Zamek krzyżacki w Świeciu

Zamek krzyżacki w Świeciu

nr rej. A/762 z 18.10.1934[1]
Skrzydło północne z wieżą główną
Państwo	Polska
Miejscowość	Świecie
Styl architektoniczny	Gotyk później Renesans
Rozpoczęcie budowy	1335–1350[2]
Zniszczono	1664[2]
Rozebrano	1772–1859
Pierwszy właściciel	Zakon krzyżacki
Kolejni właściciele	Rada Miasta Toruń Starostwo Królewskie
Obecny właściciel	OKSiR Świecie
Plan budynku
Położenie na mapie Świecia Zamek krzyżacki w Świeciu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek krzyżacki w Świeciu
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Zamek krzyżacki w Świeciu
Położenie na mapie powiatu świeckiego Zamek krzyżacki w Świeciu
Położenie na mapie gminy Świecie Zamek krzyżacki w Świeciu
53°24′17,424″N 18°27′30,023″E/53,404840 18,458340
Strona internetowa

Ruiny zamku w Świeciu – pozostałości zamku w Świeciu; mieszczą się w widłach Wisły i Wdy, przy ulicy Zamkowej.

Historia

Wieża zamku w Świeciu

Zbroje na zamku

Zamek zbudowany został przez Zakon krzyżacki po roku 1335^[3] z inicjatywy Güntera von Hohenstein. Powstał w nowym miejscu, nie związanym z grodem księcia Świętopełka II, który przypuszczalnie znajdował się wcześniej na przedzamczu. Było to założenie dwuczłonowe, składające się z otoczonego parchamem domu konwentu i przedzamcza. Od zachodu dostępu do zamku broniło ufortyfikowane miasto, w to miejsce przeniesione z pierwotnej lokalizacji na skarpie po 1338 roku, a więc w tym samym okresie kiedy wznoszono zamek^[4]. Był to jedyny zamek wodny na terenie państwa krzyżackiego. Fundamenty wskazują, że planowano zbudować zamek czteroskrzydłowy, ale zrealizowano jedynie dwa skrzydła. Charakterystyczną cechą zamku w Świeciu były cztery cylindryczne baszty w jego narożach. Był siedzibą komturów. Oblegany w 1410 roku. W czasie wojny trzynastoletniej przejściowo w rękach polskich. W latach 1461–1502 był własnością rady miejskiej Torunia. W latach 1508–1772 funkcjonował jako siedziba polskich starostów królewskich^[2][5]. W 2 połowie XVI wieku przebudowany w stylu renesansowym przez kasztelana chełmińskiego Jerzego Konopackiego. Zniszczony w czasie wojen szwedzkich w XVII wieku, nie został odbudowany. Rozebrany częściowo przez władze pruskie po 1772 roku. Od 1859 r. rozpoczęto prace zabezpieczające ruinę, a częściowa odbudowa zamku nastąpiła po II wojnie światowej. Od 1875 r. aż do I wojny światowej zamek znajdował się pod administracją władz budowlanych (Königliche Strobauverwaltung). W tym czasie, tj. w latach 1877–1878, przeprowadzono wstępne prace zabezpieczające. W końcu XIX w. konserwator prowincji zachodniopruskiej, Johann Heine, wysunął propozycję przeprowadzenia konserwacji ruin zamku systemem Cohausena, w wyniku czego korony murów zostały pokryte betonowymi czapami. Na początku XX w. Conrad Steinbrecht przeprowadził inwentaryzację ruin zamku. Wynika z niej, że ocalałe do 2/3 wysokości północne skrzydło posiadało częściowo zachowaną narożną wieżę północno-wschodnią i całkowicie zachowaną (wyremontowaną), masywną wieżę północno-zachodnią. Zachowały się także pomieszczenia piwniczne: skrzydła wschodniego oraz częściowo – południowego i zachodniego. W 1898 r. na terenie zamku odbył się pierwszy zlot IV okręgu nadwiślańskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Odtąd, aż do I wojny światowej, na obszarze przyzamkowym odbywały się regularnie ćwiczenia tego towarzystwa. W późniejszych latach wybudowano boisko sportowe, na którym w 1912 r. odbyły się zawody sportowe. W restauracji „Zamkowa”, położonej niedaleko murów zamkowych, znajdowała się sala do ćwiczeń gimnastycznych.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego ruiny zamku znalazły się pod zarządem Wydziału Dróg Wodnych, przejęte z rąk Niemieckiej Inspekcji Wodnej jako własność państwowa. Z zachowanych murów jedynie wieża znajdowała się w dobrym stanie technicznym i służyła Wydziałowi Dróg Wodnych, podobnie jak za czasów pruskiego zaboru, do obserwacji Wisły i sygnalizowania nadchodzącego niebezpieczeństwa powodzi. Teren wokół ruin nie był wówczas ogrodzony i pozostałe mury nadal niszczały, dewastowane przez okoliczną ludność. Pomimo że wejścia były zamurowane, w zachowanych pomieszczeniach podziemi wieży wykryto nawet siedzibę i składnicę szajki złodziejskiej.

W czerwcu i sierpniu 2019 r. zamek został okradziony z cegieł przez nieznanych sprawców, w wyniku czego dewastacji uległ XIV-wieczny mur obronny^[6].

Obecnie trwa przewidywana na 2 lata renowacja zamku, po której zakończeniu zostanie tu zlokalizowany park miniatur^[7]. W ramach prac zgodnie ze średniowieczną sztuką murarską w refektarzu odtworzone zostały historyczne sklepienia gwiaździste^[8], do czego wykorzystano 15 tys. cegieł wykonanych ręcznie w cegielni w Kraśniku na wzór odnalezionej oryginalnej krzyżackiej kształtki żebrowej. Oryginalne sklepienia zniszczone zostały w XVII w. w czasie potopu szwedzkiego^[9].

Architektura

Zamek wzniesiono na częściowo sztucznym nasypie (dla ochrony przed powodziami), na planie kwadratu o boku ok. 51 m. Brama wjazdowa znajdowała się w kurtynie zachodniej, z mostem nad fosą, który prowadził na przedzamcze. Zamek składał się z dwóch prostopadłych do siebie skrzydeł. Główne, północno-zachodnie, o szerokości ok. 13 m, stało równolegle do nurtu Wdy. Było podpiwniczone i miało trzy kondygnacje. Zawierało kaplicę oraz kapitularz lub refektarz. Dziedziniec o wymiarach 26 × 26 m otaczały krużganki. Zamek otoczony został murem obwodowym z czterema cylindrycznymi basztami w narożnikach, główna z nich o średnicy 10 m i wysokości 34,7 m, zakończona krenelażem o 16 zębach^[8], obecnie odchylona od pionu o 106 cm (najwyższa krzywa wieża w Polsce udostępniona turystom). Zamek miał strategiczne znaczenie, bowiem kontrolował ruch na Wiśle.

Galeria

• 

  Widok zamku od strony koryta rzeki Wdy

• 

  Skrzydło północne z wieżą główną

• 
• 

  Wieża główna

• 

  Ruiny zamku w Świeciu

• 

  Widok od strony wschodniej

• 

  Wnętrze skrzydła północnego

• 

  Wnętrze dawnej kaplicy zamkowej w skrzydle północnym

• 

  Sala rycerska urządzona w piwnicach skrzydła północnego

• 

  Gotyckie sklepienie pomieszczenia na szczycie wieży głównej

• 

  Widok na Świecie i Chełmno z wieży

• 

Ochrona przyrody

Rejon zamku w 2008 roku został objęty ochroną jako obszar Natura 2000 SOO o nazwie Zamek Świecie PLH040025 o powierzchni 17,5 ha. Głównym celem ochrony jest nietoperz mopek zachodni, który zaadaptował zamek jako miejsce zimowej hibernacji^[10].

Zobacz też

• Zamek w Świeciu (województwo dolnośląskie)

Przypisy

Bibliografia

• Karolina Zimna, Krzysztof Halicki, Wokół ruin zamku w Świeciu – przedsięwzięcia konserwatorskie i projekty architektoniczne w okresie międzywojennym, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu, zeszyt 11, Bydgoszcz 2006, s. 95–104. [dostęp 2013-02-27].
• Polska: mapa zamków – Warszawa Wrocław: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, 1995
• L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012. ISBN 978-83-213-4158-3.
• Maria Spławska-Korczak: Zamek krzyżacki w Świeciu. Próba rekonstrukcji zamku wysokiego w średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014. ISBN 978-83-231-3247-9.

Linki zewnętrzne

• Zamek krzyżacki w Świeciu na oksir.eu
• Zamek krzyżacki i toruński w Świeciu na turystyka.torun.pl
• Opis na zamki.pl
• Opis na zamki.res.pl
• Przepiękny zamek krzyżacki w Świeciu z lotu ptaka na bydgoszcz.wyborcza.pl
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona
• Interaktywna wizualizacja zamku na zobaczzamek.oksir.eu