Zamczysko (Gdańsk)

Zamczysko i Motława

Zamczysko (niem. Alteschloss[1], kaszb. Ząmkòwiszcze[2]) – część gdańskiego Starego Miasta. Ograniczone jest Motławą, końcowym odcinkiem Kanału Raduni, ul. Tartaczną i placem Obrońców Poczty Polskiej.

Historia

Nieistniejący Dom Pracy Przymusowej

Na obszarze Zamczyska znajdował się od lat 60 XI wieku[3][4] do ok. 1340[5] silny gród drewniano-ziemny namiestników polskich władców, od 1227 samodzielnych książąt pomorskich.

Jeden z najwcześniejszych gdańskich cmentarzy (wczesnośredniowieczny) znajdował się przy ul. Sukienniczej, na terenie grodu[6].

W nocy z 12/13 listopada 1308 gród opanowali Krzyżacy, usunęli z niego dotychczasowych polskich władców i z inicjatywy wielkiego mistrza Dietricha von Altenburga w latach 1335–1341 wzniesiono na jego miejscu murowany zamek. Świadczy o tym wzmianka „Iste eciam tempore suo castrum Gdanzc et castrum Swetze muniri de latere procurauit”[7].

Od 1396 na przedłużeniu obecnej ul. Rycerskiej kursował prom na Ołowiankę (był czynny do około 1880)[8].

Nieistniejąca Królewska Szkoła Nawigacyjna, ok. 1900
Zamczysko, ok. 1900
Zabytkowe kamienice przy ul. Rycerskiej
Zamczysko, ul. Grodzka
Most Wapienniczy

Twierdzę rozebrali w 1454 sami gdańszczanie, niechętni Krzyżakom. Później Zamczysko długo było puste, aż dopiero w 1630 wybudowano na jego terenie więzienie, w okolicach dzisiejszej ul. Rycerskiej. Był to Dom Pracy Przymusowej (Zuchthaus), zakład poprawy poprzez pracę, w którym osadzani byli żebracy wyłapywani podczas obław w mieście, aby zmniejszyć ilość żebraków na ulicach[9]. Na początku XIX wieku powstało nowe więzienie Sądu Kryminalnego w Gdańsku, tzw. Kurkowa i dom poprawy został wyburzony[10]. Zachował się z niego jedynie mur dziedzińca, na którym w 1838-1844[11] wybudowano nowoczesny szpital garnizonowy. Skrzydło tego szpitala przekazano Polsce, która zaadaptowała je na siedzibę Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku.

Ulica Grodzka (Burgstraße) istniała już na planie zabudowy obszaru po zamku krzyżackim. Nazwana była początkowo Zamkową (Schlosstrasse), późniejszą nazwę otrzymała w XVII wieku[12]. W XVII wieku, na terenach dawnego zamku krzyżackiego, została wytyczona ulica Sukiennicza (Rähm). Osiedlali się przy niej sukiennicy, którzy rozpinali na ramach sukna, aby je suszyć po bieleniu[13]. W XVII wieku, również na terenie dawnego zamku krzyżackiego, została wytyczona ulica Rycerska (Rittergasse). Najstarsze pisemne świadectwo jej nazwy pochodzi z 1648[14]. W 1648 nazwę otrzymała ulica Dylinki (Kleine Knüppelgasse), najpierw zwana ulicą Dylową (Knüppelstrasse). W 1903 pojawiła się po raz pierwszy jako ulica Dylinki[15]. Około 1648 powstała ulica Czopowa (Zapfengasse). Początkowo nosiła nazwę Kamienna (Steingasse), ponieważ była wybrukowana kamieniami[16]. W drugiej poł. XVII wieku nazwę otrzymała ulica Wartka (Am Brausenden Wasser)[17]. W 1792 pojawiła się nazwa ulicy Wapienniczej (Kalkort lub Kalkschutenort), pochodząca od miejsca, w którym przybijały szkuty z ładunkami wapienia[18]. Około 1840 nazwana została ulica Karpia (Karpfenseigen), wcześniej zwana Nad Radunią (An der Radaune). Nazwa pochodziła od siatek lub skrzyń zanurzonych w wodzie, służących do przechowywania żywych ryb[19]. Jedyną brukowaną ulicą w tej części miasta była ul. Kamienna. Na pozostałych były układane drewniane pale, czyli dyle, ponieważ cały teren był podmokły i grząski. Stąd wzięły się nazwy sąsiednich ulic: Dylinki, Na Dylach i Wielkie Dyle[20].

W latach 1824-1923 na terenie Zamczyska istniała Królewska Szkoła Nawigacyjna (Königliche Navigations Schule), przy ul. Karpiej 26[21]. Gmach szkoły i okoliczne budynki zostały zniszczone pod koniec II wojny światowej i później nie odbudowane.

Na Zamczysku mieściły się gdańskie browary, w tym Alte Danziger Schloßbrauerei. Od 1916 przy ul. Rycerskiej 7 i 8 mieściła się Gdańska Fabryka Chleba (Anker Simon Brotfabrik[20]), której współwłaścicielem był kupiec żydowskiego pochodzenia Simon Anker, zwany „zbożowym królem”[22].

Przy ulicy Rycerskiej 10 znajduje się jedna z nielicznych gdańskich kamienic (tzw. „domem browarników”), która przetrwała w stanie nienaruszonym zniszczenia II wojny światowej. Wewnątrz zachowało się kompletne wyposażenie z drugiej połowy XVIII wieku[23].

W 1922 została zlikwidowana przebiegająca przez ul. Grodzką linia tramwajowa trasy śródmiejskiej (pomiędzy ul. Garbary i nieistniejącym pl. Hanzy)[24].

Wieczorem 11 lipca 1942 miał miejsce, pierwszy podczas II wojny światowej, nalot bombowy na Gdańsk. W jego wyniku kilka bomb spadło na kamienice przy ulicy Rycerskiej[25].

W latach 50. XX wieku została zbudowana szkoła podstawowa przy ul. Karpiej[20].

Zabytki[11] i obiekty historyczne

  • dom (XVIII wiek), ul. Grodzka 9
  • dom (koniec XVIII wieku), ul. Grodzka 12
  • dom (XVIII-XX wiek), ul. Grodzka 13
  • spichrz Pod Jeleniem z 1771, ul. Grodzka 16
  • dom z 1747, ul. Grodzka 18
  • 3 domy, restauracja U Kubickiego (pierwsza poł. XIX wieku), ul. Wartka 5
  • zespół browaru (XVIII-XIX wiek), ul. Rycerska 7, 8, 9 / Czopowa 5
  • dom (pocz. XVIII wieku), ul. Rycerska 10
  • historyczne kamienice
  • Most Wapienniczy (zbudowany 1896-1897[26]) na Kanale Raduni[27]
  • mur Domu Pracy Przymusowej, wzdłuż ul. Sukienniczej[10]


Przypisy

  1. Dawne nazwy geograficzne. danzig-online.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-13)].
  2. Stefan Ramułt, Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, Kraków 1983
  3. Próbki dendrochonologiczne z wału grodu pobrane w 2003 przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku datują najstarszą fazę grodu, z poziomu 16/17 wg Jaźdżewskiego, na lata 1054-1063. Bogdan Kościński, Henryk Paner: Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego – stanowisko 1 (wyk. I-V), [w:] Paner H., Fudziński M. (red.) XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2, Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, Gdańsk 2005, s. 11-43.
  4. Henryk Paner (red.), Archeologia Gdańska, t. 1, Gdańsk 2009, s. 66.
  5. Gołębiewski, Zamczysko w Gdańsku. Historia i wyniki nowych badań archeologicznych, Henryk Paner (red.), „Pomerania Antiqua”, XX, 2005, s. 332.
  6. Gdańsk – miasto wielu cmentarzy. przewodnik.trojmiasto.pl, 1 listopada 2010.
  7. O zamkach konwentualnych państwa zakonnego w Prusach na marginesie najnowszej książki Tomasza Torbusa, Zapiski Historyczne, 79, z. 4, 2014
  8. Znaki na „Pannie”. Pamiątki wielkich gdańskich powodzi. trojmiasto.gazeta.pl, 14 lipca 2012. [zarchiwizowane z tego adresu (21 stycznia 2017)].
  9. O zbrodni i karze w XVII-wiecznym Gdańsku. historia.trojmiasto.pl, 6 grudnia 2011.
  10. a b Osiek i okolice. przewodnicygdanscy.naszemiasto.pl.
  11. a b Rejestr zabytków nieruchomych woj. pomorskie
  12. Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Grodzka. danzig.at.
  13. Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Sukiennicza. danzig.at.
  14. Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Rycerska. danzig.at.
  15. Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Dylinki. danzig.at.
  16. Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Czopowa. danzig.at.
  17. Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Wartka. danzig.at.
  18. Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Wapiennicza. danzig.at.
  19. Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Karpia. danzig.at.
  20. a b c http://ibedeker.pl/spacery/osiek-i-jego-sasiedztwo-cz-iii/#axzz1rf9LKtKG Osiek i jego sąsiedztwo cz. III
  21. Królewska Szkoła Nawigacyjna. rzygacz.webd.pl.
  22. Zamek. gdansk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-25)].
  23. Oryginalna kamienica odzyska swój dawny blask. To prawdziwa perełka. 17.07.2014. [dostęp 2014-07-19].
  24. Historia komunikacji tramwajowej w Gdańsku 1864-2012. gdanskietramwaje.psstm.prohost.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
  25. Naloty bombowe podczas II wojny światowej, gedanopedia.pl [dostęp: 14.10.2019]
  26. Stary Gdańsk odzyskuje dawny blask. gdansk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-11)].
  27. Most Wapienniczy. mostypolskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

Media użyte na tej stronie

Gdańsk ulica Rycerska 7, 8, 9, 10.JPG
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC0
Gdańsk Zamczysko, ul. Rycerska, od lewej: 10, 9, 8 i 7.
Danzig Karpfenseigen.JPG
Gdańsk, ul. Karpia.
Danzig Das Zuchtaus.JPG
Gdańsk Zamczysko. Dom Pracy Przymusowej.
Gdańsk, dům a auta.JPG
Autor: Juandev, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gdańsk, Poland.
Gdańsk Most Wapienniczy.JPG
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC0
Gdańsk. Most Wapienniczy (zbudowany 1896-1897) w ciągu ul. Wapienniczej.
Danzig Navigationsschule.JPG
Gdańsk, nieistniejąca Królewska Szkoła Nawigacyjna przy ul. Karpiej 26.