydzień po postrzale zaczęła się rozwijać gangrena^[8]. Ponieważ McKinley został ranny w brzuch, nie mógł nic jeść, a jedynie przyjmował płyny^[14]. 13 września lekarze opublikowali biuletyn, który wprost stwierdzał, że śmierć prezydenta jest kwestią czasu^[14]. Dziewięć dni po zamachu, w nocy z 13 na 14 września, o godzinie 2.15, William McKinley zmarł^[14]. Został pochowany na cmentarzu w Canton^[8].

Proces zamachowca

Tuż po zamachu Czolgosz został powalony na ziemię przez tłum^[12]. Kelner James Parker chciał dokonać samosądu i poderżnąć Czolgoszowi gardło^[12]. Zaraz potem zabójca prezydenta został wyciągnięty z pawilonu, aresztowany i odstawiony na policję^[12]. Odmówił składania zeznań, a jedynie przyznał, że jest anarchistą^[12]. Spowodowało to falę represji przeciw anarchistom – aresztowano m.in. Emmę Goldman, inspiratorkę Czolgosza^[14]. Niemal natychmiast zamachowiec został oskarżony o morderstwo, a pięciu lekarzy jednogłośnie stwierdziło, że w momencie strzelania do McKinleya, był w pełni władz umysłowych^[6]. Proces rozpoczął się 23 września 1901 i trwał nieco ponad 1 dzień^[15]. Czolgosz przyznał się do winy, choć sędzia nakazał zaprotokołować „niewinny” i stwierdził, że działał sam^[15]. Na wszystkie pytania odpowiadał zdawkowo i nie współpracował ze swoimi obrońcami, gdyż nie miał zaufania do wymiaru sprawiedliwości^[15]. O godzinie 16.26 ława przysięgłych ogłosiła werdykt – oskarżony, winnym zabójstwa pierwszego stopnia^[15]. Przewodniczący składu sędziowskiego, Truman White skazał Czolgosza na karę śmierci^[16]. Następnego dnia, 27 września, skazaniec został przetransportowany do więzienia Auburn State Prison w stanie Nowy Jork^[16]. Nieco ponad miesiąc później, 29 października, Czolgosz został wprowadzony do celi egzekucyjnej, gdzie miał powiedzieć: „Zabiłem prezydenta, bo był on wrogiem dobrych ludzi, ludzi pracy. Nie żałuję mojego czynu. Bardzo żałuję, że nie mogłem zobaczyć się ze swoim ojcem”^[17]. Egzekucja Leona Czolgosza odbyła się o godzinie 7.12 poprzez stracenie na krześle elektrycznym, podczas której przez minutę przez jego ciało przepływał prąd o napięciu 1700 V^[17].

Konsekwencje

W wyniku śmierci Williama McKinleya na fotelu prezydenckim zasiadł dotychczasowy wiceprezydent USA – Theodore Roosevelt^[2]. Był on najmłodszym w historii człowiekiem obejmującym ten urząd^[1]. W momencie zamachu znajdował się na polowaniu w górach Adirondack^[18]. Kiedy w nocy dostał informację o zamachu, natychmiast udał się do Buffalo^[18]. Kiedy jednak tam dotarł, McKinley już nie żył, więc Roosevelt złożył przysięgę prezydencką^[18]. Republikański senator z Ohio, Mark Hanna, skomentował tę sytuację słowami: „Patrzcie, ten przeklęty kowboj został prezydentem Stanów Zjednoczonych!”^[18].

Jedną z konsekwencji zamachu była fala protestów antyimigracyjnych w Stanach Zjednoczonych^[19]. Doprowadziły one do tego, że w 1903 roku Kongres uchwalił ustawę zakazującą przyjmowania imigrantów o poglądach anarchistycznych^[19]. Polityka prowadzona przez Roosevelta doprowadziła także do zwrócenia większej uwagi na prawa i warunki życia pracowników, co było pośrednim celem Czolgosza^[2]. Odnosząc się do tej sytuacji, gubernator stanu Iowa stwierdził, że firmy kapitalistyczne „cieszą się przywilejami, jednak nie do nich należy przywilej zajmowania stanowisk w ciałach ustawodawczych”^[2].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki. Warszawa: ISKRY, 2002. ISBN 83-207-1682-9.
• Longin Pastusiak: Zamachy na prezydentów USA. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7232-951-6.
• Andrzej Bartnicki, Donald T. Critchlow: Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki. T. 3: 1848-1917. Warszawa: PWN, 1995. ISBN 83-01-11894-6.
• George Brown Tindall, David E. Shi: Historia Stanów Zjednoczonych. Poznań: Zysk i S-ka, 2002. ISBN 83-7150-709-7.