Zamek w Przedczu

Zamek w Przedczu

nr rej. 242/20 z 14.11.1967[1]
Wieża zamkowa
Państwo	Polska
Miejscowość	Przedecz
Adres	ul. Zamkowa 5
Styl architektoniczny	Neogotyk
Rozpoczęcie budowy	ok. 1350 roku
Ważniejsze przebudowy	1551, XIX wiek
Zniszczono	XVIII wiek
Pierwszy właściciel	Kazimierz III Wielki
Położenie na mapie Przedeczy Zamek w Przedczu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zamek w Przedczu
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Zamek w Przedczu
Położenie na mapie powiatu kolskiego Zamek w Przedczu
Położenie na mapie gminy Przedecz Zamek w Przedczu
52°19′55″N 18°53′57″E/52,331944 18,899167

Zamek w Przedczu – zamek zbudowany przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku zlokalizowany w miejscowości Przedecz przy ulicy Zamkowej 5, w drugiej połowie XVI wieku należał do starostwa przedeckiego^[2]. Z zamku zachowała się wieża, część przyziemia murów obwodowych i średniowiecznych piwnic w neogotyckim kościele z XIX wieku, który obecnie pełni funkcję domu kultury.

Gród obronny

Zanim zbudowano zamek, w jego miejscu znajdował się drewniano-ziemny gród obronny, który w czasie wojny polsko-krzyżackiej został wiosną 1329 roku zdobyty przez komtura krajowego ziemi chełmińskiej Otto von Lauterberga, przy użyciu machin oblężniczych. W trakcie oblężenia zginęło wielu obrońców, wśród nich osiemdziesięciu „znacznych”^[3]. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat^[3]. W grodzie osadzili własną załogę, dowodzoną przez brata zakonnego z tytułem wójta^[3]. Król Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy traktatu pokojowego w Kaliszu^[3].

Zamek od XIV do poł. XVI wieku

Około 1350 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować w Przedczu zamek murowany, który lepiej niż gród zabezpieczałby Kujawy i miasto Przedcz przed niebezpieczeństwem krzyżackim. Najstarszym elementem murowanym była przypuszczalnie cylindryczna wieża o średnicy 7,50 metrów^[3][4]. Wieża ta była bergfriedem (stołpem)^[5], czyli była ostatecznym punktem obrony i nie posiadała funkcji mieszkalnych. W jej dolnej części zachował się loch więzienny^[3]. Długość murów zamkowych zbudowanych na planie prostokąta z cegły na kamiennym fundamencie, wynosiła ok. 52 metry na ok. 30 metrów. Mury miały przypuszczalnie wysokość 11 metrów i zwieńczone były gankiem z blankami (krenlażem). Do wieży i dłuższego odcinka murów obronnych przylegał budynek mieszkalny zwany Kamienicą o wymiarach 11,47 x 28,42 metra (w miejscu obecnego Domu Kultury). W północno-zachodnim narożnik muru obwodowego znajdowało się niewysoka wieża bramna na planie czworoboku, do której prowadził przerzucony nad fosą most zwodzony^[3]. W 1383 roku zamek w Przedczu w czasie wojny domowej Grzymalitów z Nałęczami opanował bez walki książę mazowiecki Siemowit IV, który nadał go swojemu stronnikowi Bartoszowi z Wezenburga. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król Władysław Jagiełło.

Zamek od poł. XVI do XIX wieku

W latach 1551–1554 zamek został przebudowany przez starostę Wojciecha Korycińskiego, który zamek wyremontował i polecił przebić nową bramę w zachodnim murze, obok dawnej wieży bramnej, wzmocnionym przedbramiem. Nadbudowano też okrągłą wieżę renesansową attyką^[6]. Sądzić należy, że wieża po przebudowie z XVI wieku była otynkowana, ponieważ opisywano ją jako Wieżę Białą, w opozycji do prostokątnej ceglanej Wieży Czerwonej, w której przed przebudową znajdowała się stara brama zamkowa^[3]. Dawną wieżę bramna nadbudowano o dwie kondygnacje w konstrukcji ryglowej, które mieściły komory i pokład strzelecki. ^[3]. U podnóża wzgórza zamkowego znajdowały się zabudowania gospodarcze podzamcza zwane Przygródkiem, gdzie znajdowała się kuźnia, stajnia na 48 koni, wozownia, obora, browar, kancelaria itp. Zamek nie został zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego, jednak jako coraz mniej wygodny dla urzędujących starostów ulegał coraz większej rujnacji^[3]. W 1766 i 1789 roku zamek opisano jako bardzo zniszczony. W 2 połowie XVIII wieku na Przygródku u stóp zamku zbudowano kryty dachówką parterowy pałacyk starosty Jakuba Zygmunta Kretkowskiego^[3].

Zamek od XIX do XXI wieku

Ruiny zamku zostały częściowo rozebrane przed 1820 rokiem, a budynek Kamienicy przebudowano na kościół ewangelicki. Z dawnego zamku zachowała się wieża zamieniona po 1860 roku na dzwonnicę, sklepione piwnice oraz przyziemie murów obwodowych. Do 1960 roku w dawnym kościele mieścił się magazyn zbożowy. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w dniu 14.11.1967. Dzięki działalności Społecznego Komitetu Ochrony Zabytków i Odbudowy Zamku obiekt w 1969 roku przejęto oficjalnie od gminy ewangelickiej i w 1973 roku rozpoczęto jego remont. W dniu 11 grudnia 1977 roku w zamku rozpoczął działalność Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, który mieści się w tym miejscu do dzisiaj.

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144
• Pietrzak Jan, Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej. Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź 2003
• Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: Leksykon zamków w Polsce, Warszawa, Arkady, 2012, s. 86-88, ISBN 978-83-213-4158-3
• Kajzer Leszek, Wieże zamków prowincji wielkopolskiej [w:] Archaeologia Historica Polona, Tom 12, 2002
• Posadzy W., Studium historyczno-urbanistyczne miasta Przedcza, Poznań 1962 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie, s. 4, 8-9, 13-14, 15
• Nawrocki Z., Przedecz- zamek. Dokumentacja historyczno-konserwatorska, Toruń 1967 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie
• Sławiński Ireneusz, Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne, Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu;
• Przedecz, powiat Włocławek. Kościół ewangelicki - dawny zamek piastowski. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska odkrywek architektonicznych, cz. 1-2, Toruń 1973–1974- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu