Zamek w Pińczowie

Zamek w Pińczowie

nr rej. A.660/1-8 z 16.10.1957, z 19.12.1957 i z 14.01.1972[1]
Zamek w Pińczowie na miedziorycie wg rysunku Erika Jönsona Dahlbergha z 1657 roku
Państwo	Polska
Miejscowość	Pińczów
Architekt	Santi Gucci
Rozpoczęcie budowy	1 poł. XV wieku
Ukończenie budowy	1 poł. XV wieku
Ważniejsze przebudowy	po 1586 - ok. 1600, lata 30. XVII wieku
Zniszczono	koniec XVIII wieku - poł. XIX wieku
Pierwszy właściciel	Zbigniew Oleśnicki, Jan Głowacz Oleśnicki
Kolejni właściciele	Oleśniccy, Myszkowscy, Wielopolscy
Położenie na mapie Pińczowa Dawna lokalizacja zamku
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dawna lokalizacja zamku
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Dawna lokalizacja zamku
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego Dawna lokalizacja zamku
Położenie na mapie gminy Pińczów Dawna lokalizacja zamku
50°31′26,46″N 20°31′48,85″E/50,524017 20,530236

Panorama Pińczowa z 1657 roku z widocznym zamkiem na wzgórzu po lewej

Widok na zamek od północnego zachodu w 1657 roku

Pawilon ogrodowy w Pińczowie - jedyna pozostałość po zamku Myszkowskich

Portal z zamku Myszkowskich wmurowany w jedną z kamienic w Pińczowie

Zamek w Pińczowie – zamek, który znajdował się w Pińczowie, na cyplu wysuniętej na południe skarpy, wznoszącej się nad lewobrzeżną część doliny Nidy i miastem. Niegdyś najwspanialsza siedziba możnowładcza w Małopolsce XV wieku^[2].

Historia

Zamek Oleśnickich

Pierwsza wzmianka o castrum Pandziczow (zamku pińczowskim) pochodzi z dokumentu z 1400. Między 1424 a 1428 Pińczów wraz zamkiem kupił biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki dla swego brata Jana Głowacza. Oleśniccy w miejscu starej budowli wznieśli nowy zamek, którego budowa trwała 30 lat i pochłonęła znaczne sumy^[3][4].

Zamek wzniesiono z olbrzymich, starannie obrobionych ciosów, w górnych partiach stosując cegłę, na planie czworoboku, gdzie głównym członem zamku, był potężny dwukondygnacyjny donżon zbudowany na planie prostokąta. Bryła budowli została wzbogacona narożnymi wykuszami a na osi elewacji umieszczono większy wykusz, którego podstawa była dodatkowo wzmocniona czterema skarpami. Po przeciwnej stronie wzniesiono dwie kwadratowe wieże o różnej wysokości. W sąsiedztwie większej wieży znajdowała się brama wjazdowa, na piętrze której mieściła się kaplica. Wjazd do zamku prowadził most wsparty na czworokątnym filarze kamiennym, postawionym na stoku wzgórza^[5].

Zamek Myszkowskich

Po śmierci Mikołaja Oleśnickiego, w 1586 zamek nabył biskup krakowski Piotr Myszkowski, który go odrestaurował i gruntownie przebudował. Niewykluczone, że doprowadził rezydencję do stanu, jaki można zobaczyć na szwedzkich rycinach powstałych wg rysunku Erika Jönsona Dahlbergha^[6]. Przekształcono wówczas główny korpus zamkowy; rozbudowano i podwyższono skrzydła, wprawiono nową kamieniarkę w otwory, wzniesiono nowe dachy i cebulaste hełmy oraz gruntownie zmodernizowano wnętrza^[7]. Po śmierci biskupa w 1591 zamek przeszedł w ręce jego bratanka Zygmunta Myszkowskiego, który kontynuował dalsze prace; polegały one w znacznym stopniu na rozszerzeniu rezydencji, która od 1601 stała się głównym dyspozycyjnym i reprezentacyjnym ośrodkiem Ordynacji Pińczowskiej^[6][8].

Niewątpliwie całą przebudowę zamku prowadził architekt i rzeźbiarz królewski Santi Gucci, który był związany z Pińczowem, gdzie miejscowe warsztaty kamieniarskie i kamieniołomy były podporządkowane jego kierownictwu^[6][9][10]. W tym samym czasie budował Gucci dla biskupa Myszkowskiego nowy pałac w Książu Wielkim, a po jego śmierci nadal obracał się w kręgu mecenatu Myszkowskich^[11][12].

Okres zakładania tego wielkiego zespołu przestrzennego zamyka się w ostatnich latach XVI wieku, do śmierci w 1600 Santi Gucciego, głównego projektanta całego założenia zamkowego; chociaż niewykluczone, że po jego śmierci prowadzono jeszcze roboty^[13]. Niewielkie prace budowlane podejmował w latach 30. XVII wieku Ferdynand Gonzaga Myszkowski, jednak ich zakres nie był duży i zapewne ograniczył się jedynie do przedzamcza^[13].

Zamek Wielopolskich

Po śmierci ostatniego przedstawiciela rodu Gonzagów Myszkowskich w 1727, zamek wraz z Ordynacją Pińczowską przeszedł w 1729 w ręce rodziny Wielopolskich. Był to czas schyłku świetności pińczowskiej rezydencji, która już w 1783 była opuszczona i zaniedbana^[14]. Pod koniec XVIII wieku za sprawą margrabiny Elżbiety Wielopolskiej rozpoczęto rozbiórkę zamku, która przebiegała w dwóch fazach; najpierw rozebrano główny gmach zamkowy, a w poł. XIX wieku przestała istnieć reszta budowli^[15][16]. Ocalał jedynie – poza nikłymi śladami murów znajdującymi się na wzgórzu zamkowym – jeden z czterech pawilonów ogrodowych, o którym pisał profesor Adam Miłobędzki:

W narożu ogrodu pozostał tylko pięcioboczny pawilon, którego wyrafinowane, manierystyczne formy są dziś jedynym świadectwem wspaniałości architektury tego niezwykłego założenia^[17].

Architektura

Zarówno architektura zamku jak i ogólna koncepcja architektoniczno – przestrzenna zespołu bez wątpienia nawiązywała do północnowłoskiego manieryzmu^[18][19], który charakteryzował dzieła Santi Gucciego^[20][21].

Rezydencja pińczowska składała się z górnego, właściwego zamku zgrupowanego wokół niewielkiego dziedzińca oraz dolnego reprezentacyjnego przedzamcza z większym dziedzińcem otoczony oficynami z basztami w narożach i ziemnymi fortyfikacjami. Na stokach i u podnóża cypla, na którym wznosił się zamek oraz przedzamcze, znajdował się obszerny zwierzyniec otoczony nieregularnym wielobokiem muru, wzmocnionym obronno – dekoracyjnymi wieżyczkami. Między zwierzyńcem a miastem rozciągał się ogród o czterech kwaterach, otoczony murem z pawilonami ogrodowymi w narożach. Cały ten zespół architektoniczno - przestrzenny tworzył wraz z przylegającym miastem harmonijną całość, gdzie akcentem zamykającym całą kompozycję, stała się fontanna na środku rynku^[14][22].

Przypisy

Bibliografia

• Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
• A. Fischinger, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969
• Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, red. naukowa L. Kajzer, Warszawa 2007
• Adam Miłobędzki, Zamek za Myszkowskich w Pińczowie. U początków nowożytnej rezydencji w Polsce, [w:] Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968
• Aleksander Andrzejewski, Leszek Kajzer, Jerzy Sikora, Sprawozdanie z badań zamku w Pińczowie w 2005 roku, [w:] Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne, nr 10, 2006–2007, ss. 337-352^[1]
• Leszek Kajzer, Między Chęcinami a Pińczowiem, czyli o nowych badaniach obu warowni, [w:] Klio viae et invia, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2010

Linki zewnętrzne

• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona