Zamek krzyżacki w Świeciu

Zamek krzyżacki w Świeciu
Symbol zabytku nr rej. A/762 z 18.10.1934[1]
Ilustracja
Skrzydło północne z wieżą główną
Państwo

 Polska

Miejscowość

Świecie

Styl architektoniczny

Gotyk później Renesans

Rozpoczęcie budowy

1335–1350[2]

Zniszczono

1664[2]

Rozebrano

1772–1859

Pierwszy właściciel

Zakon krzyżacki

Kolejni właściciele

Rada Miasta Toruń Starostwo Królewskie

Obecny właściciel

OKSiR Świecie

Plan budynku
Plan budynku
Położenie na mapie Świecia
Mapa konturowa Świecia, po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek krzyżacki w Świeciu”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Położenie na mapie powiatu świeckiego
Mapa konturowa powiatu świeckiego, blisko centrum na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek krzyżacki w Świeciu”
Położenie na mapie gminy Świecie
Mapa konturowa gminy Świecie, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek krzyżacki w Świeciu”
Ziemia53°24′17,424″N 18°27′30,023″E/53,404840 18,458340
Strona internetowa

Ruiny zamku w Świeciu – pozostałości zamku w Świeciu; mieszczą się w widłach Wisły i Wdy, przy ulicy Zamkowej.

Historia

Wieża zamku w Świeciu
Zbroje na zamku

Zamek zbudowany został przez Zakon krzyżacki po roku 1335[3] z inicjatywy Güntera von Hohenstein. Powstał w nowym miejscu, nie związanym z grodem księcia Świętopełka II, który przypuszczalnie znajdował się wcześniej na przedzamczu. Było to założenie dwuczłonowe, składające się z otoczonego parchamem domu konwentu i przedzamcza. Od zachodu dostępu do zamku broniło ufortyfikowane miasto, w to miejsce przeniesione z pierwotnej lokalizacji na skarpie po 1338 roku, a więc w tym samym okresie kiedy wznoszono zamek[4]. Był to jedyny zamek wodny na terenie państwa krzyżackiego. Fundamenty wskazują, że planowano zbudować zamek czteroskrzydłowy, ale zrealizowano jedynie dwa skrzydła. Charakterystyczną cechą zamku w Świeciu były cztery cylindryczne baszty w jego narożach. Był siedzibą komturów. Oblegany w 1410 roku. W czasie wojny trzynastoletniej przejściowo w rękach polskich. W latach 1461–1502 był własnością rady miejskiej Torunia. W latach 1508–1772 funkcjonował jako siedziba polskich starostów królewskich[2][5]. W 2 połowie XVI wieku przebudowany w stylu renesansowym przez kasztelana chełmińskiego Jerzego Konopackiego. Zniszczony w czasie wojen szwedzkich w XVII wieku, nie został odbudowany. Rozebrany częściowo przez władze pruskie po 1772 roku. Od 1859 r. rozpoczęto prace zabezpieczające ruinę, a częściowa odbudowa zamku nastąpiła po II wojnie światowej. Od 1875 r. aż do I wojny światowej zamek znajdował się pod administracją władz budowlanych (Königliche Strobauverwaltung). W tym czasie, tj. w latach 1877–1878, przeprowadzono wstępne prace zabezpieczające. W końcu XIX w. konserwator prowincji zachodniopruskiej, Johann Heine, wysunął propozycję przeprowadzenia konserwacji ruin zamku systemem Cohausena, w wyniku czego korony murów zostały pokryte betonowymi czapami. Na początku XX w. Conrad Steinbrecht przeprowadził inwentaryzację ruin zamku. Wynika z niej, że ocalałe do 2/3 wysokości północne skrzydło posiadało częściowo zachowaną narożną wieżę północno-wschodnią i całkowicie zachowaną (wyremontowaną), masywną wieżę północno-zachodnią. Zachowały się także pomieszczenia piwniczne: skrzydła wschodniego oraz częściowo – południowego i zachodniego. W 1898 r. na terenie zamku odbył się pierwszy zlot IV okręgu nadwiślańskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Odtąd, aż do I wojny światowej, na obszarze przyzamkowym odbywały się regularnie ćwiczenia tego towarzystwa. W późniejszych latach wybudowano boisko sportowe, na którym w 1912 r. odbyły się zawody sportowe. W restauracji „Zamkowa”, położonej niedaleko murów zamkowych, znajdowała się sala do ćwiczeń gimnastycznych.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego ruiny zamku znalazły się pod zarządem Wydziału Dróg Wodnych, przejęte z rąk Niemieckiej Inspekcji Wodnej jako własność państwowa. Z zachowanych murów jedynie wieża znajdowała się w dobrym stanie technicznym i służyła Wydziałowi Dróg Wodnych, podobnie jak za czasów pruskiego zaboru, do obserwacji Wisły i sygnalizowania nadchodzącego niebezpieczeństwa powodzi. Teren wokół ruin nie był wówczas ogrodzony i pozostałe mury nadal niszczały, dewastowane przez okoliczną ludność. Pomimo że wejścia były zamurowane, w zachowanych pomieszczeniach podziemi wieży wykryto nawet siedzibę i składnicę szajki złodziejskiej.

W czerwcu i sierpniu 2019 r. zamek został okradziony z cegieł przez nieznanych sprawców, w wyniku czego dewastacji uległ XIV-wieczny mur obronny[6].

Obecnie trwa przewidywana na 2 lata renowacja zamku, po której zakończeniu zostanie tu zlokalizowany park miniatur[7]. W ramach prac zgodnie ze średniowieczną sztuką murarską w refektarzu odtworzone zostały historyczne sklepienia gwiaździste[8], do czego wykorzystano 15 tys. cegieł wykonanych ręcznie w cegielni w Kraśniku na wzór odnalezionej oryginalnej krzyżackiej kształtki żebrowej. Oryginalne sklepienia zniszczone zostały w XVII w. w czasie potopu szwedzkiego[9].

Architektura

Zamek wzniesiono na częściowo sztucznym nasypie (dla ochrony przed powodziami), na planie kwadratu o boku ok. 51 m. Brama wjazdowa znajdowała się w kurtynie zachodniej, z mostem nad fosą, który prowadził na przedzamcze. Zamek składał się z dwóch prostopadłych do siebie skrzydeł. Główne, północno-zachodnie, o szerokości ok. 13 m, stało równolegle do nurtu Wdy. Było podpiwniczone i miało trzy kondygnacje. Zawierało kaplicę oraz kapitularz lub refektarz. Dziedziniec o wymiarach 26 × 26 m otaczały krużganki. Zamek otoczony został murem obwodowym z czterema cylindrycznymi basztami w narożnikach, główna z nich o średnicy 10 m i wysokości 34,7 m, zakończona krenelażem o 16 zębach[8], obecnie odchylona od pionu o 106 cm (najwyższa krzywa wieża w Polsce udostępniona turystom). Zamek miał strategiczne znaczenie, bowiem kontrolował ruch na Wiśle.

Galeria

Ochrona przyrody

Rejon zamku w 2008 roku został objęty ochroną jako obszar Natura 2000 SOO o nazwie Zamek Świecie PLH040025 o powierzchni 17,5 ha. Głównym celem ochrony jest nietoperz mopek zachodni, który zaadaptował zamek jako miejsce zimowej hibernacji[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2012-01-20].
  2. a b c L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012. ISBN 978-83-213-4158-3.
  3. http://www.zapiskihistoryczne.pl//files/issues/97e17572e6f2fd4f0a082c7de29ccfd4_ZH_2015_2_RecTrupinda_N.pdf.
  4. Bogusz Wasik, Zamek w Świeciu. Topografia i technika budowy zamku krzyżackiego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” [dostęp 2019-02-01] (ang.).
  5. L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012, s. 495. ISBN 978-83-213-4158-3.
  6. Izabela Cupiał: Świecie. Poszukiwania złodzieja, który ukradł cegły z zamku krzyżackiego. Wirtualna Polska, 2019-08-21. [dostęp 2019-08-22].
  7. Bydgoskie spichrze stanęły w centrum Świecia. W miniaturowym rozmiarze.
  8. a b Zamek w Świeciu w remoncie. Będzie bliższy średniowiecznej budowli.
  9. Zobacz jak wyglądają nowe sklepienia na zamku w Świeciu. Co za efekt!
  10. natura2000.gov.pl SDF. [dostęp 2013-07-22].

Bibliografia

  • Karolina Zimna, Krzysztof Halicki, Wokół ruin zamku w Świeciu – przedsięwzięcia konserwatorskie i projekty architektoniczne w okresie międzywojennym, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu, zeszyt 11, Bydgoszcz 2006, s. 95–104. [dostęp 2013-02-27].
  • Polska: mapa zamków – Warszawa Wrocław: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, 1995
  • L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012. ISBN 978-83-213-4158-3.
  • Maria Spławska-Korczak: Zamek krzyżacki w Świeciu. Próba rekonstrukcji zamku wysokiego w średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014. ISBN 978-83-231-3247-9.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda zamek.svg
Symbol zamku do legendy mapy
Ruiny zamku krzyżackiego od strony wejścia by AW.jpg
Autor: Wolskaola, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
ruiny zamku krzyżackiego, 2 ćw. XIV, 2 poł. XV w., Świecie
Sala na zamku w Swieciu.JPG
Autor: Agnieszka M, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Świecie, ruiny zamku, 2 ćw. XIV, 2 poł. XV
Sala rycerska w zamku w Świeciu nad Wisłą.jpg
Autor: Agastasiak, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Sala rycerska w zamku w Świeciu nad Wisłą
Zamek w Swieciu widok od strony baszty.JPG
Autor: Agnieszka M, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Świecie, ruiny zamku, 2 ćw. XIV, 2 poł. XV
Ruiny zamku krzyżackiego w Świeciu 02.JPG
Autor: Tournasol7, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ruiny zamku krzyżackiego, 2 ćw. XIV, 2 poł. XV w., Świecie
602891 Świecie widok z wieży na miasto 05.JPG
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Świecie, ruiny zamku, 2 ćw. XIV, 2 poł. XV w. - sklepienie w pomieszczeniu na najwyższej kondygnacji wieży.
Zamek Swiecie 2006 02.jpg
Zamek krzyżacki w Świeciu. Zdjęcie 2.
Ruiny zamku krzyżackiego w Świeciu 10.JPG
Autor: Tournasol7, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ruiny zamku krzyżackiego, 2 ćw. XIV, 2 poł. XV w., Świecie
Swiecie zamek 4 7-2015.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Zamek krzyżacki w Swieciu
Świecie location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa miasta Świecie, Polska
Swiecie (js)1.jpg
Autor: Jerzy Strzelecki, Licencja: CC BY 3.0
Poland, Swiecie Castle
Ruiny zamku krzyżackiego w Świeciu 05.JPG
Autor: Tournasol7, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ruiny zamku krzyżackiego, 2 ćw. XIV, 2 poł. XV w., Świecie
Zamek Krzyżacki w Świeciu nad Wisłą.jpg
Autor: Sylwek2121, Licencja: CC BY-SA 4.0
Świecie, Zamek krzyżacki w Świeciu
Świecie County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świecie County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 53.74 N
  • S: 53.23 N
  • W: 18.02 E
  • E: 18.80 E
602891 Świecie zamek i wnętrze 05.JPG
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Świecie, ruiny zamku, 2 ćw. XIV, 2 poł. XV
602891 Świecie zamek i wnętrze 07.JPG
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Świecie, ruiny zamku, 2 ćw. XIV, 2 poł. XV w. - wnętrze skrzydła północnego.
Świecie (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Świecie, Polska
Ichnographia Castri Schwetz ; Schenographia Castri Schwetz. 1696 (120362292).jpg
Tytuł: Ichnographia Castri Schwetz ; Schenographia Castri Schwetz.
Adres wydawniczy: [1696]
Gatunek: akwaforta; rysunek architektoniczny; plan architektoniczny
Forma i typ: grafiki i rysunki
Opis fizyczny: 1 grafika : akwaforta, miedzioryt ; kompozycja 25,4x31,8 cm
Współtwórcy: Dahlbergh, Erik (1625-1703) Autor wzoru,Pufendorf, Samuel (1632-1694) De rebus a Carolo Sveciae Rege, gestis commentariorum libri septem, elegantissimus tabulis aentis exornati cum triplici indice
Na rycinie dwie kompozycje odbite z jednej płyty, we wspólnej bordiurze: rzut poziomy oraz widok perspektywiczny zamku w Świeciu. Publikowana w: Samuel von Pufendorf, De rebus a Carolo Gustavo Sveciae rege gestis commentariorum libri septem, Norymberga 1696, fig. 21. Rycina niesygnowana, autorem wzoru jest Erik Dahlbergh.