Zamczysko (Gdańsk)

Zamczysko i Motława

Zamczysko (niem. Alteschloss^[1], kaszb. Ząmkòwiszcze^[2]) – część gdańskiego Starego Miasta. Ograniczone jest Motławą, końcowym odcinkiem Kanału Raduni, ul. Tartaczną i placem Obrońców Poczty Polskiej.

Historia

Nieistniejący Dom Pracy Przymusowej

Na obszarze Zamczyska znajdował się od lat 60 XI wieku^[3][4] do ok. 1340^[5] silny gród drewniano-ziemny namiestników polskich władców, od 1227 samodzielnych książąt pomorskich.

Jeden z najwcześniejszych gdańskich cmentarzy (wczesnośredniowieczny) znajdował się przy ul. Sukienniczej, na terenie grodu^[6].

W nocy z 12/13 listopada 1308 gród opanowali Krzyżacy, usunęli z niego dotychczasowych polskich władców i z inicjatywy wielkiego mistrza Dietricha von Altenburga w latach 1335–1341 wzniesiono na jego miejscu murowany zamek. Świadczy o tym wzmianka „Iste eciam tempore suo castrum Gdanzc et castrum Swetze muniri de latere procurauit”^[7].

Od 1396 na przedłużeniu obecnej ul. Rycerskiej kursował prom na Ołowiankę (był czynny do około 1880)^[8].

Nieistniejąca Królewska Szkoła Nawigacyjna, ok. 1900

Zamczysko, ok. 1900

Zabytkowe kamienice przy ul. Rycerskiej

Zamczysko, ul. Grodzka

Most Wapienniczy

Twierdzę rozebrali w 1454 sami gdańszczanie, niechętni Krzyżakom. Później Zamczysko długo było puste, aż dopiero w 1630 wybudowano na jego terenie więzienie, w okolicach dzisiejszej ul. Rycerskiej. Był to Dom Pracy Przymusowej (Zuchthaus), zakład poprawy poprzez pracę, w którym osadzani byli żebracy wyłapywani podczas obław w mieście, aby zmniejszyć ilość żebraków na ulicach^[9]. Na początku XIX wieku powstało nowe więzienie Sądu Kryminalnego w Gdańsku, tzw. Kurkowa i dom poprawy został wyburzony^[10]. Zachował się z niego jedynie mur dziedzińca, na którym w 1838-1844^[11] wybudowano nowoczesny szpital garnizonowy. Skrzydło tego szpitala przekazano Polsce, która zaadaptowała je na siedzibę Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku.

Ulica Grodzka (Burgstraße) istniała już na planie zabudowy obszaru po zamku krzyżackim. Nazwana była początkowo Zamkową (Schlosstrasse), późniejszą nazwę otrzymała w XVII wieku^[12]. W XVII wieku, na terenach dawnego zamku krzyżackiego, została wytyczona ulica Sukiennicza (Rähm). Osiedlali się przy niej sukiennicy, którzy rozpinali na ramach sukna, aby je suszyć po bieleniu^[13]. W XVII wieku, również na terenie dawnego zamku krzyżackiego, została wytyczona ulica Rycerska (Rittergasse). Najstarsze pisemne świadectwo jej nazwy pochodzi z 1648^[14]. W 1648 nazwę otrzymała ulica Dylinki (Kleine Knüppelgasse), najpierw zwana ulicą Dylową (Knüppelstrasse). W 1903 pojawiła się po raz pierwszy jako ulica Dylinki^[15]. Około 1648 powstała ulica Czopowa (Zapfengasse). Początkowo nosiła nazwę Kamienna (Steingasse), ponieważ była wybrukowana kamieniami^[16]. W drugiej poł. XVII wieku nazwę otrzymała ulica Wartka (Am Brausenden Wasser)^[17]. W 1792 pojawiła się nazwa ulicy Wapienniczej (Kalkort lub Kalkschutenort), pochodząca od miejsca, w którym przybijały szkuty z ładunkami wapienia^[18]. Około 1840 nazwana została ulica Karpia (Karpfenseigen), wcześniej zwana Nad Radunią (An der Radaune). Nazwa pochodziła od siatek lub skrzyń zanurzonych w wodzie, służących do przechowywania żywych ryb^[19]. Jedyną brukowaną ulicą w tej części miasta była ul. Kamienna. Na pozostałych były układane drewniane pale, czyli dyle, ponieważ cały teren był podmokły i grząski. Stąd wzięły się nazwy sąsiednich ulic: Dylinki, Na Dylach i Wielkie Dyle^[20].

W latach 1824-1923 na terenie Zamczyska istniała Królewska Szkoła Nawigacyjna (Königliche Navigations Schule), przy ul. Karpiej 26^[21]. Gmach szkoły i okoliczne budynki zostały zniszczone pod koniec II wojny światowej i później nie odbudowane.

Na Zamczysku mieściły się gdańskie browary, w tym Alte Danziger Schloßbrauerei. Od 1916 przy ul. Rycerskiej 7 i 8 mieściła się Gdańska Fabryka Chleba (Anker Simon Brotfabrik^[20]), której współwłaścicielem był kupiec żydowskiego pochodzenia Simon Anker, zwany „zbożowym królem”^[22].

Przy ulicy Rycerskiej 10 znajduje się jedna z nielicznych gdańskich kamienic (tzw. „domem browarników”), która przetrwała w stanie nienaruszonym zniszczenia II wojny światowej. Wewnątrz zachowało się kompletne wyposażenie z drugiej połowy XVIII wieku^[23].

W 1922 została zlikwidowana przebiegająca przez ul. Grodzką linia tramwajowa trasy śródmiejskiej (pomiędzy ul. Garbary i nieistniejącym pl. Hanzy)^[24].

Wieczorem 11 lipca 1942 miał miejsce, pierwszy podczas II wojny światowej, nalot bombowy na Gdańsk. W jego wyniku kilka bomb spadło na kamienice przy ulicy Rycerskiej^[25].

W latach 50. XX wieku została zbudowana szkoła podstawowa przy ul. Karpiej^[20].

Zabytki^[11] i obiekty historyczne

• dom (XVIII wiek), ul. Grodzka 9
• dom (koniec XVIII wieku), ul. Grodzka 12
• dom (XVIII-XX wiek), ul. Grodzka 13
• spichrz Pod Jeleniem z 1771, ul. Grodzka 16
• dom z 1747, ul. Grodzka 18
• 3 domy, restauracja U Kubickiego (pierwsza poł. XIX wieku), ul. Wartka 5
• zespół browaru (XVIII-XIX wiek), ul. Rycerska 7, 8, 9 / Czopowa 5
• dom (pocz. XVIII wieku), ul. Rycerska 10
• historyczne kamienice
• Most Wapienniczy (zbudowany 1896-1897^[26]) na Kanale Raduni^[27]
• mur Domu Pracy Przymusowej, wzdłuż ul. Sukienniczej^[10]

Przypisy