Zamek w Bytowie

Zamek w Bytowie

nr rej. A-29 z 31 marca 1953[1]
Państwo	Polska
Miejscowość	Bytów
Adres	ul. Zamkowa 2
Typ budynku	zamek krzyżacki
Styl architektoniczny	gotyk
Powierzchnia użytkowa	3430 m²
Rozpoczęcie budowy	1390
Ukończenie budowy	1406[2]
Ważniejsze przebudowy	druga połowa XVI wieku, 1623
Zniszczono	połowa XVII wieku, XVIII wiek
Odbudowano	XVIII wiek, 1930–1939, 1957-1962, 1969-1990
Pierwszy właściciel	zakon krzyżacki
Kolejni właściciele	książęta pomorscy
Położenie na mapie Bytowa Zamek
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek
Położenie na mapie województwa pomorskiego Zamek
Położenie na mapie powiatu bytowskiego Zamek
Położenie na mapie gminy Bytów Zamek
54°10′07,205″N 17°29′30,588″E/54,168668 17,491830
Strona internetowa

Zamek w Bytowie – gotycki zamek krzyżacki z XIV i XV wieku będący początkowo siedzibą prokuratora krzyżackiego, a następnie własność książąt pomorskich. Zamek znajduje się w Bytowie (województwo pomorskie).

Historia

Zamek krzyżacki

W pierwszej połowie XIV wieku zakon krzyżacki nabył ziemię bytowską. W 1390 roku Krzyżacy zaczęli budować w Bytowie murowany zamek, na wzniesieniu w południowo-wschodniej części miasta. Znajdował się on na zachodnim krańcu państwa zakonu krzyżackiego. Wykonano prace ziemne, a do 1396 roku gromadzono materiały budowlane. Właściwe prace budowlane przeprowadzono w latach 1398–1406 pod kierunkiem Mikołaja Fellensteina. Kilka kolejnych lat trwały prace wykończeniowe. Zamek wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 49×70 metrów z kamieni eratycznych i cegły. W narożach powstały 3 okrągłe baszty (Młyńska, Różana oraz Polna) i jedna kwadratowa wieża (Prochowa^[3]) od północy. Przy skrzydle północno-zachodnim postawiono trzypiętrowy, podpiwniczony dom mieszkalny („Dom Zakonny”) o wymiarach 13 x 39 metrów^[4]. W budynku tym znajdowały się najważniejsze pomieszczenia, takie jak refektarz, kaplica i mieszkanie prokuratora. Na najwyższej kondygnacji mieściły się magazyny. Zamek był jednym z najpóźniej zbudowanych zamków krzyżackich i przy jego projektowaniu uwzględniono rozwój broni palnej.

Przy skrzydle południowo-zachodnim zbudowano piętrową kuchnię z magazynem żywności. W jej sąsiedztwie znajdowała się studnia. Brama wjazdowa została wzniesiona od strony północno-wschodniej. Przed bramą wjazdową wykopano fosę, nad którą przerzucono most zwodzony. W narożnikach skrzydeł znajdowały się potężne baszty i wieża. Warownia pozwalała zastosować do obrony broń palną, co było ówcześnie novum. W zamku na stałe przebywało od kilku do kilkunastu rycerzy zakonnych wraz z giermkami i knechtami. Pełna załoga zamku składała się z kilkudziesięciu osób.

W 1410 roku zamek został opanowany przez wojska Władysława Jagiełły, lecz zwrócono go Krzyżakom po I pokoju toruńskim (1411).

Zamek książąt pomorskich

Podczas wojny trzynastoletniej (1454–1466) zamek ponownie opanowały wojska polskie, po czym król Kazimierz Jagiellończyk oddał go w 1466 roku w lenno księciu pomorskiemu Erykowi II. W 1500 roku otoczono warownię ziemnymi fortyfikacjami i bastejami mogącymi prowadzić ostrzał artyleryjski. W drugiej połowie XVI wieku zamek wszedł w posiadanie książąt pomorskich z dynastii Gryfitów, którzy w latach 1560–1570 wybudowali przy skrzydle południowo-wschodnim renesansowy „Dom Książęcy”. W XVII wieku w domu średniowiecznym umieszczono piekarnię i browar. Przy kurtynie północno-wschodniej w roku 1623 zbudowano nowy budynek zwany „Domem Wdów”. Nowe domy, podobnie jak „Dom Zakonny”, wykorzystywały mury obwodowe zamku. Niewielkie zniszczenia przyniosła warowni wojna trzydziestoletnia (1618–1648). W 1637 roku po bezpotomnej śmierci Bogusława XIV, ostatniego księcia zachodniopomorskiego, zamek wraz z resztą ziemi bytowsko-lęborskiej został włączony do Królestwa Polskiego. Od tego czasu pełnił funkcję siedziby starosty królewskiego.

Dziedziniec zamku

W czasie wojny polsko-szwedzkiej (1655–1660) zburzona została Wieża Prochowa^[5], a zamek spłonął i pozostały tylko mury zewnętrzne. W 1657 roku na mocy traktatów welawsko-bydgoskich zamek został przejęty przez Brandenburgię (od 1701 Królestwo Prus), mimo że formalnie było to lenno Polski. Po zniszczeniach częściowo został odbudowany przez elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I (pierwsza połowa XVIII wieku). W 1681 roku dobudowano przy północno-wschodnim murze (między bramą wjazdową a „Domem Książęcym”) budynek na potrzeby urzędu podatkowego i sądu. W XVIII wieku rozebrana została Kancelaria Książęca i Wieża Bramna, a most nad fosą zastąpiono groblą. Wykonano niwelację ziemnych wałów i bastionów. W XIX wieku umieszczono w zamku sąd i pruskie więzienie. Pierwsze prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1930–1939. Odbudowano wówczas od podstaw Wieżę Prochową, przebudowano Wieżę Bramną, zrekonstruowano sklepienia w „Domu Zakonnym” oraz przeprowadzono remont „Domu Książęcego” i „Domu Wdów”. Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 mieściło się w nim więzienie (obóz przejściowy) NKWD, w którym przetrzymywano mieszkańców okolicy^[6]. Ostatecznie zamek odbudowano z przerwami w latach 1957–1962 i 1969–1990, umieszczając w nim Muzeum Zachodniokaszubskie (w „Domu Zakonnym”) oraz hotel z restauracją (w „Domu Książęcym”) i bibliotekę (w „Domu Wdów”)^[7]. W 1994 roku wybuchł pożar w Wieży Prochowej^[8].

Zobacz też

• Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie

Przypisy

Bibliografia

• Polskiezabytki.pl – Bytów. [dostęp 2014-02-07]. (pol.)
• Domańska Hanna, Zamek w Bytowie na tle architektury obronnej zakonu krzyżackiego z przełomu XIV i XV wieku, [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 13 (1978), s. 151–162.
• Domańska Hanna, Z badań nad problemem przystosowania zamków Pomorza Wschodniego do broni palnej w latach 1390-1520 [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XXII (4/1976), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.
• Kopydłowski Janusz, Zamek bytowski, Muzeum Zachodnio-Kaszubskie w Bytowie, Bytów 2001, ISBN 83-912636-3-0.
• Radacki Zbigniew, Zamki książęce Księstwa Zachodnio-Pomorskiego [w:] „Sztuka Pomorza Zachodniego” pod redakcją Zygmunta Świechowskiego, PWN, Warszawa 1973.
• Haftka Mieczysław, Zamki krzyżackie w Polsce - szkice z dziejów, Wydawnictwo CONSORT i Muzeum Zamkowe w Malborku, 1999, ISBN 83-86-206-27-6.
• Torbus Tomasz, Zamki konwentualne w państwie krzyżackim w Prusach, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2014, ISBN 978-8-3745-3134-4.

Linki zewnętrzne

• Zamek w Bytowie na hotelwzamku.pl
• Zamek w Bytowie na zamki.pl
• Zamek w Bytowie na magazynkaszuby.pl
• Zamek w Bytowie na-kaszuby.pl
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona