Zamek w Łańcucie
nr rej. 1023 z 27.08.1979 | |
Widok zamku od frontu | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres | ul. Zamkowa 1 |
Ukończenie budowy | 1. połowa XVII wieku |
Właściciel | |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
50°04′04,979″N 22°14′00,816″E/50,068050 22,233560 | |
Strona internetowa |
Zamek w Łańcucie, także Zamek Lubomirskich i Potockich w Łańcucie – dawna rezydencja magnacka znajdująca się w Łańcucie, w województwie podkarpackim. Siedziba Muzeum – Zamku w Łańcucie.
Zespół zamkowo-parkowy w Łańcucie został wpisany na listę pomników historii 1 września 2005 roku[1].
Historia
Pierwotna rezydencja w postaci wieży obronnej znajdująca się na terenie istniejącego dziś założenia, zbudowana została prawdopodobnie przez ród Pileckich i jest datowana na 2 poł. XVI wieku. Zamek około 1610 roku został rozbudowany przez Stadnickich i jego plan przybrał kształt podkowy. Najpoważniejsza rozbudowa według projektu autorstwa Macieja Trapoli nastąpiła w latach 1629–1641, gdy właścicielem obiektu był wojewoda Stanisław Lubomirski. Stąd często stosowana nazwa Zamek Lubomirskich w Łańcucie. Zamek został wtedy otoczony potężnymi fortyfikacjami bastionowymi, które uchroniły go przed zdobyciem przez Szwedów w 1655 i Siedmiogrodzian w 1657 roku. W roku 1745 właścicielem zamku w Łańcucie został marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski. Po śmierci Stanisława Lubomirskiego pełne władanie nad zamkiem uzyskała jego żona Izabela Lubomirska z Czartoryskich (powszechnie nazywana księżną marszałkową), która po 1783 roku tereny fortyfikacji ziemnych zamieniła na ogrody. Po jej śmierci, w roku 1816, Łańcut przeszedł w ręce jej wnuków Alfreda i Artura Potockich. W roku 1830 Łańcut stał się ordynacją z Alfredem Potockim jako pierwszym ordynatem. Artur Potocki otrzymał Krzeszowice.
Potoccy w czasie II wojny światowej nie byli prześladowani przez Niemców, a w zamku mieścił się sztab Wehrmachtu. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej 1 sierpnia 1944 roku, Alfredowi Potockiemu udało się uciec na Zachód i bardzo wiele dóbr zamkowych – za pozwoleniem Niemców – wywieźć. W czasie działań wojennych II wojny światowej zamek nie ucierpiał.
Zamek został przejęty przez władze Polski Ludowej i zamieniony w muzeum. Dział Edukacji Muzealnej prowadzi zajęcia warsztatowe w oparciu o zbiory muzeum dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich. Można tu zamówić lekcje m.in. na tematy biblijne i mitologiczne w malarstwie, judaizm – religia i sztuka, obyczaje i zwyczaje w dawnej Polsce, teatr dworski i tradycje żywych obrazów. Sprzyjają temu m.in. oryginalne dekoracje teatralne i scenograficzne projekty z przełomu XIX i XX w., unikatowe w skali polskiej.
Ostatni proboszcz w Monasterzyskach ks. Antoni Joniec zabrał ze sobą obraz Matki Boskiej Bolesnej z miejscowego kościoła i umieścił ją w kaplicy zamkowej. W r. 1950 jego bratanek ks. Kazimierz Joniec przewiózł obraz do kościoła w Bogdanowicach[2].
W nawiązaniu do tradycji zapoczątkowanych przez księżnę Izabelę Lubomirską zamek prowadzi ożywioną działalność muzyczną. Od 1960 roku nieprzerwanie do dziś, zawsze w maju, organizowana jest impreza, która nosiła pierwotnie nazwę Dni Muzyki Kameralnej. W 1981 roku przekształcono ją w Festiwal Muzyki, którego dyrektorem artystycznym został Bogusław Kaczyński. Festiwal jest jedną z najważniejszych imprez muzyki poważnej w kraju. Od 1975 roku organizowane są tu również mistrzowskie kursy interpretacji muzycznej.
Zamek pełni również funkcje reprezentacyjne i służebne wobec instytucji państwowych. W 1996 roku odbyło się tu spotkanie 9 prezydentów państw Europy Środkowej. Dość często odbywają się w nim również sympozja naukowe. Osobom fizycznym i instytucjom prywatnym pomieszczeń zamkowych nie udostępnia się. Wyjątek uczyniono jedynie dwa razy – dla potomków byłych właścicieli. W zamku odbyły się uroczystości ślubne Stanisława Potockiego i Rosy Larco de la Fuente oraz część uroczystości pogrzebowych związanych ze sprowadzeniem do Polski prochów śp. Elżbiety z Radziwiłłów Potockiej, jej synów Alfreda i Jerzego oraz jego żony Susany Iturreguiy Orbegoso.
W 1981 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki kupiło dla zamku w Galerii Heim w Londynie kilka portretów Potockich, a istniejąca od kilku lat Fundacja na rzecz Muzeum-Zamku w Łańcucie nabyła portret Alfreda I Potockiego pędzla Jana Tabińskiego. Na terenie zamku powstała też kolekcja sztuki cerkiewnej oraz izba pamięci 10 Pułku Strzelców Konnych. Do obiektów objętych oddziaływaniem muzeum włączono również ufundowaną przez jednego z Lubomirskich synagogę ze zbiorami judaików.
Wnętrza zamku
Na tle innych magnackich rezydencji w Polsce zamek w Łańcucie wyróżnia się – mimo strat – bogactwem zbiorów i zachowanymi założeniami parkowo-pałacowymi, a więc ogrodami, budynkami mieszkalnymi i służebno-gospodarczymi.
Po wejściu do zamku przechodzi się do Wielkiej Sieni, której układ zachował się aż z XVII wieku. Jest tam jeden filar i 4 przęsła sklepienia. Na sklepieniu znajdują się 3 herby rodzin spokrewnionych z Lubomirskimi (Czartoryskich, Sanguszków i Radziwiłłów) oraz herb samych Lubomirskich.
Najważniejsze sale zamku w Łańcucie to:
- Sala Balowa
- Jadalnia Wielka
- Sala Kolumnowa
- Teatr Dworski
- Galeria Rzeźb
- Chińskie Pokoje
Oryginalne jest ich wyposażenie, w tym kolekcja pojazdów konnych wraz z akcesoriami. Do najcenniejszych dzieł sztuki należą m.in. autoportret Sofonisby Anguissoli z 1556 r. i rzeźba dłuta Antonia Canovy przedstawiająca Henryka Lubomirskiego jako Amora. W Łańcucie znajduje się również największy w Polsce i najlepiej zachowany przykład biblioteki magnackiej (liczącej 22 tys. woluminów).
Park
Wokół zamku znajduje się park o charakterze angielskiego parku krajobrazowego. Obecny jego kształt w znacznym stopniu powstał pod koniec XVIII i na początku XIX wieku kiedy należał on do Stanisława i Izabeli Lubomirskich. Księżna marszałkowa Izabela Lubomirska z zamiłowaniem dbała o sukcesywne powiększanie i ulepszanie zamkowych ogrodów, zamkowej Oranżerii oraz parku. Park ma obszar 36 ha i dzieli się na: park wewnętrzny w obrębie fosy i park zewnętrzny poza fosą na wschód od zamku. W skład parku wewnętrznego wchodzą Ogród Włoski, Ogród Różany oraz Ogród Bylinowy; znajduje się w nim również glorieta (ok. 1800).
Na terenie parku znajduje się szereg obiektów zabytkowych: Oranżeria (1802), Zameczek Romantyczny (1800), ujeżdżalnia (1830), stajnie (1898), wozownia (1902), szkoła muzyczna (dawniej dom ogrodników), Storczykarnia (1904/2008), oraz kort tenisowy. W obrębie parku znajduje się także niewielkie jezioro.
Fortyfikacje
Pierwotna wieża obronna znajdująca zbudowana została prawdopodobnie przez ród Pileckich i jest datowana na 2 poł. XVI wieku. Powstała jako obiekt najstarszy w całym założeniu i była później częścią obronnego fortalicjum z pocz. XVII wieku należącego do rodu Stadnickich. Stadniccy po 1610 roku rozbudowali fortalicjum w zamek na planie podkowy z krużgankami i czterema małymi bastejami w narożach. W latach 1629–1641 wojewoda Stanisław Lubomirski całkowicie przebudował zamek na założenie w typie „pallazzo in fortezza” otaczając zamek potężnymi ziemno-murowanymi fortyfikacjami bastionowymi na planie gwiazdy oraz fosą. Plan zamku był autorstwa Macieja Trapola, a fortyfikacje zaprojektował Krzysztof Mieroszewski. Fortyfikacje były na tyle potężne, że w 1655 roku Szwedzi pod dowództwem gen. Douglasa nawet nie próbowali szturmu i po odmowie kapitulacji przez komendanta Adama Dzierżaka wycofali się spod zamku. W 1657 roku twierdza obroniła się także przed siedmiogrodzkimi wojskami Rakoczego. W 2 poł. XVII wieku przeprowadzono remont i unowocześnienie fortyfikacji. Po 1783 roku księżna Izabela Czartoryska rozpoczęła poszerzanie ogrodów w związku z czym zniwelowano częściowo fortyfikacje bastionowe przez co straciły one funkcje obronne. Do dzisiaj jednak widoczny jest ich zarys w terenie.
Muzeum
W zamku działa Muzeum – Zamek w Łańcucie, którego dyrektorem jest Wit Karol Wojtowicz:
- Dział Wnętrz
- Dział Pojazdów Konnych
- Dział Konserwacji Parku
- Biblioteka i Archiwum
- Dział Historii Miasta i Regionu
- Dział Sztuki Cerkiewnej.
Dyrektorzy Muzeum-Zamku
- Antoni Duda-Dziewierz (1952–1973)
- Władysław Czajewski (1973–1990)[3]
- Wit Karol Wojtowicz (od 1990)[3]
Odniesienia w kulturze
W zamku w Łańcucie kręcono sceny do dwóch znanych polskich filmów fabularnych: Trędowatej (1976) i Hrabiny Cosel (1968). Plenery zamku pojawiają się także w filmie Pałac (1980).
Numizmatyka
W 1993 roku wydano dwie monety okolicznościowe z wizerunkiem zamku w Łańcucie. Monety miały nominały 20 000 i 300 000 złotych (monetę o nominale 20 000 złotych wyemitowano w nakładzie 500 000 sztuk, zaś monetę o nominale 300 000 złotych w nakładzie 20 000 sztuk)[4].
Galeria
Zobacz też
- Historia Łańcuta
- Nowożytna architektura rezydencjonalna w Polsce
- Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej
- Zamek w Łańcucie (nieistniejący)
Przypisy
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Łańcut – zespół zamkowo-parkowy”, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
- ↑ Ostrowski J. K., Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Monasterzyskach w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. Praca zbiorowa, Kraków : Międzynarodowe Centrum Kultury, Drukarnia narodowa 1996, tom 4, 211 s., 402 il., s. 86, ISBN 83-85739-34-3.
- ↑ a b Powojenne dzieje zamku [dostęp 2020-09-19] .
- ↑ Seria monet: „Zamki i pałace w Polsce”, nbp.pl [dostęp 2021-04-28] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona internetowa zamku w Łańcucie
- Zamki Polskie – Zamek w Łańcucie
- Zdjęcia zamku w Łańcucie
- Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 50.9 N
- S: 48.95 N
- W: 21.03 E
- E: 23.66 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 4.0
Glorieta w Parku Zamkowym w Łańcucie.
Autor: Marcin Wróbel, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Łańcut, ul. 3 Maja - wozownia, 1902
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 4.0
Zamek Lubomirskich i Potockich w Łańcucie. Widok od Frontu, 2016.
Autor: Kroton, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Oranżeria na zamku w Łańcucie.
Autor: Wojciech Muła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Zameczek romantyczny w łańcuckim parku.
Autor: Wojciech Muła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Szkoła muzyczna. Dawniej mieszkania ogrodników. Budynek znajduje się w obrębie pałacowego parku.
Logo Pomników Historii Polski
Autor: Kroton, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ujeżdżalnia w parku zamkowym w Łańcucie.
Autor: Marcin Wróbel, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Łańcut - Zamek Lubomirskich i Potockich, widok od strony Ogrodu Włoskiego
Symbol dworu do legendy mapy
Autor: myself (User:Piotrus), Licencja: CC BY-SA 3.0
Łańcut Castle and neighbourhood. Many photos courtesy of Łańcut Museum staff.
Autor: Kroton, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Storczykaria w parku zmkowym.
Autor: Kroton, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Stary kort tenisowy.
Autor: myself (User:Piotrus), Licencja: CC BY-SA 3.0
Łańcut Castle and neighbourhood. Many photos courtesy of Łańcut Museum staff.
Autor: myself (User:Piotrus), Licencja: CC BY-SA 3.0
Łańcut Palace dining room.
- Many photos courtesy of Łańcut Museum staff.
Autor: Kroton, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ogród różany.