Zamek książąt mazowieckich w Czersku
nr rej. 1009/116 z 25.01.1958 | |
Zamek od strony wieży bramnej | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Styl architektoniczny | |
Inwestor | |
Rozpoczęcie budowy | 1388 |
Ukończenie budowy | 1410 |
Ważniejsze przebudowy | XVI w. |
Zniszczono | 1656, koniec XVIII w. |
Pierwszy właściciel | Janusz I Starszy |
Plan budynku | |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
51°57′30″N 21°14′03″E/51,958333 21,234167 |
Zamek książąt mazowieckich w Czersku – zamek gotycki zbudowany na przełomie XIV i XV wieku w miejscowości Czersk w pobliżu Góry Kalwarii (woj. mazowieckie).
Historia
W XI wieku w miejscu dzisiejszego zamku istniał drewniano ziemny gród o konstrukcji izbicowej, który został zbudowany w czasach panowania Bolesława Śmiałego lub Władysława Hermana. Gród ten był głównym ośrodkiem administracyjnym księstwa czerskiego. W 1224 roku wymieniono w źródłach kasztelana czerskiego Piotra Pilcha. 27 kwietnia 1245 roku biskup poznański Bogufał II, w obecności Konrada II i jego synów, konsekrował zbudowany na dziedzińcu drewniany kościół św. Piotra. W 1229 książę Konrad mazowiecki uwięził na terenie grodu księcia Henryka Brodatego. Wypuścił go w tym samym roku po interwencji przybyłej ze Śląska księżnej Jadwigi i po zgodzie Henryka na zrzeczenie się roszczeń do Małopolski. W 1239 Konrad uwięził w grodzie Bolesława Wstydliwego. Przed 1406 rokiem zbudowano w grodzie murowany niewielki kolegiacki kościół św. Piotra z wykwintną dekoracją[1]. Z 1350 roku pochodzi wzmianka z dokumentu księcia Kazimierza I Trojdenowicza o obowiązku wsi biskupich do budowy izbic na grodzie czerskim uszkodzonych podczas najazdu Litwinów. W XIV wieku książę mazowiecki Janusz I rozkazał w miejscu przestarzałego grodu zbudować ceglany zamek, który powstał w latach 1388–1410. Była to jedna z najważniejszych rezydencji księcia Janusza I, który zmarł na tym zamku 8 grudnia 1429 roku.
Gdy tereny te zostały przyłączone do Królestwa Polskiego w 1526 roku, zamek stał się własnością królewską. W tym też okresie nadbudowano cylindryczne wieże. Od 1547 roku zamek podlegał królowej Bonie, która nakazała wymianę drewnianej zabudowy dziedzińca na murowaną. Powstała wtedy tzw. rezydencja Bony, czyli pałac o wymiarach 10 x 30 metrów, zwany dworem Feliksa Parysa lub Wielkim Domem wzmiankowanym w 1549 roku, a także Dom południowy.
W czasie Potopu szwedzkiego, w 1656 roku, zamek w Czersku doznał bardzo poważnego uszczerbku. Wojska szwedzkie po doznaniu klęski od Stefana Czarnieckiego pod Warką, wycofując się, opanowały zamek i poważnie go zdewastowały.
W latach 1762–1766 starosta czerski marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński podjął próbę remontu zamku (wtedy powstał most przez fosę) w celu umieszczenia w nim sądu grodzkiego i ziemskiego z archiwum. Jednak po III rozbiorze Polski i objęciu Czerska przez Prusaków mury zostały częściowo zburzone. Od tego czasu zamek jest zrujnowany. W latach 1907–1911 Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości sfinansowało pierwsze prace konserwatorskie przeprowadzone przez Kazimierza Skórewicza. W 1915 roku podczas I wojny światowej zamek został uszkodzony podczas walk niemiecko-rosyjskich. W 1927 roku podjęto badania, dzięki którym odkryto fundamenty kościoła św. Piotra.
Obecnie zamek udostępniony jest zwiedzającym.
Architektura
Zamek zbudowano na planie nieregularnym wyznaczonym przez obwód wałów wcześniej istniejącego w jego miejscu grodu ziemnego.
Brama wjazdowa do zamku została zlokalizowana w monumentalnej 22-metrowej wieży gotyckiej zbudowanej na planie czworoboku. W wieży tej mieściła się komnata burgrabiego. Dolna część przejazdu bramnego została obniżona w XVIII wieku w celu ułatwienia wjazdu przez nowy murowany most.
Dwie wieże cylindryczne w czasach książąt mazowieckich miały wysokość murów obwodowych. Wieże te po przyłączeniu ziemi czerskiej do Korony w 1526 roku nadbudowano do dzisiejszej wysokości pomiędzy latami 1526 a 1547[2]. Wieża południowo-zachodnia o wysokości 24 metrów miała wejście prowadzące z murów, a w jej przyziemiu znajdowała się cela więzienna. Wieża zachodnia była dostępna z dziedzińca.
W obrębie dziedzińca znajdowały się dwa murowane budynki. Mniejszy podłużny przylegał do muru od strony Wisły i miał jedynie dwa pomieszczenia[2]. Drugi większy na prawo od bramy zbudowano w XIV wieku jeszcze w czasach funkcjonowania grodu, a następnie został rozbudowany na pałac o wymiarach 10x30 metrów w czasach, gdy Czersk pełnił rolę ośrodka dóbr owdowiałej królowej Bony Sforzy[3].
Do dzisiaj zachowana jest większość murów zamku oraz wszystkie trzy wieże (Brama, Południowa i Zachodnia), z których można podziwiać panoramę okolicy. W obrębie murów znajdują się fundamenty kościoła zamkowego pod wezwaniem św. Piotra. Murowana zabudowa z XVI wieku nie zachowała się.
Zamek w kulturze
W latach 70. ubiegłego wieku w otoczeniu zamku zespół Skaldowie z Łucją Prus nagrał teledysk do piosenki W żółtych płomieniach liści.
Przypisy
- ↑ Zygmunt Świechowski, Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000, s. 86-87
- ↑ a b Robert Kunkel, Typologia średniowiecznych zamków książęcych i możnowładczych, Kronika Zamkowa, nr 53-54, 2007, s.211-229
- ↑ T. Kiersnowska, Czersk w XIII i XIV wieku. Ośrodek władzy książęcej na południowym Mazowszu, Warszawa 1986, s. 54 nn.
Bibliografia
- Bohdan Guerquin: Zamki w Polsce. Warszawa: Arkady, 1984, s. 132-134. ISBN 83-213-3239-0.
- Leszek Kajzer: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2001, s. 140-143.
- Agnieszka Sypek, Robert Sypek: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2002, s. 49-53. ISBN 83-88542-34-6.
- Tadeusz Zagrodzki: Czersk. Zamek i miasto historyczne. Warszawa: TOnZ, 1996, s. 27-46. ISBN 83-902793-8-X.
Linki zewnętrzne
- Zamek w Czersku (czersk.zamki.pl)
- Zamek w Czersku (www.zamkipolskie.com)
- zamek w Czersku na portalu sztuka.net. sztuka.net.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-12)].
- Aktualne informacje o cenach biletów i godzinach otwarcia. gorakalwaria.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-01)]. (www.gorakalwaria.net)
- Oficjalna Strona Zamku w Czersku
- Archiwalne widoki i publikacje o zamku w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Autor:
Mapa powiatu piaseczyńskiego, Polska
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Autor: Mrksmlk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
ruiny zamku, XIII/XIV Czersk (zabytek nr 1009/116)
Autor:
Jeśli chcesz wykorzystać to zdjęcie, proszę o jego podpisanie w następujący sposób: | ||
autor: Adam Kliczek, http://memoriesstay.com (CC-BY-SA-3.0) | ||
W przypadku zamieszczenia zdjęcia na stronie internetowej, poproszę o przesłanie informacji mailowej z adresem tej strony. | ||
Kontakt ze mną: adam.kliczekgmail.com | ||
|
Zamek Książąt Mazowieckich w Czersku - tablica informacyjna
Autor: Original uploader was Semu at pl.wikipedia, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Zamek książąt mazowieckich w Czersku
Czersk - widok ogólny
Symbol zamku do legendy mapy
Autor:
Mapa gminy Góra Kalwaria, Polska
Tytuł: Ruiny zamku w Czersku
Adres wydawniczy: [przed 1900]
Gatunek: drzeworyt
Forma i typ: grafiki i rysunki
Opis fizyczny: 1 grafika : drzeworyt ; 14,2x23,5 cm
Współtwórcy: Kozarski, Adolf (ca 1836-ante 1911) Autor wzoru