Zamach stanu w Syrii (1970)

Hafiz al-Asad w 1970

Salah Dżadid po zamachu stanu w listopadzie 1970 stracił władzę w Syrii na rzecz al-Asada

Zamach stanu w Syrii – wojskowy przewrót przeprowadzony przez Hafiza al-Asada i jego zwolenników w nocy z 12 na 13 listopada 1970.

Tło wydarzeń

8 marca 1963 władzę w Syrii drogą przewrotu wojskowego przejęła partia Baas. Organizatorami przewrotu byli oficerowie skupieni w Komitecie Wojskowym, któremu przewodzili Salah Dżadid, Muhammad Umran, Ahmad al-Mir i Abd al-Karim al-Dżundi^[1]. Jeszcze w tym samym roku między oficerami doszło do pierwszych konfliktów, które przerodziły się w otwartą rywalizację o wpływy w państwie^[2]. Do animozji na tle etnicznym oraz do sporów ideologicznych i personalnych dochodziło również w partii Baas^[3]. W 1966 radykalne skrzydło partii na czele z Salahem Dżadidem przeprowadziło drugi zamach stanu, przejmując władzę i eliminując z elity politycznej m.in. dotychczasowego prezydenta Amina al-Hafiza oraz dwóch twórców partii Baas, Michela Aflaka i Salah ad-Dina al-Bitara, których poglądy były bardziej umiarkowane^[4]. Pod rządami Dżadida^[a] w kraju wdrożony został program reform w duchu socjalizmu arabskiego^[5]. W polityce zagranicznej natomiast Syria zacieśniła sojusz z ZSRR i wspierała zbrojny ruch palestyński, w myśl idei „wojny ludowej” przeciw Izraelowi, ostro krytykowała natomiast konserwatywne monarchie arabskie^[6].

Poważny cios prestiżowy rządom radykalnej frakcji partii Baas zadała klęska Syrii w wojnie sześciodniowej w 1967^[7]. Po tym wydarzeniu zaczął narastać konflikt między stojącym na czele partii Dżadidem a Hafizem al-Asadem, ówcześnie ministrem obrony, w poprzednich latach również związanych z frakcją radykalną^[7]. Krótko po wojnie Hafiz al-Asad opowiadał się za kontynuowaniem dotychczasowego kursu politycznego - zarówno socjalistycznych przekształceń w kraju, jak i agresywnej polityki zagranicznej (w tym antyizraelskiej). Salah Dżadid sugerował natomiast złagodzenie polityki zewnętrznej, jak również zwolnienie tempa reform. Został jednak przegłosowany na IX kongresie regionalnym syryjskiej partii Baas^[8]. Kilka miesięcy później, w 1968, al-Asad zaczął jednak skłaniać się ku mniej radykalnej polityce. W październiku 1968 przewodził już grupie działaczy, która domagała się bardziej pragmatycznego podejścia do zagadnień gospodarczych i poprawy stosunków z państwami arabskimi wcześniej krytykowanymi^[9].

Al-Asad wykorzystał stanowisko ministra obrony do powierzania ważnych stanowisk w wojsku swoim zwolennikom, starał się również eliminować osoby sprzyjające Dżadidowi. Ten ostatni utrzymywał natomiast kontrolę nad aparatem partyjnym^[7]. W lutym 1969 zwolennicy al-Asada, dowodzeni przez jego brata Rifata, zajęli w Damaszku redakcje partyjnych gazet przychylnych Dżadidowi. Rywalizacja między syryjskimi przywódcami stała się przedmiotem zainteresowania w całym świecie arabskim, a rządy Egiptu, Algierii i Iraku (gdzie od lipca 1968 również rządziła miejscowa organizacja Baas)^[10]. W marcu 1969 Przywództwo Regionalne syryjskiej partii Baas utworzyło odrębny Komitet, do którego weszli przedstawiciele frakcji radykalnej i umiarkowanej, by uzgadniać wspólny kierunek polityki^[11].

Do zaostrzenia konfliktu ponownie doszło po konflikcie wewnętrznym (Czarny Wrzesień) w Jordanii w 1970. Dżadid ogłosił wówczas, że Syria popiera zbrojne organizacje palestyńskie w sporze z królem Husajnem i skierował na pomoc im brygadę pancerną. Al-Asad początkowo uważał tę decyzję za słuszną, ostatecznie jednak uznał, że Syria jest zbyt słaba, by prowokować Izrael, a otwarte popieranie Palestyńczyków osłabi jej pozycję międzynarodową, zwłaszcza w oczach wielkich mocarstw. Wobec tego nie skierował podległych sobie sił powietrznych dla wsparcia interwencji syryjskiej, co doprowadziło do jej klęski^[7][12]. W październiku 1970 al-Asad zaczął już niemal otwarcie dążyć do przejęcia władzy. W ciągu miesiąca usunął ze stanowisk dowódczych ostatnich zwolenników Dżadida, w tym Izzata Dżadida, dowódcę 70 brygady pancernej, której al-Asad obawiał się najbardziej^[11].

W celu utrzymania kontroli nad krajem Salah Dżadid zwołał na 30 października 1970 X Nadzwyczajny Narodowy Kongres partii Baas^[7]. Podczas jego obrad oskarżył al-Asada o faszyzm, doprowadzenie do wewnętrznego rozłamu w Syrii^[13], defetyzm i działanie na korzyść obcego imperializmu^[7]. W rezultacie kongres potępił działalność al-Asada i pozbawił go stanowiska ministerialnego, a jego protegowanego gen. Mustafę Talasa usunął ze stanowiska szefa sztabu^[7].

Przebieg przewrotu

Decyzje kongresu nigdy nie zostały wprowadzone w życie, gdyż natychmiast po zakończeniu jego obrad al-Asad nakazał swoim zwolennikom opanowanie siedziby partii w Damaszku oraz biur podległych jej organizacji społecznych^[7]. Uczestnikami puczu przewodzili Rifat al-Asad, Muhammad al-Chuli i Nadżi Dżamil^[14]. Wojskowi zajęli kluczowe punkty w mieście i aresztowali Salaha Dżadida, prezydenta Nur ad-Dina al-Atasiego i premiera Jusufa Zu’ajjina^[12]. Aresztowania zwolenników dotychczasowej elity rządowej miały miejsce również w innych miastach Syrii^[14]. Dżadid, al-Atasi i Zu’ajjin, jak również ich zwolennicy zasiadający w Przywództwie Regionalnym partii Baas, zostali z niego usunięci i uwięzieni. Dżadid pozostawał w więzieniu Mazza w Damaszku do śmierci w 1993^[7].

Podczas zamachu stanu nie padły ofiary śmiertelne^[7]. Jedyną oznaką przewrotu był fakt, że nie ukazały się żadne krajowe dzienniki, informacji o wydarzeniach w kraju nie podawano również w radiu i telewizji^[14]. Dopiero 16 listopada 1970, gdy al-Asad był już pewien sukcesu przewrotu, media syryjskie poinformowały o zmianie władzy. Wydarzenie te i następujące po nich reformy syryjska historiografia określa mianem Ruchu Korygującego^[7].

Po przeprowadzeniu zamachu stanu w 1970 Hafiz al-Asad sprawował autorytarną władzę w Syrii do śmierci w 2000^[15].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Batatu H., Syria's Peasantry, the Descendants of Its Lesser Rural Notables, and Their Politics, Princeton University Press, Princeton 2012, ​ISBN 978-1-4008-4584-2​
• van Dam N.: The Struggle for Power in Syria. Politics and Society under Asad and the Ba'ath Party. London: I. B. Tauris, 2011. ISBN 978-1-84885-760-5.
• Fyderek Ł.: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011. ISBN 978-83-7638-111-4.
• McHugo J.: Syria. From the Great War to Civil War. Londyn: Saqi Books, 2014. ISBN 978-0-86356-753-7.
• Seale P., Asad of Syria. The Struggle for the Middle East, University of California Press, Berkeley-Los Angeles 1989, ​ISBN 0-520-06667-7​
• Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 234. ​ISBN 978-83-04-05039-6​.