Zamek Trzewlin

Zamek Trzewlin
nr rej. A-20/M z 2.06.2004[1]
Panieńska Góra w Wielkiej Wsi na litografii Macieja Bogusza Stęczyńskiego z 1846 r.
Państwo	Polska
Miejscowość	Wielka Wieś
Położenie na mapie gminy Wojnicz Zamek Trzewlin
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek Trzewlin
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zamek Trzewlin
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Zamek Trzewlin
49°55′39″N 20°49′30″E/49,927500 20,825000

Zamek Trzewlin – ruiny średniowiecznego zamku rycerskiego z XIV wieku na szczycie Panieńskiej Góry w Wielkiej Wsi w powiecie tarnowskim w województwie małopolskim.

Historia

Zamek, którego budowę rozpoczęto w XIV wieku, należał początkowo do rodu Białoniów herbu Rawicz, którzy pisali się „z Trzewlina” lub posługiwali się nazwiskiem Trzewliński, i stanowił integralną część systemu obronnego Dunajca, systematycznie tworzonego w XIV wieku. W XV wieku przeszedł w ręce Wielowieyskich herbu Półkozic, a w XVII wieku popadł w ruinę i po wojnach szwedzkich został rozebrany przez mieszczan z pobliskiego Wojnicza. Obecnie na gęsto porośniętym roślinnością wzgórzu zachowały się jedynie ślady suchej fosy oraz niewielkie fragmenty murów.

Trzewlin pojawia się w źródłach po raz pierwszy pod koniec XIV wieku, gdy wzmiankowany jest Mszczuj z Trzewlina; w 1407 zamek był własnością Andrzeja Trzewlińskiego^[2]. Według XIX-wiecznego etnografa i historyka Żegoty Pauliego, powołującego się na Dzieje w Koronie polskiej Łukasza Górnickiego, w 1543 roku na zamku Trzewlin przebywali przez jakiś czas król Zygmunt Stary i królowa Bona, którzy schronili się tam przed zarazą. Pauli pisał o Trzewlinie:

Pamiętny jest pobytem króla Zygmunta I wraz z Boną i żoną syna Zygmunta Augusta w r. 1543, podczas szerzącego się morowego powietrza, przed którem Zygmunt Aug. do Wilna umknął, ojciec zaś jego do Zatora, zkąd na prośbę Spytka pana z Tarnowa, podksarb. koron., udał się do tego zamku^[3].

Okoliczności opuszczenia zamku i jego rozbiórki nie są znane; niektórzy badacze wysuwali przypuszczenie, że budowa nie została nigdy ukończona.

Lokalizacja i plan zamku

Warownia, położona na wzgórzu na lewym brzegu Dunajca, 120 metrów nad dnem doliny rzeki, składała się z trzech części: zamku górnego, zamku dolnego i ufortyfikowanego podgrodzia. Zamek górny, ulokowany w wyższej części góry, zbudowano na planie kwadratu o bokach 40 na 40 metrów; był on otoczony kamiennym murem. Poniżej znajdował się zamek dolny o kształcie wydłużonego trójkąta oraz koliste podgrodzie, oddzielone od zamku dolnego suchą fosą. Zamek dolny i podgrodzie były otoczone ziemnymi obwałowaniami.

Legendy

Z zamkiem Trzewlin wiążą się legendy ludowe o niewiernych żonach rycerzy Bolesława Śmiałego, które schroniły się na szczycie góry przed mężami powracającymi z wyprawy do Kijowa. Wzniosły tam szańce i broniły się, uzbrojone w miecze, oszczepy, łuki i topory. W końcu obrona kobiet została złamana. Mściwi mężowie srogo ukarali niewierne żony; wiele z nich zginęło w okrutny sposób^[4]. Legendy te zostały przytoczone m.in. przez poetę romantycznego Seweryna Goszczyńskiego w jego Dzienniku podróży do Tatrów (1832).

Szlaki turystyczne

Do ruin zamku prowadzi niebieski szlak turystyczny rozpoczynający się na rynku w Wojniczu.

Zobacz też

• Panieńska Góra
• Zamki nad Dunajcem

Przypisy

Bibliografia

• C. Anioł, "Szlakiem „Panieńskiej Wojaczki”, czyli z Wojnicza na Panieńską Górę", [w:] Na szlaku. Czasopismo Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, nr e-8 (217), sierpień 2008, str. 7-10
• G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
• J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
• M. Szope, Grodziska i zamczyska województwa tarnowskiego, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 1981

Linki zewnętrzne

• Zamek rycerski Trzewlin
• Historia Wielkiej Wsi i zamku Trzewlin na stronie miasta i gminy Wojnicz