Zamek Sivý Kameň

Zamek Sivý Kameň
Ruiny zamku Sivý Kameň
Państwo	Słowacja
Miejscowość	Podhradie
Rozpoczęcie budowy	2 poł. XIII w.
Zniszczono	XVIII w.
Położenie na mapie kraju trenczyńskiego Ruiny zamku Sivý Kameň
Położenie na mapie Słowacji Ruiny zamku Sivý Kameň
48°41′09″N 18°38′20″E/48,685833 18,638889

Ruiny zamku Sivý Kameň

Zamek Sivý Kameň (słow. Hrad Sivý Kameň) – ruiny zamku na terenie wsi Podhradie w powiecie Prievidza na Słowacji.

Zamek wzniesiono na andezytowym wzgórzu podciętym potokiem Ťapkov, na pograniczu Kotliny Górnonitrzańskiej i grupy górskiej Ptacznik. Powstał zapewne w II połowie XIII w. (chociaż niektórzy autorzy przesuwają datę jego budowy na lata 1320-1352^[1]) jako królewska strażnica, zbudowana dla ochrony szlaku handlowego wiodącego w górę doliny Nitry do Kotliny Turczańskiej i dalej na północ, ku granicom Polski. U stóp zamku powstało podgrodzie, już w XIV w. wspominane jako wieś. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1352 r., kiedy to władcy zamku w Bojnicach, dotychczas określani jako castellani de Baymocz, byli wzmiankowani już jako castellani de Baymocz et Kesselőkő. Pierwotna nazwa w jęz. węgierskim (Kesselőkő) oznaczać miała Sępi Kamień (keselyű – sęp, kő – kamień). Aktualna słowacka poszła zapewne od jasnoszarej barwy jego murów.

Do 1388 r. zarządzali zamkiem wspomniani kasztelani z Bojnic, później kilkakrotnie zmieniał właścicieli. W 1434 r. król Zygmunt darował go jako dobro dziedziczne Gregorovi Majthényiemu z Demandic. Zamek stał się siedzibą niewielkiego „państwa” feudalnego. Spalony w 1524 r., został odbudowany i rozbudowany o tzw. zamek dolny przez Majthényich w II połowie XVI w. Ponownych zniszczeń doznał w czasie antyhabsburskiego powstania Gabriela Bethlena w 1626 r., przy czym zamek, zdobyty przez oddział generała Mansfelda, najbardziej splądrowali po jego odejściu mieszkańcy sąsiedniej Prievidzy. Wtedy jego właściciele przenieśli swą siedzibę do kasztelu w Novákach. Z początkiem następnego wieku zajęły go kuruckie wojska Franciszka II Rakoczego. Zdobyty w 1708 r. przez siły cesarskie, został przez nie spalony (jak wiele innych, odbitych z rąk Rakoczego) wraz z przechowywanym w nim jeszcze archiwum rodziny Majthényich i od tego czasu pozostaje w ruinie.

Zamek składał się prawdopodobnie z czworokątnej wieży obronnej, budynku mieszkalnego i niewielkiego podwórca, otoczonych murem obronnym. Później był rozbudowany o niżej położone fragmenty. Pierwotna dyspozycja zamku jest już słabo czytelna, zwłaszcza że część murów jeszcze została z czasem rozebrana dla pozyskania budulca przez mieszkańców wsi Podhradie.

Ruiny znajdują się w granicach pomnika przyrody Sivý kameň. W 1973 r. zostały objęte ochroną jako narodowy zabytek kultury (słow. Národná kultúrna pamiatka). Od 2013 r. prowadzony jest program ich zabezpieczenia.

Przypisy

Bibliografia

• Adamec Vladimír, Jedličková Nora: Slovensko. Turistický lexikon, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1991, ​ISBN 80-7096-152-X​.

• Barański Mirosław J.: Na Biały Kamień, w: „Gazeta Górska” R. XXV, nr 4 (100), jesień 2017, s. 20-25;
• Králik Ivan, Školna Peter, Štrba Ján i in.: Kremnické vrchy. Vtáčnik. Turistický sprievodca ČSSR, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1989, b. ISBN.
• Vtáčnik. Horná Nitra. Turistická mapa 1:50 000, 4 wyd., VKÚ Harmanec 2010, ​ISBN 978-80-8042-516-6​.