Zamek w Bartoszycach
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | ul. Bolesława Prusa |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Ukończenie budowy | XIII w. |
| Zniszczono | 1454 |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Bartoszyc  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bartoszyckiego  | |
 54°15′18″N 20°48′38″E/54,255000 20,810556 | |
Zamek w Bartoszycach – zamek krzyżacki założony w Bartoszycach w XIII wieku jako jedna z pierwszych twierdz zakonu na terytorium Prus, zniszczony podczas buntu mieszczan w 1454 roku.
Historia
W czasach pruskich znajdował się tu gród plemienia Bartów, którzy zamieszkiwali historyczną krainę Barcji. Posiadali oni w zakolu rzeki Łyny umocniony wałami gród[1]. Po nieudanych pierwszych próbach chrystianizacyjnych prowadzonych przez Polskę do Prus sprowadzono Krzyżaków. Zakon dokonał podboju Barcji i wykorzystując umocnienia oraz strategiczne położenie dawnego grodziska Bartów wzniósł na jego miejscu w 1240[1], jedną z pierwszych na terytorium Prus, drewniano-ziemną strażnicę. Twierdzę wybudowano na Wzgórzu Zamkowym na lewym brzegu Łyny i nadano jej nazwę Bartenstein - kamień, skała a w przenośni gród warowny w Barcji[2].
Podczas powstania przeciwko panowaniu Krzyżaków, warownia została zdobyta przez Prusów w 1264 roku, a po jego odbiciu i ponownym przejęciu przez Krzyżaków spłonął w 1273[1][3]. Następnie został odbudowany i posiadał już elementy murowane, a we wnętrzach urzędował Prokurator krzyżacki administracyjnie podległy komturowi z Bałgi[1].
Szybki rozwój osiedli wokół zamku i w efekcie wykształcenie się organizmu miejskiego doprowadziły w 1326 do nadania osadzie przez Dietricha von Altenburg przywileju lokacyjnego. Lokował on miasto na lewym brzegu rzeki, w pobliżu zamku, nadając mu nazwę Rosenthal – co tłumaczy się jako Dolina Róż[2]. Jednak 6 lat później, 17 lutego 1332, Wielki Mistrz Zakonu Luther von Braunschweig przeniósł lokację miasta na prawy brzeg Łyny i nadał mu funkcjonującą wcześniej nazwę Bartenstein[1].
Przez kolejny okres bartoszycki zamek nie odgrywał istotniejszej roli ani w strukturze państwa krzyżackiego, ani w obrębie komturii. Może o tym świadczyć zachowany spis inwentarza zamkowego z 1412, według którego artyleria zamkowa liczyła 4 działa[4].
Mieszczanie Bartoszyc w 1440 przystąpili do anty-krzyżackiego Związku Pruskiego co podzieliło społeczeństwo miasta. Po 6 latach wystąpiono ze Związku Pruskiego[2], co jednak nie zahamowało niepokojów, czego efektem był ponowny bunt mieszczan przeciwko Krzyżakom w 1454 roku. W lutym tegoż roku mieszczanie zniszczyli doszczętnie zamek[1].
Zamku w pierwotnej postaci już nigdy nie odbudowano. Przyjmuje się, iż ruiny i fundamenty zamku przetrwały kilka wieków jako własność książąt pruskich[2]. W późniejszym czasie, prawdopodobnie z ich wykorzystaniem wybudowano tu siedzibę starostów książęcych[1]. Natomiast w 1902 na fali ogólnego i gwałtownego rozwoju miasta przeniesiono do Bartoszyc siedzibę powiatu frydlandzko-bartoszyckiego, a w okazałym, wzniesionym na fundamentach zamku budynku umiejscowiono siedzibę starostwa powiatowego[1][3]. Budynek ten doszczętnie spłonął w 1945 pod koniec działań wojennych[3].
Budynku nigdy nie odbudowano i nie pojawiały się takie plany.
Na terenie Wzgórza Zamkowego znajduje się zalesiony park, a u jego podnóża rekreacyjny Park Elizabeth. Fundamenty zamku są całkowicie zasłonięte, jednak możliwości techniczne pozwalają na ich odsłonięcie. „Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Bartoszyce na lata 2007-2013” zakładał Odtworzenie zabytków średniowiecznej architektury. W jego ramach zakładano odsłonięcie i częściową rekonstrukcję zarysu fundamentów zamku na Wzgórzu Zamkowym wraz z murami obronnymi[5].
Sztych Krzysztofa Hartknocha
Brak jest wiarygodnych przekazów ikonograficznych przedstawiających bartoszycki zamek, a jedyny zachowany wizerunek zamku przedstawia pochodząca z 1684 rycina autorstwa Krzysztofa Hatknocha przedstawiona w dziele Alt und Neues Preussen. Jest to miedzioryt przedstawiający panoramę Bartoszyc z górującym zamkiem. Według sztychu Hartknocha zamek znajdował się w zakolu rzeki na wysokim rozległym wzgórzu, a składał się z dwóch, oddzielonych od siebie wewnętrzną fosą, części[4]. Dzieła nie uważa się jednak za całkowicie wiarygodne, gdyż zostało wykonane ponad 200 lat po prawdopodobnym zburzeniu zamku[1].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i Zamek w Bartoszycach (pol.). W: Polskie Zamki [on-line]. [dostęp 2009-08-25].
- ↑ a b c d Rys historyczny Bartoszyc (pol.). Oficjalna Strona Bartoszyc. [dostęp 2009-08-25].
- ↑ a b c Bartoszyce Zamek krzyżacki (pol.). W: Polskie Zamki [on-line]. Oficjalna Strona Bartoszyc. [dostęp 2009-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 lutego 2009)].
- ↑ a b Zamki krzyżackie/ Bartoszyce (pol.). W: Oficjalna Strona Bartoszyc [on-line]. Zamek Malbork. [dostęp 2009-08-25].
- ↑ Odtworzenie zabytków średniowiecznej architektury (pol.). Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Bartoszyce na lata 2007-2013 (Bartoszyce, październik 2007). [dostęp 2009-08-25].
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.52 N
- S: 53.07 N
- W: 19.05 E
- E: 22.95 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Bartoszyce County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 54.44 N
- S: 54.00 N
- W: 20.24 E
- E: 21.24 E
Bartoszyce, w oddali nieistniejący od 1945 budynek starostwa powiatowego.
Symbol ruin do legendy mapy
Autor:
Autor: Andreas Rockstein, Licencja: CC BY 3.0
Map of Castles of the Teutonic Knights in Prussia