Zamek w Złoczowie

Zamek w Złoczowie
Ilustracja
Pałac chiński i pałac mieszkalny
Państwo Ukraina
MiejscowośćZłoczów
Rozpoczęcie budowy1634
Ukończenie budowy1636
Pierwszy właścicielSienieńscy
Kolejni właściciele

Zborowscy, Górkowie, Marek Sobieski, Jan III Sobieski, Konstanty Władysław Sobieski, Jakub Sobieski, Radziwiłłowie, Łukasz Komarnicki

Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Złoczowie”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia49°48′29″N 24°53′52″E/49,808056 24,897778

Zamek w Złoczowie – fortyfikacja bastionowa zbudowana w Złoczowie w latach 1634–1636[1]. Do roku 1772 w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, następnie w zaborze austriackim, w latach 19181939 na terenie II Rzeczypospolitej, od 1991 r. na terytorium Ukrainy. Obecnie placówka Lwowskiej Galerii Sztuki. Wchodzi w skład szlaku turystycznego „Złota Podkowa Lwowszczyzny.”

Położenie i wygląd

Galeria: zamek
Pałac na dziedzińcu
Pałac Chiński
Wjazd do zamku
Brama do zamku
Most do zamku
Bastion zamku
Tablica herbowa na bastionie
Kaplica ofiar NKWD przy zamku

Zamek (cytadela) typu palazzo in fortezza[2] położony na wzgórzu, po stronie południowo-wschodniej miasta Złoczów.

Fortyfikacje

Fortyfikacje zamku stanowią wysokie wały, zamykające kwadrat z czterema pięciokątnymi bastionami na rogach. Na narożnikach bastionów sześcioboczne, kamienne wieżyczki strażnicze. Na każdej wmurowana płyta kamienna z czteropolową tarczą, na której widnieją herby: Janina, Gozdawa, Rawicz i Herburt. Po bokach litery J.S.K.K.S.K. (Jakub Sobieski, Krajczy Koronny, Starosta Krasnostawski) i rok 1634. Bastiony i łączące je kurtyny otaczał głęboka fosa.

Brama

W środku kurtyny od strony miasta, w piętrowym budynku, brama wjazdowa ujęta w portal z głową lwa w kluczu archiwolty. Nad naprożem widniała płyta (obecnie na dziedzińcu) z napisem: Sub Tuum Praesidium Confugimus Santa Dei Gentrix (Pod Twoją obronę uciekamy się, Święta Boża Rodzicielko).

Pałac

W obrębie kwadratowego dziedzińca o 110 m rozpiętości każdego boku, przy zachodniej kurtynie, od XVII wieku wznosi się monumentalny, jednopiętrowy barokowy gmach zbudowany na planie prostokąta. Każde jego naroże zdobią rustykowane pilastry; barokowy portal i okna architektonicznie obramione ciosami. Pierwotnie był to pałac mieszkalny rodu Sobieskich. W latach 18721914 pałac pełnił funkcję austriackiego więzienia. Zakład karny mieścił się w zamku do 1926 r.

Pawilon chiński

Przy wale od południa znajduje się rotunda ozdobiona tarczami herbowymi Janina, którą zbudowano na polecenie króla Jana III Sobieskiego dla jego żony Marysieńki. W XVIII wieku do rotundy dobudowano dwa symetryczne parterowe pawilony (w latach 1872–1914 była to kaplica więzienna).

Do 1939 r. zamek był własnością państwa polskiego.

Historia

O zamku złoczowskim wspominają źródła od pierwszej połowy XVI w. jako własności Sienieńskich, potem Zborowskich i Górków, od których razem z dobrami nabył go w 1592 r. Marek Sobieski. Był to zamek niewątpliwie drewniany, istniejący na tzw. kępie. Zamek, jaki znamy dzisiaj, założył syn Marka Sobieskiego, Jakub, który był człowiekiem nauki i oratorem. Budowę przeprowadził w latach 16341636 w oparciu o wymagania ówczesnej sztuki fortyfikacyjnej, tj. w systemie bastionowym maniery nowo-holenderskiej. Zachowane napisy i herby potwierdzają datę powstania zamku, którego architekt jest nieznany.

Jan III Sobieski, odziedziczywszy po matce Złoczów, zniszczony w wojnach kozackich, odnowił, wzmocnił i ozdobił zamek. Często w nim przebywał, mimo że jego ulubioną rezydencją był zamek w Żółkwi. W Złoczowie zakładał obozy, śledził ruchy nieprzyjacielskie i z tego miasta wyruszał na wyprawy wojenne. W 1690 r. omal nie wpadł w ręce czambułu tatarskiego, który niespodziewanie zjawił się pod zamkiem w Złoczowie. W 1672 r., w czasie wojen tureckich, załoga zamku w Złoczowie, stawiała zacięty opór armii tureckiej Kapudana baszy, idącego na Lwów. Zamku bronił major Stryn z 200 dragonami i okoliczną szlachtą. Po sześciu dniach obrony zamek został zdobyty i obsadzony załogą turecką. W sierpniu 1675 r. hordy tatarskie dwukrotnie próbowały zdobyć zamek. 23 sierpnia 1675 r. pod jego murami zjawili się dwaj sułtani tatarscy. Zamku bronił Stanisław Jabłonowski, wojewoda ruski. Tatarzy od 9. rano aż do drugiej po południu atakowali zamek i miasto. Prażeni ogniem dział i piechoty, odstąpili od oblężenia ze znacznymi stratami.

Otaczany troskliwą opieką króla, który dbał o swoją „złoczowską forteczkę”. Zamek zawsze posiadał odpowiednią załogę, doświadczonych komendantów i zasobny arsenał. Dzięki temu stał się ważną placówką w bojach kresowych.

Po śmierci Jana III Sobieskiego zamek odziedziczył syn Konstanty, a następnie Jakub Sobieski. Po nich (1740) przeszedł na własność Radziwiłłów i w zatargach ich z Janem Tarłą, wojewodą sandomierskim, o spuściznę po Sobieskich, odegrał ważną rolę. Zaniedbany jednak, wskutek lichej gospodarki, podupadł. Inwentarz zamku sporządzony w 1768 r. stwierdzał wprawdzie, że zachował się jeszcze w całości, ale wymagał „znacznej reparacji”. Według wspomnianego inwentarza, dół pałacu zawierał: dwie sienie, sześć pokoi, dwie komórki, dwie spiżarnie, kaplicę, zakrystię i skarbiec. Na piętrze była duża sień, dziesięć pokoi, sala i mała sień. Okna były bądź taflowe, bądź oprawione w ołów. Wszystkie piece były kaflowe, na dole zielone, na górze białe. Inwentarz wyjaśnił pierwotne przeznaczenie pawilonu rotundowego, który nazwał „pałacem chińskim”. Stan jednak tego pawilonu, którego okrągłą salę nakrywała kopuła z galerią, był opłakany. Naprzeciw głównego pałacu stała oficyna z kuchnią i piekarnią dla załogi. W rogu stajnia drewniana, a w pobliżu studnia cembrowana. Przy bramie mieściła się prochownia. W bramie i na wałach leżało 21 sztuk armat i 2 moździerze. W cekhauzie znajdowało się m.in. 82 hakownic i 85 strzelb. Z zajęciem przez Austrię w 1834 r. wszystkie te przedmioty uległy konfiskacie.

W 1801 r. Złoczów wraz z zamkiem nabył na licytacji Łukasz hr. Komarnicki, który odrestaurował zamek (znajdujący się w stanie bliskim ruiny) i w nim zamieszkał. Jego syn, Aleksander, w 1834 r. wydzierżawił zamek na koszary dla trzech kompanii 15 p., a od sukcesorów jego, z drugiej już ręki, w 1872 r. nabył go rząd austriacki i przeznaczył na więzienie.

W latach 19181919, w czasie wojny polsko-ukraińskiej, zamek był świadkiem szeregu bolesnych tragedii.

Podczas II wojny światowej w zamku znajdowało się więzienie NKWD, w którym zamordowano wielu przedstawicieli miejscowej ludności. Po 22 czerwca 1941, przed wycofaniem się z miasta, NKWD rozstrzelało od 649 do 752[3], a według innych źródeł od 650 do 720 więźniów[4]. Ciała ofiar oprawcy pogrzebali w zbiorowych grobach wykopanych na dziedzińcu wewnętrznym i na terenie sadu[5][6]. Odnalezienie ofiar NKWD, które zbiegło się z wkroczeniem do miasta Niemców, posłużyło za pretekst do organizacji pogromu Żydów, których oskarżono o sympatyzowanie z komunizmem. Pogrom odbywał się także na terenie zamku[7].

Muzeum

Po restauracji zamek pracuje jako muzeum, filia Lwowskiej Galerii Sztuki. Muzeum czynne jest od środy do soboty w godzinach 10:00-17:00 i w niedziele 12:00-17:00. W Pawilonie Chińskim w 2004 r. otwarto niewielkie Muzeum Kultur Wschodu.

Przypisy

  1. Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 599–605, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  2. Zamek w Złoczowie.
  3. Krzysztof Popiński, Aleksandr Kokurin, Aleksandr Gurjanow: Drogi śmierci. Ewakuacja więzień sowieckich z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu i lipcu 1941. Warszawa: Wydawnictwo „Karta”, 1995, s. 16. ISBN 83-900676-9-2.
  4. Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r. Warszawa: GKBZPNP-IPN, 1997, s. 77. ISBN 83-903356-6-2.
  5. Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD... op.cit., s. 136.
  6. Bogdan Musiał: Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne. Brutalizacja wojny niemiecko-sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2001, s. 145. ISBN 83-88747-40-1.
  7. Marko Carynnyk, Золочів мовчить, Krytyka, 2005, nr 10, s. 14–17.

Bibliografia

  • A. Czołowski, B. Janusz, Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926 (Nakładem Powiatowej Organizacji Narodowej).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lviv Oblast location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Районы Львовской области с 17 июля 2020 года.
Legenda zamek.svg
Symbol zamku do legendy mapy
Zolochiv-01.jpg
Autor: Igor KOSOVYCH, Licencja: CC BY-SA 3.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 46-218-0005
Tyr 870.jpg
Autor: Анна Біляєва, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 46-218-0005
ZloczowZamekBrama.JPG
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wjazd do zamku w Złoczowie
Zolochiv Castle P1620556.jpg
Autor: Posterrr, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 46-218-0002
ZloczowKaplicaPrzyZamku.JPG
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kaplica ofiar NKWD z czerwca 1941 r. przy zamku w Złoczowie
ZloczowZamekBastion.JPG
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bastion zamku w Złoczowie
ZloczowZamekBastionJSKKSK.JPG
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tarcza herbowa na wieżyce bastionu zamku w Złoczowie
ZloczowMostDoZamku.JPG
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Most do zamku w Złoczowie