Zamek w Mielniku

Zamek w Mielniku

Widok na Górę Zamkową w Mielniku
Państwo	Polska
Miejscowość	Mielnik
Typ budynku	zamek
Styl architektoniczny	gotyk, renesans
Rozpoczęcie budowy	XV wiek
Ważniejsze przebudowy	przed 1551
Zniszczono	1657
Położenie na mapie gminy Mielnik Zamek w Mielniku
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek w Mielniku
Położenie na mapie województwa podlaskiego Zamek w Mielniku
Położenie na mapie powiatu siemiatyckiego Zamek w Mielniku
52°19′50,0520″N 23°02′26,3040″E/52,330570 23,040640

Góra Zamokowa w 1915 r.

Widok ogólny zrujnowanego kościoła Świętej Trójcy

Zrujnowany kościół zamkowy Świętej Trójcy

Ruiny kościoła zamkowego

Zamek w Mielniku – zamek, który znajdował się w Mielniku, pierwotnie jako gród obronny, w XVI wieku przebudowany na styl renesansowy, zniszczony podczas pożaru w drugiej połowie XVI wieku oraz podczas potopu szwedzkiego. Odbudowano jedynie kościół zamkowy, który został zniszczony podczas I oraz II wojny światowej. Po zamku pozostały jedynie ruiny kościoła.

Historia

Gród i zamek w średniowieczu

Na terenie zamku dolnego nie stwierdzono zbyt intensywnego osadnictwa z wieku XII i XIII. Pierwsze nieliczne wzmianki o zamku w Mielniku pojawiły się w źródłach z XIV. Najwcześniejsza wzmianka pochodzi z 1379 roku i sporządził ją kronikarz krzyżacki Wigand z Marburga, który wspomniał w XX rozdziale swojej kroniki o próbie oblężenia grodu w czasie powrotu Krzyżaków z łupieżczej rejzy na ziemie litewskie:

W 1382 roku, a także na mocy decyzji Władysława Jagiełły w 1391 roku, gród przejął książę mazowiecki Janusz I Starszy jako wiano swojej żony Danuty Anny. Jak wynika ze wspomnianej decyzji, w której napisano „terram nostram Drohiczensen, Melnyk, Surasz, Byelsko ac omnibus villis in eisdem districtubus”, zamek był centrum administracyjnym dla najbliższej okolicy. Przed 1420 rokiem prawdopodobnie książę Witold ufundował w dolnej części zamku katolicki kościół pw. Bożego Ciała, Wniebowzięcia NMP, św. Mikołaja i Wszystkich Świętych. Charakter obronny dolnej części zamku nadano prawdopodobnie dopiero w XV wieku, być może w czasach posiadania go w latach 1430–1444 przez księcia mazowieckiego Bolesława IV warszawskiego, od którego zamek kupił król Kazimierz IV Jagiellończyk. Powstał wtedy wał drewniano-ziemny o grubości około trzech metrów na kamiennej ławie z wieżą od strony północnej. Na pozostałościach tego wału znajduje się obecnie wschodnia część kościoła św. Trójcy. Zamek górny znajdował się od zachodu w wyższej partii góry i jego głównym budynkiem była kamienica wyposażona w dwie baszty. Oba człony oddzielała wieża, w której znajdowały się wrota. W 1486 roku na zamku przebywał Kazimierz Jagiellończyk, a 18 września 1501 roku w oczekiwaniu na koronę polską przybył na zamek Aleksander Jagiellończyk na czele orszaku 1400 ludzi. 23 października na zamku podpisano unię mielnicką między Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim, a 6 listopada król udał się do Krakowa na koronację. Aleksander przybywał też na zamku w 1503 i 1504 roku.

Zamek renesansowy

W 1506 roku na zamku na koronę polską oczekiwał Zygmunt Stary. Ponownie na zamku przebywał w 1513 roku i mieszkał w nim miesiąc. W czasach panowania Zygmunta Starego w latach 40. XVI wieku zamek przebudowano na rezydencję w stylu renesansowym, przedkładając cechy reprezentacyjne nad obronne. Pracami kierował być może starosta mielnicki Nikodem Janowicz Świecko herbu Dąbrowa. Wieża wjazdowa na zamek niski była murowana, a w części południowo-zachodniej zamku dolnego zbudowano dwukomorowy piec. W tym też okresie nadsypano plateau części wzgórza w kierunku północnym i wschodnim, poszerzając obszar zajmowany przez zamek dolny i niwelując starszy wał. W południowo-wschodniej części poszerzonego wzgórza powstał nowy dom zamkowy. Wieża na zamku górnym, pierwotnie miała trzy kondygnacje i wieżyczkę, ganek wychodzący na dziedziniec. Druga kondygnacja była połączona z dwoma wychodzącymi poza lico basztami. Na dziedzińcu znajdowało się więzienie określane jako „izba czarna”. W 1545 na zamku więzieni w niej byli kniaziowie moskiewscy: Fiedor Owczyna, Jendrej Palecki, Michałko Oboleński. Po rozpoczęciu prac modernizacyjnych w izbie wielkiej wieży na zamku górnym umieszczono renesansowy piec kaflowy z dwiema wieżyczkami, wmontowano kasetonowy sufit i weneckie okna z herbami królewskimi, a do 1551 roku rozebrano baszty oraz wieżę drewnianą broniącą przejazdu z zamku niskiego na wysoki, na jej miejscu wzniesiono nowy murowany budynek mieszkalny.

Pomiędzy rokiem 1551 a 1560 zamek spłonął i pozostał z niego tylko kościół i wieża wjazdowa. W 1560 roku istniał już jednak na zamku dolnym nowy 3-izbowy dwór starosty Jarosza Koryckiego, jednak zamek nie odzyskał już później wcześniejszej rangi.

Potop szwedzki i degradacja

Kolejne zniszczenia miały miejsce w maju 1657 roku podczas potopu szwedzkiego, gdy wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego spaliły zamek, gotycki kościół na zamku dolnym i miasto. Po odbudowie kościoła zmieniono jego wezwanie na św. Trójcy, jednak zamek pozostał już ruiną, na którego terenie znajdował się już tylko dwór starosty. Kościół w 1851 roku był opuszczony, a po powstaniu styczniowym, od 1871 r. funkcjonował krótko jako cerkiew, lecz po pożarze z 1915 roku w czasie I wojny światowej i zniszczeniu w 1940 r. zakrystii (funkcjonującej jako kaplica) nie został odbudowany.

Po powstaniu styczniowym, około 1865 roku, miejsce zamku górnego zostało przez zaborców rosyjskich nadsypane co najmniej sześć metrów ziemi w celu posadowienia niewielkiej kapliczki o znaczeniu propagandowym, co zmieniło całkowicie pierwotną sytuację terenową.

Badania archeologiczne

• 1959: Irena Górska
• 1988: Łukasz Rejniewicz
• 1989: Urszula Perlikowska-Puszkarska
• 2007: Aldona Andrzejewska, Andrzej Andrzejewski
• 2008: Aldona Andrzejewska
• 2010: Aldona Andrzejewska, Łukasz Reczulski, Artur Ginter

Przypisy

Bibliografia

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Skarbu Koronnego, dz. LVI. M II: Regestr popisu zamku JKM Mielnika (1545 r.);
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Skarbu Koronnego, Regestr spisania zamku mielnickiego (1551 r.), dz. LVI.M II, Regestr tegoż zamku mielnickiego rzeczy na gospodarstwo należących (1560 r.), k.154.
• Irena Górska, Sprawozdanie z badań na grodzisku w Mielniku nad Bugiem, pow. Siemiatycze 1959, mps w Archiwum Muzeum Podlaskiego w Białymstoku;
• Ł.Rejniewicz, Mielnik – zamek. Dokumentacja z badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 1985–1987, Lublin 1988, mps w Archiwum Muzeum Podlaskiego w Białymstoku; idem, Mielnik, woj. białostockie, [w:] Informator Archeologiczny. Badania 1987, Warszawa 1988;
• U. Perlikowska-Puszkarska, Wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych na grodzisku w Mielniku nad Bugiem w latach 1959– 1961, Warszawa 1989, s.162–163, maszynopis w Archiwum Muzeum Podlaskiego w Białymstoku;
• Dorota Michaluk: Rozwój układu przestrzennego Mielnika w XIII-XVIII wieku. W: Studia podlaskie. T. 4. Białystok, 1994, s. 25-50.
• Aldona Andrzejewska, Aleksander Andrzejewski: Ogrzewanie hypocaustum na zamku w Mielniku nad Bugiem. W: Heretyczka praeteriti. Additamenta archaeologica et historica dedicata Ioanni Gurba Octogesimo. Halina Taras, Anna Zakościelna (red.). s. 457-463.
• Aldona Andrzejewska, A. Andrzejewski, Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku i ruin kościoła w Mielniku, gm. Mielnik, pow. Siemiatycze, woj. podlaskie przeprowadzonych w 2007 roku, Łódź 2007, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku;
• Aldona Andrzejewska: Góra zamkowa w Mielniku w świetle ostatnich badań terenowych. W: Podlaskie Zeszyty Archeologiczne, z. 4. Białystok: 2008, s. 223-245.
• Aldona Andrzejewska, A. Andrzejewski, Artur Ginter, J. Pietrzak, Ł. Reczulski, Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku i ruin kościoła w Mielniku, gm. Mielnik, pow. Siemiatycze, woj. podlaskie przeprowadzonych w 2010 roku, Łódź 2010, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku;
• "Katalog Zabytków Sztuki w Polsce" - seria nowa, tom XII: woj. białostockie (redakcja: Maria Kałamajska-Saeed); zeszyt 1: "Siemiatycze, Drohiczyn i okolice", opracowanie: Maria Kałamajska-Saeed, Warszawa 1996, Instytut Sztuki PAN

Linki zewnętrzne

• Mielnik na www.zamki.pl