Zamek oleśnicki

Zamek Książęcy w Oleśnicy

(niem.) Schloss Oels

nr rej. A/3539/70 z dn. 1949.03.29[1]
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Oleśnica
Ukończenie budowy	XIII wiek
Ważniejsze przebudowy	od 1542-1561 do 1616
Pierwszy właściciel	Konrad I oleśnicki
Położenie na mapie Oleśnicy Zamek Książęcy w Oleśnicy
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek Książęcy w Oleśnicy
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Zamek Książęcy w Oleśnicy
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego Zamek Książęcy w Oleśnicy
51°12′32″N 17°22′35″E/51,208889 17,376389
Strona internetowa

Zamek Książęcy w Oleśnicy (pol. inne nazwy Zamek Książąt Oleśnickich, Zamek w Oleśnicy, niem. dawniej Kronprinzliches Schloss lub Piastenschloss zu Oels) – renesansowa budowla w Oleśnicy, wzniesiona w miejscu gotyckiej warowni z XIII wieku. Siedziba książąt oleśnickich do XIX wieku.

Gród obronny Piastów Oleśnickich wzmiankowany był przed rokiem 1238. Pierwszy zapis o zamku pochodzi z 1292. Kolejne rozbudowy i przebudowy uczyniły z niego renesansową rezydencję o nowoczesnej jak na owe czasy fortyfikacji. Najstarszą zachowaną częścią dawnej gotyckiej budowli jest wieża z końca XIII wieku, przebudowana i ozdobiona elementami sgraffitowymi oraz zwieńczona hełmem w późniejszych latach. Widoczna w górnej kondygnacji galeria z kamienną balustradą świadczy o wcześniejszym, gotyckim etapie budowy zamku. Równolegle z wieżą budowano dolną część obecnego zachodniego skrzydła zamku, gdzie wówczas był dom mieszkalny. Rozbudowa rezydencji rozpoczęła się w latach 1542-1561, a prace wykończeniowe trwały jeszcze w 1616.

Budowę zainicjował prawdopodobnie Konrad I oleśnicki, ale okres świetności zamku przypada na potomków czeskiego króla Jerzego z Podiebradów, którzy objęli w posiadanie księstwo oleśnickie po wygaśnięciu miejscowej linii Piastów. Pierwszym z właścicieli był Henryk I Starszy z Podiebradów, a po jego śmierci jego synowie: Albrecht, Jerzy I i Karol I. Syn ostatniego – Jan z Podiebradów, rozpoczął wielką przebudowę zamku. W pierwszym etapie (od 1542) rozbudował skrzydło zachodnie i wieżę. Zbudował też dla siebie budynek na planie czworokąta, czterokondygnacyjny z dwuspadowym dachem (tzw. zamek przedni lub przedzamcze, również zwany pałacem wdów).

Bratanek Jana – Karol II, nadał zamkowi dzisiejszą bryłę. Zbudował od fundamentów skrzydło wschodnie oraz renesansowe, wsparte na kroksztynach krużganki, które nadają dziedzińcowi reprezentacyjny charakter (lata 1589-1600). Następnie skrzydło południowe (do 1608), które w przeciwieństwie do wschodniego, powstało po wewnętrznej stronie murów dawnego zamku. W prace projektowe zaangażowani byli śląscy architekci Bernard Niuron i Kasper Cuneo, który był prawdopodobnie autorem barbakanu i jego rzeźbionej bramy. W 1616 r. połączono zamek z kościołem galerią i zakończono budowę klatek schodowych. Cały zespół pałacowy ozdobiono dekoracjami sgraffitowymi oraz renesansowymi portalami i stropami.

Wejście do zamku wiodło przez dobudowany do pałacu (przed 1563) barbakan (przedbramie), do którego prowadził ponad głęboką fosą drewniany most. Portal bramny ozdobiony był tarczami herbowymi trzymanymi przez dwa stojące lwy. Wewnątrz barbakanu, w jego górnej części, znajdował się ganek straży i strzelnice. Również w dolnej części przez kazamaty możliwe było prowadzenie obrony obiektu. Dodatkowym elementem obrony był zespół fortyfikacji bastionowej zbudowany w stylu włoskim. Do fosy otaczającej zamek dochodziły mury obronne miasta.

Po wygaśnięciu linii Podiebradów księstwo oleśnickie przejęli Wirtembergowie i byli właścicielami zamku do 1792, a następnie Welfowie do 1884 (ostatni z Welfów – Wilhelm, nie mieszkał w zamku). Podupadłe budowle stały się pod koniec XIX wieku lennem pruskim. Nowi właściciele – Hohenzollernowie, przeprowadzili gruntowną renowację zamku, który był do 1945 r. letnią rezydencją rodziny.

Historyczne ujęcia zamku

Zamek 1857 - 1883

Brama główna w 1891

Dziedziniec zamkowy w 1900

Zamek w 1900

Strona południowa w 1900

(c) Bundesarchiv, Bild 102-00210 / CC-BY-SA

Ostatni następca tronu Prus i Niemiec Wilhelm Hohenzollern (1882–1951) wraz z małżonką w 1923

Dziedziniec zamkowy w 1924

Po II wojnie światowej w ocalałych budynkach przetrzymywano węgierskich i włoskich jeńców wojennych. Później miał tam siedzibę oddział radzieckiego Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, a następnie Technikum Budowlane i Centralna Szkoła Instruktorów Zuchowych ZHP. W latach 70. XX wieku zamek przeszedł kolejną renowację i umieszczono w nim filię Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Na początku lat 90. zamek opustoszał, a w 1993 r. rozpoczął w nim działalność Ochotniczy Hufiec Pracy.

Zamek Książęcy w Oleśnicy

Brama główna, pałac i wieża

Brama główna i Pałac Wdów

Strona południowa

Strona południowa i wschodnia

Łącznik pałacu z kościołem

Od lewej: pałac, budynek bramny, budynek gospodarczy, skrzydło zachodnie

Park Książąt Oleśnickich (dawna Bażantarnia)

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Jurasz: Zamki i ich tajemnice. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1972.
• Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa, Arkady, 2012, s. 86-88, ISBN 978-83-213-4158-3
• Jacek Bednarek: Zamek książąt oleśnickich. [dostęp 2008-03-11]. (pol.).
• MałgorzataM. Chorowska MałgorzataM., Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003, ISBN 83-7085-680-2, OCLC 830518130 .
• Sondażowe badania archeologiczno-architektoniczne niezbędne do realizacji projektu zagospodarowania terenu podzamcza w Oleśnicy (VI-VII 2005). Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska. Wyk. Edward Drużyłowski, Czesław Lasota, Andrzej Legendziewicz, Marek Nienałtowski, Wrocław 2005
• Oleśnica - zamek i miasto w rysunkach Rysowników Architektury (katalog wystawy), posł. Marek Natusiewicz, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Linki zewnętrzne

• Zamek oleśnicki
• Panorama przy zamku