Zamek w Trokach

Zamek w Trokach
Ilustracja
Zamek w Trokach (2012)
Państwo

 Litwa

Miejscowość

Troki

Typ budynku

zamek rezydencyjno-obronny

Styl architektoniczny

gotyk

Rozpoczęcie budowy

1404

Położenie na mapie Litwy
Ziemia54°38′20″N 24°56′10″E/54,638889 24,936111
Panoramiczny widok z Trok

Zamek w Trokachzamek położony na jeziorze Galwe na Litwie w miejscowości Troki. Obiekt jest w znacznym stopniu rekonstrukcją z 2 poł. XX wieku.

Zamek został wzniesiony w XIV–XV w. przez wielkiego księcia litewskiego Kiejstuta i jego syna Witolda, który w 1430 zmarł na zamku. Troki były w tym okresie ważnym ośrodkiem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Począwszy od XVII w. zamek popadał w ruinę. Przed II wojną światową polscy historycy sztuki rozpoczęli zabezpieczanie obiektu, a w latach 1951–1961 zostały w nim podjęte prace rekonstrukcyjne, które nadały mu obecny kształt. Zamek jest dziś ważną atrakcją turystyczną Litwy.

Charakterystyczny układ symetrycznego zespołu dwóch połączonych naprzeciwległych budynków i wieży wjazdowej na osi dziedzińca zdradza inspirowanie się projektanta Zamku Górnego w Trokach gotyckimi zamkami z terenu Mazowsza, takimi jak: Borysławice, Liw, Łowicz[1].

Historia

Budowa zamku

Zamek na półwyspie

Zamek Książęcy
Dziedziniec wewnętrzny

Po 1375 roku Kiejstut Giedyminowicz, przeniósł do Nowych Trok stolicę swojego księstwa, budując w nich murowany zamek na półwyspie[2]. Następnie zamieszkał w nim i przeniósł do niego swój skarb książęcy[3]. W 1377 zamek poniósł poważne straty po ataku krzyżackim. Po zamordowaniu Kiejstuta zamek był areną walki o władzę między Jagiełłą i Witoldem, był oblegany przez zwolenników każdej ze stron. Dopiero zgoda między braćmi stryjecznymi pozwoliła na kontynuowanie na nim prac budowlanych[4]. Zamek był w tym czasie wiele razy atakowany przez Krzyżaków[5]. W 1383 roku był oblegany przez Witolda i Krzyżaków, co doprowadziło w wyniku ostrzału do zawalenia się części murów. Wkrótce zamek odzyskał Jagiełło.

Zamek na wyspie

Zamek na największej z trzech wysp jeziora Galwe polecił wybudować wielki książę Witold w latach 1404-1408[6]. Warownia miała stanowić wsparcie dla wcześniejszego trockiego zamku położonego na półwyspie. Zbudowano dwa skrzydła i 35-metrowy donżon. Donżon, oprócz standardowych funkcji obronnych, mieścił również kaplicę i część pomieszczeń mieszkalnych. Najważniejszym elementem struktury zamkowej został czworoboczny pałac książęcy z wewnętrznym dziedzińcem otoczonym drewnianymi galeriami. Całe skrzydło południowe zamku zostało zaadaptowane na monumentalną salę książęcą (10 na 21 metrów), drugą co do wielkości średniowieczną salę na Litwie.

W drugiej fazie rozbudowy, w odróżnieniu od pierwszej fazy budowy, w której przeważającym materiałem był kamień, zamek był budowany głównie z czerwonej cegły. Jego dekoracja była skromna – ograniczała się go glazurowanych cegieł i witraży w oknach. Obiekt był utrzymany w stylu gotyckim.

Most zamkowy
Mury zamkowe

W trzeciej fazie rozbudowy zamku kontynuowane były prace nad modernizacją i wzmacnianiem zamku. Mury otaczające obiekt zostały wzmocnione do grubości 2,5 metra, dobudowano galerie, z których można było w razie ataku prowadzić ogień. W rogach zamku wzniesiono trzy wieże, z których jedna została zaadaptowana na więzienie. Najwyższe piętra wszystkich wież służyły za składy amunicji i pomieszczenia dla obsługi dział zamkowych. Na terenie zamku wzniesiono szereg wolnostojących budynków gospodarczych (stajnie, kuchnie).

Upadek zamku

Zrujnowany zamek trocki, stan z 1877, rysunek Napoleona Ordy
Jedna z baszt zamku na fotografii z lat 30. XX wieku

Wkrótce po bitwie pod Grunwaldem zamek zaczął tracić swoje znaczenie wojskowe. Dawna twierdza została przekształcona w rezydencję książęcą i bogato udekorowana wewnątrz. Do Trok przyjeżdżali zagraniczni posłowie, w 1414 zamek opisał flamandzki podróżnik Guillebert de Lannoy[7]. W zamku kilkakrotnie gościł Władysław Jagiełło, zaś Witold zmarł na terenie zamku w 1430. Dziesięć lat później w twierdzy został zamordowany jego brat Zygmunt[8]. Pod rządami Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta obiekt został przebudowany w stylu renesansowym i przeszedł kolejne prace adaptacyjne w celu przekształcenia w letnią rezydencję. Czasowo pełnił również funkcję więzienia[9]. W czasie wojen z Moskwą został zrujnowany, a z odbudowy zrezygnowano[10].

Odbudowa

W XIX w. powstały pierwsze plany rekonstrukcji zamku. W 1822 r. Wincenty Smokowski w jednej z sal pierwszego piętra znalazł i przerysował trzynaście fragmentów malowideł, których opis opublikował w „Athenaeum” z 1841, t. V, str. 157-181[11]. W 1888 Imperialna Komisja Archeologiczna dokonała dokumentacji pozostałości zamku, a w 1905 władze carskie zdecydowały się na konserwację ruin i częściowe odrestaurowanie zamku.

Po I wojnie światowej Troki znalazły się na terytorium II Rzeczypospolitej. Prace konserwatorskie rozpoczął polski konserwator zabytków Stanisław Lorentz, po wizytacji zamku w maju 1929 roku z Juliuszem Kłosem i Janem Borowskim, w czasie której podjęto decyzję o natychmiastowej potrzebie podjęcia działań w celu zachowania istniejących pozostałości zamku. Na pozyskanie środków do konserwacji Stanisław Lorentz zaciągnął prywatną pożyczkę, na wielką ówcześnie sumę 10 000 złotych w Banku Gospodarstwa Krajowego[12]. Zakres prac na zamku Lorentz określił w „Wiadomościach Konserwatorskich” i miały one mieć początkowo jedynie charakter konserwatorski i nie przewidywały odbudowy z uwagi na brak ikonografii umożliwiającej rekonstrukcję obiektu. Pierwsze prace wykonano w latach 1929-1930. Istotny udział w tych pracach miała rodzina Girdwoyniów, do której należała przed II wojną światową posesja z zamkiem. Wynika to z korespondencji Stanisława Lorentza z Zofią Girdwoyń i z jego artykułu o konserwacji ruin zamku ("Wiadomości Konserwatorskie", 1929)[13].

Pismo Stanisława Lorentza z 19 kwietnia 1934 do Zofii Girdwoyń, przedstawicielki rodziny, do której należała posesja z ruinami zamku
Artykuł Stanisława Lorentza o konserwacji ruin zamku w Trokach w "Wiadomościach Konserwatorskich", 1929
Troki, zamek lądowy – plan sytuacyjny opracowany przez Witolda Girdwoynia, 1928

Po ustąpieniu Lorentza ze stanowiska konserwatora, jego następcy: Ksawery Piwocki w latach 1936–1938, i Witold Kieszkowski w latach 1938-1939 zmienili zakres prac i rozpoczęli prace rekonstrukcyjne, w czasie których dokonano odbudowy wieży południowo-wschodniej, przesklepienia piwnic i sali na pierwszym piętrze oraz konserwacji pozostałości pałacu książęcego. Plan odbudowy przygotował i prace nadzorował architekt Jan Borowski, przy współpracy prof. Juliusza Kłosa. Po II wojnie światowej prace były kontynuowane etapami przez Litwinów – w roku 1946, do 1956 nadbudowano mury zamku górnego, a do 1961 roku odbudowano wieżę główną, kończąc odbudowę tej części zamku do 1965 r. Dolny zamek odbudowywano po 1971 roku, około 1980 roku zadaszono dwie baszty, w 1984 zadaszono wieżę bramną prowadzącą na zamek dolny. Zamek po odbudowie reprezentuje styl gotycki (według domniemanego stanu z XV wieku).

Część zamku zajmuje obecnie muzeum[14]. Na zamku odbywają się również rekonstrukcje historyczne poświęcone średniowieczu[15].

Bibliografia

  • Robert M. Kunkel, Architektura gotycka na Mazowszu, DiG, Warszawa 2006.
  • Z. Ivinskis , Traku Galves e żero salos pilis, "Vytauto Did źiojo kulturos muziejaus metra śtis ", t. I , Kaunas 1941
  • Stephen Turnbull, Crusader Castles Of The Teutonic Knights, Vol. 1, Osprey Publishing Ltd, 2003. p. 39. ISBN 1-84176-557-0.
  • Robert Jarocki, Rozmowy z Lorentzem, PIW, Warszawa 1981, s. 79-81.
  • Stanisław Lorentz: Konserwacja ruin zamku w Trokach, "Wiadomości Konserwatorskie", 1929, nr nr 18, 19, 20

Przypisy

  1. Robert M. Kunkel, Architektura gotycka na Mazowszu, DiG, Warszawa 2006, s. 125-127.
  2. Z. Ivinskis , Traku Galves e żero salos pilis, "Vytauto Did źiojo kulturos muziejaus metra śtis ",t. I , Kaunas 1941, s. 140
  3. Litwa – Troki, Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2008-05-04].
  4. Stephen Turnbull, Crusader Castles Of The Teutonic Knights, Vol. 1, Osprey Publishing Ltd, 2003. p. 39. ISBN 1-84176-557-0.
  5. Opis i zdjęcia zamku
  6. Z. Ivinskis, Traku Galves e żero salos pilis, s. 154-171
  7. Guillebert de Lannoy, Joachim Lelewel: Guillebert de Lannoy et ses voyages en 1413, 1414 et 1421. Gandawa: A. Vandale, 1844. [dostęp 2014-02-06]. (fr.).
  8. Niezwykły zamek na wyspie, Onet.pl, 1 czerwca 2011 [dostęp 2014-02-06] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] (pol.).
  9. Troki – perełka w koronie Litwy.
  10. Troki, Kresy Wschodnie [zarchiwizowane z adresu 2007-08-04].
  11. https://polona.pl/item/athenaeum-pismo-poswiecone-historyi-literaturze-sztukom-krytyce-i-t-d-1841-t-5,MTEwMDEyODE1/
  12. Robert Jarocki, Rozmowy z Lorentzem, PIW, Warszawa 1981, s. 79-81.
  13. Stanisław Lorentz: Konserwacja ruin zamku w Trokach, "Wiadomości Konserwatorskie", 1929, nr nr 18, 19, 20
  14. Tour to Trakai, Balltic Roads [zarchiwizowane z adresu 2003-05-09] (ang.).
  15. Internetowy przewodnik po Litwie.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Legenda zamek.svg
Symbol zamku do legendy mapy
Troki Castle, Stanislaw Lorentz, Letter to Zofia Girdwoyn, 1934.jpg
Autor: Jedrzej1224, Licencja: CC BY-SA 4.0
It's my own faithful copy of Stanislaw Lorentz letter to Zofia Girdwoyn, 1934
Trakai Castle tourists.jpg
Autor: Marcin Białek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zamek w Trokach oblegany przez turystów 3 maja 2008 roku.
Ruiny zamku - lata 30 XX w..jpg
Ruiny zamku w Trokach w latach 30 XX wieku.
Trakai Island Castle 03.jpg
Autor: Dudva, Licencja: CC BY-SA 3.0
Trakai Island Castle (Trakų salos pilis) is an island castle located in Trakai, Lithuania on an island in Lake Galvė.
Trakai Island Castle 3.jpg
Autor: Dmitry A. Mottl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Trakai Island Castle, Lithuania
Trakai castle inner yard.jpg
Autor: lostajy, Licencja: CC BY 2.0
Trakai Island Castle inner yard with donjon
Troki Castle site plan by Witold Girdwoyn, engineer, 1928.jpg
Autor: Jedrzej1224, Licencja: CC BY-SA 4.0
This my own faithful copy of Troki Castle site plan elaborated by Witold Girdwoyn, engineer, Troki-Wilno 1928
Stanislaw Lorentz Troki Castle conservation and restoration, Wiadomosci Konserwatorskie,1929.jpg
Autor: Jedrzej1224, Licencja: CC BY-SA 4.0
This is my own faithful copy of Stanislaw Lorentz publication on Troki Castle conservation and restoration, "Wiadomosci Konserwatorskie", 1929
Orda Troki.jpg
"Troki nad jeziorem Trockiem." (Troki on the Troki Lake), a sketch by Napoleon Orda ca. 1877, pencil and watercolours
Trakai Castle side view.jpg
Autor: Julius, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Trakai Castle main palace side view