Zamek w Zatorze
 nr rej. 371 z 17.05.1947, A-397 z 2.12.1972, A-300/78 z 20.04.1978 | |
.jpg) Zamek książąt piastowskich | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Zatora _location_map.png "Mapa lokalizacyjna Zatora") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego  | |
Położenie na mapie gminy Zator _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Zator") | |
 49°59′45,8″N 19°26′23,3″E/49,996056 19,439806 | |
Zamek w Zatorze – właściwie pałac, pierwotnie obronny zamek książęcy z XIV w., siedziba książąt zatorskich z górnośląskiej linii piastowskiej, później starostów królewskich.
Zamek średniowieczny
Pierwszy zamek z kamienia wapiennego zbudowano na planie owalu na skarpie nad rzeką, kilkanaście metrów od obecnie istniejącego pałacu[1]. Była ta główna siedzibą księcia Wacława w nowo utworzonym w 1445 roku księstwie zatorskim. W budowie lub rozbudowie wcześniej istniejącego zamku pomagali mu finansowo jego bracia. W 1477 roku opisano zamek w związku z podziałem księstwa i przypuszczalnie była to wtedy jeszcze dość skromna budowla[2]. Niewykluczone, że zaobserwowana podczas wykopalisk archeologicznych XV wieczna rozbudowa zamku o nowy podpiwniczony budynek, była związana z adaptacją zamku na siedzibę nowego księcia zatorskiego[3].
W drugiej połowie XVI wieku zamek leżał w powiecie śląskim województwa krakowskiego[4]. W 1494 roku księstwo zatorskie wraz z zamkiem kupił król Polski Jan Olbracht za 80 tys. złotych węgierskich[5].
Pałac barokowy
Przypuszczalnie pod koniec XVI wieku lub na początku XVII wieku w odległości kilkunastu metrów od starego zamku kamiennego zbudowano pałac na planie prostokąta, a niefunkcjonalny już stary średniowieczny zamek książęcy rozebrano na materiał budowlany[1].
W 1778 roku pałac został kupiony przez Duninów i częściowo przebudowany z dobudową drugiego piętra. Kolejni prywatni właściciele pałacu i dóbr zatorskich to: Poniatowscy, Tyszkiewiczowie, Wąsowiczowie, Potoccy.
Pałac neogotycki
W 1836 roku na zlecenie Anny z Tyszkiewiczów Potockiej Wąsowiczowej pałac przebudowano według projektu Franciszka Marii Lanciego, nadając mu formę rezydencji w stylu romantycznego neogotyku[6].
W roku 1945 został przez władze Polski Ludowej bezprawnie odebrany prawowitym właścicielom. Od 1946 roku był siedzibą Instytutu Zootechniki, ostatnio Rybackiego Zakładu Doświadczalnego. W latach 1964–1973 gruntownie odrestaurowany. Na parterze bogato zdobione sale: myśliwska, złota, paprociowa, bluszczowa. Po procesie spadkowym na początku 2013 roku zamek został odzyskany przez ród Potockich.
Budynek wpisany jest do rejestru zabytków województwa małopolskiego pod numerami: 371 z 17 maja 1947 r., A-397 z 2 grudnia 1972 r. i A-300/78 z 20 kwietnia 1978 [7].
Galeria
Staloryt „Zamek w Zatorze”, syg. Ch. Lataisse z „Pologne” C.Forstera, Paryż 1840
Stan zamku przed 1914
Brama główna
Bramy boczne
Gotycki relief
Portal
Herb Pilawa
Tarcza herbowa
Przypisy
- ↑ a b Bogusław Kwiecień, Niezwykłe odkrycie archeologów w Zatorze. W sąsiedztwie pałacu Potockich odkopali ruiny średniowiecznego zamku obronnego [ZDJĘCIA], Gazeta Krakowska, 13 lutego 2022 [dostęp 2022-02-13] (pol.).
- ↑ Dorota Żurek, Początki zamku w Zatorze. Rezydencja biednych książąt (The Beginnings of The Castle in Zator. Big Ambitions of Poor Princes [dostęp 2019-02-05] (ang.).
- ↑ Krzysztof Tunia, Pierwsza informacja o odkryciu średniowiecznego zamku w Zatorze, Wadowiana, s.143 https://wadoviana.eu/wp-content/uploads/2022/01/wck_wadoviana_Krzysztof-Tunla_Pierwsza-informacja....pdf
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2008, k. 4
- ↑ Jan I Olbracht - POCZET.COM, www.poczet.com [dostęp 2022-02-13].
- ↑ Historia – Fundacja Zamek w Zatorze [dostęp 2022-02-13] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków województwa małopolskiego (pdf)
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
.jpg)
Tytuł: Zamek w Zatorze
Adres wydawniczy: [ante 1914]
Gatunek: fotografia polska; odbitka na papierze srebrowo-żelatynowym
Forma i typ: fotografie
Opis fizyczny: 1 fot. : odb. na pap. srebrowo-żelatynowym; 11,5x16,7 cm
Na fot. ślady retuszu. Tyt. wg adnot. na rew. Nazwa aut. wg piecz. na rew.
Staloryt "Zamek w Zatorze" z pracy C.Forstera, „Pologne”, Paryż 1840, sygnowany Ch. Lataisse
Autor: Beemwej, Licencja: CC BY-SA 3.0
Zamek Potockich w Zatorze, portal nad wejściem głównym.
Autor: Beemwej, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tarcza herbowa na zamku w Zatorze.