Zamek Piastowski w Opolu

Zamek Piastowski w Opolu

Widok zamku od strony stawu zamkowego
Państwo	Rzesza Niemiecka
Miejscowość	Opole
Typ budynku	zamek
Styl architektoniczny	gotyk, renesans, neorenesans
Rozpoczęcie budowy	ok. 1217
Ukończenie budowy	ok. 1300
Ważniejsze przebudowy	XVI w., XIX w., 1904–1906
Zniszczono	1928–1931
Pierwszy właściciel	Kazimierz I opolski
Kolejni właściciele	Bolko I opolski, Jan II Dobry,
Położenie na mapie Opola Zamek Piastowski w Opolu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek Piastowski w Opolu
Położenie na mapie województwa opolskiego Zamek Piastowski w Opolu
50°40′02″N 17°55′10″E/50,667222 17,919444

Model Zamku Piastowskiego

Zdjęcie lotnicze zamku w latach 20. XX w.

Zdjęcie lotnicze wieży piastowskiej ok. 1930 r.

Zamek Piastowski w Opolu – zamek na odrzańskiej wyspie Pasieka w Opolu, którego budowę rozpoczął prawdopodobnie po 1217 r. książę Kazimierz I opolski, rozebrany w latach 1928–1931.

Historia

Średniowiecze

W miejscu, w którym powstał zamek, znajdowała się wcześniej osada plemienia Opolan, której historia sięga VIII w. Badania dendrochronologiczne dowodzą, że w czasach panowania Mieszka I zbudowano tu około 985 r. nowy gród w formie tzw. „grodu piastowskiego” (jednocześnie wraz z budową grodów we Wrocławiu i Legnicy)^[1]. W 1228 r. wzmiankowana jest budowa przez księcia Kazimierza I opolskiego murowanego zamku^[2]. W XIII w. zamek był rozbudowywany przez Piastów opolskich, w szczególności przez Bolka I opolskiego w latach 1273–1289. W tym czasie powstało palatium^[3], a w połowie XIV w. wzniesiono zachowaną do dzisiaj Wieżę Piastowską^[4]. W 1396 r. oblegany i uszkodzony przez wojska polskie króla Władysława Jagiełły^[5].

Nowożytność

Zamek był siedzibą Piastów opolskich do śmierci ostatniego przedstawiciela rodu (Jana II Dobrego) w 1532 r. W 1552 r. w zamku planowała zamieszkać księżna Izabela Jagiellonka, siostra Zygmunta II Augusta, która otrzymała księstwo opolsko-raciborskie jako zastaw, ale zamek nie nadawał się do zamieszkania. W latach 1558–1566 r. został częściowo odbudowany w stylu renesansowym przez starostę Jana von Oppersdorffa^[6]. Prace nadzorował Francesco Parr, włoski murarz i kamieniarz znany z prac przy zamkach w Brzegu i Oleśnicy^[7]. W 1602 r. nastąpiła reperacja wieży zamkowej i nakrycie jej nowym dachem. Uszkodzony w pożarze miasta w 1615 r., który wybuchł na jego terenie. Ufortyfikowany w czasie wojny 30-letniej, bezskutecznie oblegany w 1633 i 1634 r. przez wojska cesarskie, a po zakończeniu wojny określany jako silnie uszkodzony. Wskutek oblężeń i późniejszych pożarów stan budynków zamkowych uległ pogorszeniu. Wedle legendy w 1655 r. schronić miał się w nim przed potopem szwedzkim polski król Jan II Kazimierz Waza, jednak w rzeczywistości w związku z tym, że zamek już wtedy popadł w częściową ruinę, monarcha zdecydował się przyjąć zaproszenie hrabiego Franciszka von Oppersdorffa i zatrzymał się w kamienicy „Pod Lwem”, skąd przeniósł się następnie do zamku Oppersdorffów w Głogówku. W latach 1737 i 1739 zamek uległ uszkodzeniu w wyniku pożarów ^[8].

XIX wiek

W XIX w. obiekt stracił charakter obronny – w latach 1838–1855 rozebrano mury zamkowe, zasypano fosę oraz rozebrano budynek, w którym w XVIII w. mieścił się sąd. W 1860 r. zaadaptowano zamek na potrzeby siedziby rejencji opolskiej, poddając go modernizacji. W 1880 r. poddano remontowi wieżę – otynkowano ją i przykryto stożkowatym hełmem. Obszar wokółzamkowy został przekształcony w park zamkowy, który udostępniono mieszkańcom miasta. W latach 1885–1886 przedłużono skrzydło północne do wieży głodowej^[9].

XX wiek

W latach 1904–1906 przebudowano skrzydło północne, a po stronie południowo-zachodniej wzniesiono nowe w stylu neorenesansowym. Dalsze plany modernizacji zostały zarzucone z powodu I wojny światowej^[10].

W latach 1928–1931 na mocy decyzji ówczesnego prezydenta rejencji opolskiej i nadprezydenta prowincji górnośląskiej, dra Alfonsa Proskego, rozebrano zamek w związku z fatalnym stanem technicznym. Dzięki ostrym sprzeciwom mniejszości polskiej w Opolu oraz Związku Polaków w Niemczech udało się powstrzymać rozbiórkę wieży zamkowej tzw. Wieży Piastowskiej, która stała się symbolem Opola^[11].

W miejscu zamku postawiono biurowiec, nową siedzibę rejencji, zbudowany w stylu modernizmu wedle projektu architekta Friedricha Lehmanna, oddany do użytku w 1934 roku. Przed budową rozpisano konkurs, a wedle założeń każdy z projektów miał uwzględniać pozostawienie wieży^[10]. Biurowiec jest siedzibą Opolskiego Urzędu Wojewódzkiego. Podczas budowy biurowca odsłonięto ślady średniowiecznego grodu; przeprowadzono wówczas jedynie badania ratownicze, natomiast planowe badania wykopaliskowe przeprowadzono w latach 1948–1968 i 1977–1978. Prace stanowiły ważne odkrycie archeologiczne i pozwoliły na ustalenie najstarszych śladów osadnictwa na obszarze wyspy.

Architektura

Najstarszą częścią murowanego zamku pochodzącą z początków XIII w. była czworoboczna wieża mieszkalno-obronna tzw. donżon o wymiarach 12,5 x 13,5 m oraz obwodowy mur obronny w części południowej założenia, wzniesione z cegły w wątku wedyjskim. Zakończenie tej fazy umacniania murów zamku, wraz z prostokątną basztą zwaną głodową w części północno-wschodniej, nastąpiło za panowania Bolka I. Wzniesiono wówczas palatium na planie zbliżonym do prostokata o wymiarach 18 x 14 m z cegły w wątku gotyckim, dostawione od północy do donżonu z czasów Kazimierza I. Prawdopodobnie na jego piętrze znajdowała się kaplica zamkowa, poświęcona w 1307 r.^[12]

W połowie XIV w. wybudowano w narożniku południowo-wschodnim okrągłą wolnostojącą 35-metrową wieżę ostatecznej obrony tzw. stołp (bergfried). Była ona usytuowana w bliskiej odległości od budynku bramnego, którego pozostałości odkryto podczas prac archeologicznych w latach 2011–2012. Gotycki zamek po 1558 r. został przebudowany w stylu renesansowym. Jednak o nowożytnym kształcie i jego przemianach trudno coś pewnego stwierdzić, ponieważ w związku z wyburzeniem w latach 1928–1931 zachowały się jedynie gotyckie fundamenty. Z późniejszego okresu pochodzą natomiast odkryte w latach 1948–1951 fundamenty wolnostojącej barokowej kaplicy zamkowej, wzniesionej w okresie pomiędzy 1680 a 1730^[13].

Zobacz też

• Zamek Górny w Opolu
• Wieża Piastowska w Opolu

Przypisy

Bibliografia

• UrszulaU. Zajączkowska UrszulaU., Zamek Piastowski w Opolu, JanJ. Seredyka, Opole: Wydawnictwo MS, 2001, ISBN 83-914161-6-X, OCLC 749440387 .
• TomaszT. Ciesielski TomaszT. (red.), Zamki, twierdze i garnizony Opola, Śląska i dawnej Rzeczypospolitej, Zabrze: Inforteditions, 2010, ISBN 978-83-89943-56-9, OCLC 749440387 .
• IwonaI. Solisz IwonaI., RadosławR. Miążek RadosławR. (red.), U stóp Wieży Piastowskiej, Opole: Opolski Urząd Wojewódzki, 2014, ISBN 978-83-909834-0-0, OCLC 939904838 .
• EwaE. Matuszczyk-Rychlik EwaE. (red.), Opole - gród, miasto, stolica regionu: Późne średniowiecze, Opole: Muzeum Śląska Opolskiego, 2021, ISBN 978-83-89798-21-3 .
• MałgorzataM. Chorowska MałgorzataM., Rezydencje średniowieczne na Śląsku: zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003, ISBN 83-7085-680-2, OCLC 830518130 .