Zamek w Gorzanowie

Pałac w Gorzanowie
Ilustracja
Pałac w Gorzanowie
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Gorzanów

Adres

Podzamcze, 57-521 Gorzanów, województwo dolnośląskie, Polska,

Styl architektoniczny

renesans, barok

Rozpoczęcie budowy

1573

Ważniejsze przebudowy

1653-1657, 1735, 1900-1906

Pierwszy właściciel

ród von Herberstein (linia śląska 1659-1728; linia styryjska 1728-1945)

Obecny właściciel

Fundacja Pałac Gorzanów

Położenie na mapie gminy Bystrzyca Kłodzka
Mapa konturowa gminy Bystrzyca Kłodzka, u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Pałac w Gorzanowie”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Pałac w Gorzanowie”
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego
Mapa konturowa powiatu kłodzkiego, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Pałac w Gorzanowie”
Ziemia50°21′04,7880″N 16°38′04,4160″E/50,351330 16,634560
Gorzanów - zespół zamkowy - oficyna (2012)
Gorzanów - zespół zamkowy - oficyna i browar (2012)

Zamek w Gorzanowie (niem. - Schloss Grafenort) – zespół zamkowy z XVI wieku we wsi Gorzanów w województwie dolnośląskim.

Historia

Pierwszy zamek zbudowany w średniowieczu powstał na północ od istniejącej obecnie budowli i zniszczono w czasie wojen husyckich, a ostatecznie rozebrano w 1804 roku[1]. Nowy pałac na obecnym miejscu zaczęto wznosić około 1573 roku, a rozbudowano go do obecnych rozmiarów i nadano charakter barokowy w latach 1653–1657 pod kierunkiem Wawrzyńca Nicelo, a później Andrei Carove[1]. W tym czasie zaczęto rozbudowywać część gospodarczą. Ponowna przebudowa nastąpiła w 1735, według daty na wieży zamkowej. W latach 1900–1906 podczas prac renowacyjnych unowocześniono system wodno-kanalizacyjny w pałacu. Wzbogacono dekorację elewacji pałacu. Do dzisiaj zachowało się wykonane wówczas sgraffito. Wykonano w tynku dekorację szczytów południowego i północnego, a także czterech małych szczytów od strony wschodniej i zachodniej na dachu skrzydła głównego – złożyły się na nią pilastry, wiązki gzymsów, narożne sterczyny[2].

Przez prawie 300 lat rodowa siedziba Herbersteinów[1].

Pierwsza połowa XIX w. była czasem rozkwitu. Pałac od 1880 był dostępny dla publiczności i stał się atrakcją ziemi kłodzkiej. Teatr dworski rozwijał się jako filia teatru w Lądku Zdroju (niem. Bad Landeck)[3].

Park był jednym z pierwszych barokowych założeń ogrodowych na Śląsku. Prace nad nim rozpoczęto w połowie XVII w. w stylu baroku włoskiego i austriackiego. Na jednym z obrazów z 1738 uwidoczniono połączenie pałacu z ogrodem przez tzw. sala terrena, czyli salą na parterze, zazwyczaj w głównej osi pałacu, łącząca ogród z przedsionkiem lub schodami. Sala terrena jest typowa dla zamku z XVIII w. Około 1800 ogrody zostały przekształcone w park krajobrazowy. W XIX w. pałac i park po otwarciu dla społeczeństwa stały się okoliczną atrakcją[3].

Zamek został znacjonalizowany w 1945 przez władze polskie, został opuszczony w latach 60. XX w. i popadał w ruinę; w wyniku czego ostatnich latach zawaleniu uległa część dziedzińca południowego. W 2012 jego właścicielem została Fundacja Pałac Gorzanów i przystąpiono do renowacji obiektu. Przykryto zrekonstruowanymi dachami skrzydło wschodnie i zachodnie, rekonstruowane są stropy, przemurowano rozspojone mury[2].

Od 2012 nowy właściciel prowadzi prace rekonstrukcyjne. 21 września 2013 uruchomiono zegar na wieży zamkowej.

Gorzanów - zespół zamkowy - pawilon w parku (2012)

Architektura

Kompleks został założony na planie prostokąta wokół wewnętrznego dziedzińca z odrębną częścią gospodarczą od południa[1]. Skrzydło środkowe, trzykondygnacjowe, jednoosiowe, nakrywa dach siodłowy, wsparty na fryzie arkadowym z lunetami. Fasady pokrywa dekoracja sgraffitowa o motywach geometrycznych i wiciach roślinnych[1]. Ponad gzymsem wznoszą się trzy trójkątne szczyty. Drugie piętro fasady skrzydła głównego od strony dziedzińca zamykają loggie, pochodzące z 1735. Oś środkową akcentuje wysoka wieża z portalem wejściowym i dwustronnymi schodami. Z dawnych, bogatych wnętrz zachowała się jedynie sala balowa ze stiukowymi dekoracjami na suficie oraz kilka sal z belkowymi, malowanymi stropami, ponadto częściowo uszkodzone wnętrza sali teatralnej i kaplicy[1]. Niektóre sale zamku połączone są amfiladą.

Dzięki Fundacji Pałac Gorzanów[4], obiekt zaczęto remontować. Po naprawieniu dachu i murów wieży, uruchomiono zegar. Drewniane stropy przywrócono z pomocą dawnych technologii, a konstrukcja głównego gmachu została wzmocniona i zaczął się remont kaplicy. Na rekonstrukcję i renowację czekają ścienne dekoracje, drewniane polichromie, unikatowe sztukaterie oraz unikalny teatr dworski, oraz barokowy park z pawilonem-rotundą z 1640[5].

Ten monumentalny kompleks o charakterze rezydencjonalno-obronnym, utrzymany w stylu renesansu południowoniemieckiego, stanowi jeden z najcenniejszych obiektów tego typu w całej Polsce południowo-zachodniej[6].

W skład zespołu wchodzi zamek, zabudowania gospodarcze, park, oficyna przy ul. Podzamcze 7/8, ściana kurtynowa południowa, oficyna mieszkalno-gospodarcza, ściana kurtynowa zachodnia, oficyna–browar przy ul. Podzamcze 12 oraz ściana kurtynowa północna.

Przypisy

  1. a b c d e f Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2010, s. 328, 330. ISBN 978-83-89188-95-3.
  2. a b Historia Pałacu, Fundacja Pałac Gorzanów [dostęp 2020-03-15] (pol.).
  3. a b Arne Franke: Kleine Kulturgeschichte der schlesischen Schlösser. Tom 1.: Bergstadtverlag, 2015, s. 84-86, 165-166. ISBN 3-87057-336-8.
  4. O nas. gorzanow.elbiplus.info. [dostęp 2021-04-30].
  5. Tragiczna historia pałacu w Gorzanowie. I jego drugie życie. www.radiowroclaw.pl. [dostęp 2021-04-30].
  6. Odpowiedź Tomasza Merty, podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 9707 w sprawie zespołu pałacowo-parkowego w Gorzanowie, pow. kłodzki, woj. dolnośląskie, 18.06.2009 (pol.). Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2010-10-09].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lower Silesian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
POL województwo dolnośląskie flag.svg
Flaga województwa dolnośląskiego
Gorzanów, zespół zamkowy, oficyna 4.JPG
Autor: Halicki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
zespół zamkowy: oficyna Gorzanów, ul. Podzamcze 7/8, Bystrzyca Kłodzka
Legenda zamek.svg
Symbol zamku do legendy mapy
Gorzanów, zespół zamkowy, oficyna-browar.JPG
Autor: Halicki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Gorzanów, ul. Podzamcze 12 - zespół zamkowy: oficyna-browar (zabytek nr rejestr. 215/1032/WŁ)
Gorzanów, zespół zamkowy, park 4.JPG
Autor: Halicki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Gorzanów - zespół zamkowy: park, pawilon parkowy II "Grota" (zabytek nr A/5837 z 18.12.2012)
Powiat kłodzki location map.jpg
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of powiat kłodzki, Poland.
Gorzanów, zespół zamkowy, zamek 7.JPG
Autor: Halicki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Gorzanów - zespół zamkowy: zamek (zabytek nr rejestr. 458)