Zamek Sobień
 nr rej. A-346 z 12.04.1968[1] | |
 Ruiny zamku w Sobieniu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie gminy Lesko _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Lesko") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu leskiego  | |
 49°31′37″N 22°19′45″E/49,526944 22,329167 | |
Sobień (Soban 1372, castro Sobyen 1460) – średniowieczny zamek przy ujściu potoku Adyszów[2] do Sanu, na granicy Pogórza Bukowskiego i Gór Słonnych, obecnie w ruinie na terenie wsi Manasterzec.
Historia
Początki warowni strzegącej szlaku wzdłuż doliny Sanu sięgają XIII wieku. Na przełomie XIII i XIV wieku (w czasach księstwa halicko-wołyńskiego) powstał tu murowany zamek. W dokumentach pojawił się po raz pierwszy jako Soban, stanowiąc własność królewską. W roku 1389 zamek został nadany przez Władysława Jagiełłę rycerskiemu rodowi Kmitów. Dnia 5 sierpnia 1373 r. Elżbieta Łokietkówna nadała na zamku Sobień przywilej dla klasztoru w Starym Sączu. Od 1415 roku właścicielem posiadłości był Piotr Kmita, który w roku 1417 gościł na zamku króla Władysława Jagiełłę ze świeżo poślubioną Elżbietą z Pileckich Granowską. Według Jana Długosza, król w 1417 roku podróżował ze Lwowa przez Felsztyn i Sobień do Sanoka, gdzie w tamtejszym kościele św. Michała wziął ślub.
Dobra te posiadał następnie Jan Kmita. Z 1434 r. pochodzi wzmianka o kaplicy zamkowej. W 1436 r. Sobień po zmarłym bracie, Janie Kmicie, odziedziczyła Małgorzata Kmita Mościsławska. W 1436 r. Jan Goły ze Strzałkowa i Goliszewa w imieniu żony Małgorzaty Kmity wystąpił do sądu grodzkiego w Sanoku przeciw Mikołajowi Kmicie, kasztelanowi przemyskiemu, który zajął gwałtem dobra swojej siostry. Spór Gołego z Kmitą trwał do 1441 r., gdy doszło do ugody między Małgorzatą a jej stryjem Mikołajem z Wiśnicza, kasztelanem przemyskim. Małgorzata była już wtedy żoną Mościca z Wielkiego Koźmina. Odstąpiła Mikołajowi i jego synom zamek Sobień z wsiami do niego należącymi, jak Huzele, Myczkowce, Uherce Mineralne, Izdebki i inne.
W 1443 r. Jan Kmita daje intromisję Marciszowi na wsiach Lesko, Łukawica, Jankowce i inne położone pod zamkiem Sobień. W latach 1456-1457 Stanisław, Mikołaj i Jan Kmitowie, bracia z Wiśnicza, synowie Mikołaja z Sobienia, pozywali Jana Kmitę z Wiśnicza, kasztelana lwowskiego, o gwałtowne zajęcie dóbr im przypadłych - zamku Sobień i wsi Łukawica, Lesko, Jankowce.
Zamek Sobień został zniszczony w 1474 roku przez wojska węgierskie. W 1474 roku w odwecie za zniszczenia dokonane na Węgrzech Górnych przez Pawła Jasieńskiego, Maciej Korwin poprowadził wyprawę na polską Ruś dochodząc do Nowego Sącza i Jasła. W 1512 r. Węgrzy ponownie zniszczyli zamek. Wkrótce potem Kmitowie przenieśli swoją siedzibę do Leska, a opuszczony zamek zaczął popadać w ruinę. W latach 1518–1519 Sobień i Bóbrka stanowiły własność Piotra i Stanisława Kmitów. Piotr Kmita Sobieński (1477-1553) – wojewoda krakowski, marszałek wielki koronny, starosta spiski (1522-1553) w 1541 r. zapisał żonie, Barbarze Kmicie z Felsztyna, córce Jana Herburta, 5000 zł na dobrach Sobienia. W 1553 r. Sobień był w posiadaniu wdowy, Barbary Kmity z Herburtów. W 1580 r. przeszedł Sobień na rodzinę Stadnickich – na Stanisława Stadnickiego z Ożomli na Lesku herbu Szreniawa bez Krzyża (zm. 1610), kasztelana przemyskiego, stryja Stanisława Stadnickiego. Do Stadnickich Sobień należał w latach 1580-1713.
W dniu 19 września 1880, w czasie podróży koleją po Galicji cesarza Austrii Franciszka Józefa I, ruiny zamku były przyozdobione wielobarwnymi flagami[3].
Z 9 na 10 maja 1946 pod wzgórzem Sobienia rozegrała się jedna z większych potyczek partyzanckich po II wojnie światowej. Dowodzony przez kapitana Jarosza pociąg pancerny Panzertriebwagen 16 stoczył bój z połączonymi sotniami Bira, Stacha i Chrina, które zaatakowały posterunki SOK na odcinku Załuż – Olszanica.
Podczas prac archeologicznych w 1965 Tadeusz Żurowski odkrył palenisko i groty do kuszy z czasu poprzedzającego powstanie zamku tj. XV wieku[4].
Właściciele
- Stefan - syn Wojosta z Sobniowa w 1359 otrzymał Sobień
- 1389–1580 Kmitowie herbu Szreniawa
- Jan Kmita (1330–1376) – starosta generalny ruskikrakowski
- Piotr Kmita (1348–1409) – wojewoda krakowski
- Klemens Kmita - (1421) h. Szreniawa, ze Żmigrodu, starosta sanocki
- Jan Kmita - brat Małgorzaty z Kmitów
- Małgorzata z Kmitów żona Przedpełka Mościca z Wielkiego Koźmina
- Mikołaj Kmita z Wiśnicza - kasztelan przemyski - stryj Małgorzaty
- Jan Kmita (zm. 1450) – prowincjał prowincji czesko-polskiej franciszkanów
- Jan Kmita (zm. 1458/1460) – kasztelan lwowski
- Andrzej Kmita – i jego córka Nawojka
- Dobiesław Kmita (zm. 1478) – wojewoda lubelski
- Jan i ks. Stanisław Kmita – dziedzice na Sobniu
- Maciej Kmita - podkomorzy sanocki i ks. Piotr (Balowie)
- Stanisław Kmita (ok. 1450-1511) – kasztelan sanocki, wojewoda wojewoda ruski
- Piotr Kmita Sobieński (1477-1553) – wojewoda krakowski, marszałek wielki koronny
- Barbara Kmita z Felsztyna - córka Jana Herburta
- 1580–1713 Stadniccy herbu Szreniawa
- 1713–1803 Ossolińscy, Mniszchowie jako wiano zamek Teresy ze Stadnickich przeszedł na jej męża Józefa Kantego Ossolińskiego
- 1803–1939 Krasiccy z Sienna, Julia Teresa Wandalin-Mniszech
Stan obecny
Na zarośniętym lasem wzgórzu, nad Sanem zachowały się fragmenty murów obronnych, szczątki budynków i ślady wałów przedzamcza. Tuż za ruiną zamku wybudowano drewniany taras, z którego rozpościera się szeroki widok na zakole Sanu. W dalszej perspektywnie na Lesko, a przy dobrej widoczności można dostrzec nawet Bieszczady. Wejście do ruin zamku wiedzie przez wieżę, do której zbudowane zostały drewniane schody. W ruinach stosunkowo dobrze zachowała się kamieniarka okienna w dolnej kondygnacji. Teren, na którym znajduje się ruina należy do rezerwatu "Góra Sobień".
Przyroda
Wzgórze zamkowe stanowi ciekawy obiekt przyrodniczy. Od 1970 roku istnieje tu rezerwat „Góra Sobień”.
Legendy
Czarna Dama
Zgodnie z legendą, kiedy Kmici przeprowadzali się z zamku Sobień do Leska, towarzyszyła im w drodze Czarna Dama. Istnieją podejrzenia, że był to duch Anny Kmity, która za życia była obecna w zamku podczas ataku króla węgierskiego - Macieja Korwina. Zaatakował on Sobień w czasie, gdy na zamku nie było jej męża. Ataki doprowadziły do zapłonu drewnianych części zamku, skutkiem czego doszło do pożaru. Anna skrywając się w swojej komnacie została zabarykadowana przez zawalające się fragmenty płonącej fortyfikacji. Założyła w tym czasie czarne szaty przygotowując się na śmierć. Kiedy Kmita wrócił do zamku, ujrzał zrujnowaną pożarem budowlę, a w zgliszczach i spaleniskach biżuterię swojej żony Anny. Przyrzekł sobie, że dotrzyma jej dozgonną wierność, co prawdopodobnie miało miejsce analizując jego późniejsze życie. Ducha Anny widziano później przed śmiercią Piotra Kmity oraz innych członków z tego rodu, co interpretowane jest, jako wierność rodowi Kmitów w odpowiedzi na obietnicę pośmiertną jej męża[5].
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021 [dostęp 2012-01-11].
- ↑ Adyszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 23.
- ↑ Aleksander Nowolecki: Pamiątka podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicyi i dwudziesto-dniowego pobytu jego w tym kraju. Kraków: Wydawnictwo Czytelni Ludowej H. Nowoleckiego, 1881, s. 213.
- ↑ (sław). Cenne znaleziska. „Nowiny Rzeszowskie”. Nr 218, s. 3, 14 września 1965.
- ↑ Ruiny Zamku Sobień, rzeszowpodkarpackie.com [dostęp 2022-05-21].
Bibliografia
- Garbacik J., „Sobień i Lesko – dwa zamki Kmitów “Sobieńskich””, Ziemia 10, s. 231-234., 1938
- Kotowicz P. N., Chlewicki R., „O pożytkach z archiwów. Późnośredniowieczny trzewik pochwy miecza z badań Tadeusza R. Żurowskiego na zamku „Sobień” w Manastercu”, [w:] Variae Sententiae. Księga jubileuszowa Działu Archeologii Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, red. J. Podgórska-Czopek, Rzeszów, s. 139-162., 2010
- Tomczyk S., „Zamek Sobień”, [w:] Studia i Materiały z dziejów Śląska i Małopolski, red. R. Żerelik, Wrocław 2001, s. 125-166
- Trawka R., „Kmitowie. Studium kariery politycznej i społecznej w późnośredniowiecznej Polsce”, Kraków 2005,
- Żurowski T. R.
- 1966 Sobień nad Sanem, Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1965 r., s. 86-97.
- 1968 Sobień nad Sanem. Prace archeologiczne i konserwatorskie w 1966 r., Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1966 r., s. 183-207.
- 1968a Sobień-Zamczysko, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1967 r., s. 362-363.
- 1969 Sobień-Manasterzec, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1968 r., s. 367-368.
- 1970 Sobień-Monasterzec, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1969 r., s. 392-394.
- 1971 Sobień nad Sanem – badania archeologiczno-architektoniczne w roku 1967, „MSROA“ za 1967 r., s. 132-156.
- 1972 Sobień-Manasterzec, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1971 r., s. 221-222.
- 1973 Zagadnienia badawcze zamków średniowiecznych na terenie województwa rzeszowskiego, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1968-1969, s. 53-62.
- 1974 Sobień-Manasterzec, pow. Lesko /bieszczadzki/, Informator Archeologiczny. Badania 1973 r., s. 217.
- 1975 Sobień nad Sanem – badania archeologiczno-architektoniczne w latach 1968-1969, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1970-1972, s. 102-124.
Linki zewnętrzne
- Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona
- Ruiny zamku Sobień
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 50.9 N
- S: 48.95 N
- W: 21.03 E
- E: 23.66 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Symbol zamku do legendy mapy