Zamek Golesz w Krajowicach
 nr rej. A-156 z 27 września 1934[1] | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Rozpoczęcie budowy | przed 1319 rokiem |
| Ukończenie budowy | |
| Zniszczono | |
Położenie na mapie gminy Kołaczyce _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Kołaczyce") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jasielskiego  | |
 49°46′43,2″N 21°26′27,9″E/49,778667 21,441083 | |
Zamek Golesz w Krajowicach – ruiny średniowiecznego zamku w Krajowicach w gminie Kołaczyce w województwie podkarpackim na obszarze Małopolski.
Historia
Ruiny, skromne pozostałości kamiennych murów, bramy i baszty narożnej, znajdują się na spłaszczonym szczycie wzgórza Golesz o wysokości 320 m n.p.m. na prawym brzegu Wisłoki, na terenie rezerwatu przyrody Golesz. W XIII lub XIV wieku wzniesiono w tym miejscu zamek zbudowany na planie owalu o wymiarach 30 metrów na 40 metrów, otoczony fosą i wałem o wysokości 3 metrów usypanym ze żwiru skalnego[2]. Warownia strzegła traktu handlowego[3] prowadzącego z Kleci do Jasła przez Sowinę, Bieździadkę (odnoga prowadziła do zamku), który do 1340 roku biegł na Węgry[4] przez te osady.
Pierwsza wzmianka o zamku pojawia się w dokumencie źródłowym z dnia 9 lutego 1319 roku, opublikowanym w Codex diplomaticus Monasterii Tynecensis, (Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego); wymieniony jest tam castro Golos („zamek Golesz”), przysądzony wraz z otaczającymi go dobrami przez króla Władysława Łokietka klasztorowi benedyktynów w Tyńcu[5]. Z „Księgi uposażeń diecezji krakowskiej” (Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, 1470–1480) Jana Długosza wynika, że w XV wieku Krajowice były w dalszym ciągu w posiadaniu klasztoru tynieckiego; należały do benedyktynów do rozbiorów Polski[4]. W 1474 roku spalony przez Węgrów. Miejscowość stanowiła część starostwa niegrodowego jasielskiego, które w 1613 roku zostało oddane w dożywotnio przez Zygmunta III Wazę Mikołajowi Strusiowi z Komorowa, staroście chmielnickiemu[6].
Zamek był siedzibą starosty królewskiego i wyższego sądu prawa magdeburskiego[7]. Według niektórych źródeł na zamku Golesz rezydował w średniowieczu polski rycerz Zyndram z Maszkowic[4], dowódca chorągwi ziemi krakowskiej w czasie bitwy pod Grunwaldem; w 1409 roku był on starostą niegrodowym Jasła.
Zamek został spalony w czasie wojen szwedzkich w trakcie najazdu wojsk Jerzego Rakoczego w 1657 roku[7].
W pierwszej połowie XIX wieku na wzgórzu urządzono park krajobrazowy, obecnie nieistniejący; powstał on z inicjatywy Francuza, Achillesa Johannot (według niektórych źródeł Jehannotte), właściciela pobliskich fabryk tkackich[4]. W XIX wieku, na pamiątkę twórcy parku, miejsce to było nazywane przez mieszkańców Jasła Żanotówką[6].
Pod koniec XIX wieku na szczycie wzgórza znajdowały pozostałości okrągłej baszty o wysokości 40 stóp; na kamieniach widać było resztki szkliwa, świadczące o wielkim pożarze[6]. Po II wojnie światowej część murów rozebrano na kamień budowlany[8].
Ruiny zamku Golesz są tematem jednego z rysunków Macieja Bogusza Stęczyńskiego[9], a także legend. Według jednej z nich za króla Łokietka zamkiem władał rycerz Ścibor, który sprowadził sobie kochankę, by zdradzać z nią żonę w jej obecności. Żona Ścibora zmarła z rozpaczy, a kochanka pod wpływem wyrzutów sumienia popełniła samobójstwo. Zbrodnie te tak zaimponowały diabłu, że ten sam przybył po duszę rycerza przyjmując postać ognistego ducha, by zaciągnąć nieszczęśnika do piekła[10].
W 2009 roku ruiny zostały zdewastowane przez nieznanych sprawców. Stało się to przyczynkiem do zwrócenia uwagi na obiekt - od tamtego czasu, każdego roku w jesieni, prowadzone są wykopaliska archeologiczne[11].
Starostowie i burgrabiowie zamku
- Starostowie (capitanei)[12]:
- Burgrabiowie:
- Pisarz:
- 1488 - Augustyn z Liczna
Legendy
Z zamkiem Golesz wiąże się kilka podań ludowych. Mówią one o skarbach ukrytych w podziemnych lochach, o duchu rycerza Bogorii błąkającym się wśród ruin i o karczmie, której gościł król Jan Kazimierz. Istnieje także legenda o rycerzu o imieniu Ścibor, który siłą sprowadził na zamek dziewczynę ze szlacheckiej rodziny, by zdradzać z nią swoją żonę; żona zmarła z rozpaczy, a dziewczyna popełniła samobójstwo. Według podania Ścibor został porwany do piekła przez ognistego ducha, po czym zamek spłonął[13]. W Okolicach Galicji (1847) Macieja Bogusza Stęczyńskiego znajduje się wzmianka, że według miejscowych podań na zamku Golesz rezydował za panowania Władysława Łokietka książę o imieniu Ścibor; informację tę opublikowano w 1841 roku w czasopiśmie Lwowianin w artykule pod tytułem „Zamczysko”[14]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich określa tekst zawarty w Lwowianinie jako nieoparty na źródłach historycznych[6].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022.
- ↑ G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983, str. 22; J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 111–112
- ↑ Por. Kozioł Lechowski A., Parafia Bieździedza w ciągu dziejów. Dokumenty i źródła, Rzeszów 1997, s. 10 i 13
- ↑ a b c d D. Zając, „Wzgórze zamkowe „Golesz” i okolice”. [w:] Region Jasielski, nr 3 (57), maj–czerwiec 2006 [1]
- ↑ Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, część pierwsza obejmująca rzeczy od 1105 do 1309 roku, wyd. W. Kętrzyński i S. Smolka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1875, 79–80 [2]
- ↑ a b c d Krajowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 585.
- ↑ a b J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, str. 112
- ↑ Informacja podana przez J. Garncarskiego, dyrektora Muzeum Regionalnego w Krośnie, w artykule „Wandale na Goleszu!” w Jasielskim Portalu Informacyjnym [3]
- ↑ „Ostatki zamku w Krajowicach w obwodzie Jasielskim, od północy”. [w:] M. Stęczyński, Okolice Galicji, Lwów 1847, wklejka po str. 84 [4]
- ↑ Emil Hoff: Podkarpackie duchy i straszydła: najbardziej nawiedzone miejsca niedaleko Rzeszowa na weekend z dreszczykiem. Gdzie spotkać diabła Didko?. 2022-10-26. [dostęp 2022-10-27].
- ↑ Marcin Sabaciński, „Dewastacja ruin zamku Golesz jako przyczynek do dyskusji o niszczeniu zabytków”. [w:] Kurier Konserwatorski nr 6 (2010) [5]
- ↑ Monografia miasteczka Kołaczyc z 1908 r., (W:)Władysław Sarna, Opis powiatu jasielskiego, Kraków 1939, s. 65
- ↑ W. Hap, Ziemia jasielska naszą małą ojczyzną, Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego, Jasło 1998
- ↑ M. Stęczyński, Okolice Galicji, Lwów 1847, str. 72
Bibliografia
- G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
- J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
Linki zewnętrzne
Krajowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 585.
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 50.9 N
- S: 48.95 N
- W: 21.03 E
- E: 23.66 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Symbol zamku do legendy mapy
Autor: Tryhp3, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zamek Golesz w Krajowicach