Zamek Królewski w Nowym Sączu

Zamek Królewski w Nowym Sączu
Symbol zabytku nr rej. NoS-2-Ke-36 z 20.10.1936[1]
Ilustracja
Zamek sądecki w okresie międzywojennym
Państwo

 Polska

Miejscowość

Nowy Sącz

Położenie na mapie Nowego Sącza
Mapa konturowa Nowego Sącza, blisko centrum na lewo u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Królewski w Nowym Sączu”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Królewski w Nowym Sączu”
Ziemia49°37′44″N 20°41′21″E/49,628889 20,689167

Zamek Królewski w Nowym Sączu – budowla wzniesiona przez króla Kazimierza Wielkiego w latach 1350–1360 na skarpie w obrębie fortyfikacji miejskich Nowego Sącza, w widłach dwóch rzek: Dunajca i Kamienicy. W przeszłości zamek posiadał dwie baszty narożne, wieżę, budynek mieszkalny i przedzamcze. Do dzisiaj zachowały się resztki murów obwodowych oraz zrekonstruowana Baszta Kowalska. Obecnie na terenie ruin zamku znajduje się park miejski.

Zamek królewski (Sądecz Nowy) położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego[2].

Historia

Ruiny zamku sądeckiego, 1899 r.
Baszta Kowalska – stan obecny

Zamek wzniesiono w XIV w. w północno-zachodnim narożniku miasta, włączając go w system obronny murów miejskich. Od miasta oddzielony był fosą i prawdopodobnie murem z bramą. W czasach tych był siedzibą kasztelanii, urzędu grodzkiego i starosty grodowego.

Gościem zamku w 1370 r. był Ludwik Węgierski, podążający do Krakowa, aby zostać królem Polski. Jesienią 1384 r. Nowy Sącz gościł pretendentkę do tronu – przyszłą królową Jadwigę Andegaweńską, która to 16 października tego samego roku w Krakowie zostanie koronowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę na króla Polski[3]. Częstym gościem na zamku był król Władysław Jagiełło. W kwietniu 1410 r. odbyły się tu narady króla z wielkim księciem litewskim Witoldem przed wojną z zakonem krzyżackim[4]. W kolejnych wiekach zamek rzadziej gościł polskich monarchów i był głównie siedzibą starosty.

Zniszczenia dokonane w czasie potopu szwedzkiego, pożary i konsekwencje kryzysu gospodarczego w XVII w. spowodowały, iż zamek zaczął chylić się ku ruinie. W 1768 r. wybuchł kolejny pożar, wywołany przemarszem konfederatów barskich i ich nieostrożnością, który zniszczył zamek.

W czasach zaborów władze austriackie, które przejęły majątki królewskie, częściowo odremontowały zamek, aby wykorzystać go na biura policji. W sierpniu 1813 r. potężna powódź podmyła zamkową skarpę, w wyniku czego do Dunajca osunęło się zachodnie skrzydło zamku. Pozostałą część zaadaptowano w 1838 na koszary i magazyny wojskowe, a w 1846 r. przekształcono na więzienie. W 1848 r. rząd sprzedał zamek miastu, które z powodu braku pieniędzy na remont wynajęło go wojsku austriackiemu z przeznaczeniem na magazyny mundurów i broni.

Do częściowej odbudowy ruin zamku z restauracją baszty doszło w 1905 r. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości prowadzone były dalsze prace konserwatorskie zakończone w 1938 r. otwarciem w murach zamku Muzeum Ziemi Sądeckiej.

W czasie okupacji Niemcy zamienili zamek w koszary i skład amunicji. W 1945 r. kilku żołnierzy Batalionów Chłopskich pod dowództwem Tadeusza Dymela wysadzilło niemiecki skład amunicji zmagazynowanej na zamku, na skutek czego zabytek ten uległ prawie całkowitemu zniszczeniu[5].

W latach 50. odrestaurowano renesansową Basztę Kowalską oraz fragment murów obwodowych z attykami.

Zamek w Nowym Sączu jest tematem jednego z rysunków Macieja Bogusza Stęczyńskiego[6].

Zamek królewski w Nowym Sączu z mostu heleńskiego – okres zimowy.

Legenda

Legenda związana z zamkiem dotyczy źródełka, które wypływało u podnóża Baszty Kowalskiej. Woda z niego nigdy nie zamarzała i miała siarkowy posmak. W jego pobliżu straż na zamku pełnili młodzi i odważni rycerze. Co jakiś czas jednak któryś z nich znikał bez wieści. W końcu znalazł się śmiałek, który uzbrojony w halabardę, święconą kredę i różaniec stanął nieopodal źródełka. Kredą zakreślił wokół siebie krąg i czekał, co się wydarzy. Po północy usłyszał piękne śpiewy, muzykę i wyłaniające się ze źródełka nimfy, które zapraszały go do tańca. Zrozumiał, że to one były przyczyną zguby rycerzy i nie wychodząc z poświęconego kręgu rzucił do źródełka różaniec. Woda zasyczała, a nimfy przemieniły się w obrzydliwe czarownice i odleciały w noc. Niestety po źródełku nie ma dziś śladu, zostało podobno zasypane podczas wybuchu w 1945 r.

Zobacz też

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 118 [dostęp 2015-09-24].
  2. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2008, k. 4
  3. Jerzy Leśniak (red.), Nowy Sącz, Nowy Sącz: SIGNUM, 2007, ISBN 978-83-917371-5-6.
  4. Nowy Sącz : Oficjalna strona miasta. – Komunikaty Biura Prasowego, www.nowysacz.pl [dostęp 2017-05-30] (ang.).
  5. ZAMKI W POLSCE • Zaloguj, www.forum.zamki.pl [dostęp 2017-02-28] (pol.).
  6. „Zamek w Nowym Sączu od strony zachodu”, [w:] Maciej Bogusz Zygmunt Stęczyński, Okolice Galicyi, Lwów 1847 [1].

Bibliografia

  • Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984
  • Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan, Leksykon zamków w Polsce, Arkady, Warszawa 2004
  • Kornecki Marian, Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW „Prasa”, Kraków 1966
  • Marszałek Juliusz, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
  • Moskal Krzysztof, Zamki w dziejach Polski i Słowacji między Wisłą a Hornadem, tom 1 i 2, Wydawnictwo Fundacja, Nowy Sącz 2004
  • Nowy Sącz: przewodnik po zabytkach, pod red. Ireny Styczyńskiej, Anny Totoń i Wiesława Piprka, Koło Przewodników Oddziału PTTK „Beskid” w Nowym Sączu, Nowy Sącz 2004 (wyd. 4 popr. i uzup.)
  • Saysse-Tobiczyk, Kazimierz, Dunajec – rzeka Tatr i Pienin, Sport i Turystyka, Warszawa 1966

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda zamek.svg
Symbol zamku do legendy mapy
Zamek królewski w Nowym Sączu (zima 2018).jpg
Autor: Przemo27ns, Licencja: CC BY-SA 4.0
Panorama na zamek królewski w Nowym Sączu z mostu heleńskiego - okres zimowy.
Ns zamek02.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Zamek Nowy Sacz 02.jpg
Ruiny Zamku Królewskiego w Nowym Sączu wg rysunku A. Sokołowskiego reprodukowanego w 1899 r.